Қазақ әдебиеті

Мұғалім: Ижекенова М.М.

Уақыты:09.12.2022

5-сабақ.

Кабинет

Сабақтың атауы

Махамбет Өтемісұлы «Бағаналы терек» өлеңі

Бөлім

«Тарихи шындық пен көркемдік шешім» бөлімі

Оқу мақсаты:

9.2.4.1.автор стиліне сүйене отырып,шығармашылық жұмыс жазу.

Пәнге қатысты сөздік қор мен терминдер:

Терек, хан, халық, теңдік, тұғыр, кек.

Сабақтың барысы

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Амандасу.

-сынып оқушыларымен амандасып, күндеріне сәттілік тілеу .Психологиялық ахуал туғызу. «Біз қандаймыз» -«Балалар біз қандаймыз?»-дегенде, оқушылар ...( мықтымыз, білімдіміз, кішіпейілміз, т.с.с.)

(мықтымыз, білімдіміз, кішіпейілміз, т.с.с.)

Үй тапсырмасын тексеру

«Еркін талқылау» әдісі

Махамбет өлеңдерінің мазмұнын ашу.

«Тарланым»,  «Қызғыш құс» өлеңдері.

Дескриптор:

-Ақынның өлеңдерінің мазмұны ашады; 1б

-Ойларын толықтырып жазады; 1 б

Дәптерден оқу.Жеке чатқа жіберу./оқушы/

І. Қызығушылық

ты ояту кезеңі

«Отырар» оркестрі. «Махамбет» күйі . Нұрғиса Тілендиев.

Тыңдау.

Музыкалық аспаптарды атау.

Жаңа сабақ

Оқылым тапсырмасы

«Зерттеп оқу» стратегиясы

• .

Желтоқсанның тоғызы

Махамбет Өтемісұлы «Бағаналы терек» өлеңі

Оқу мақсаты: автор стиліне сүйене отырып,шығармашылық жұмыс жазу.

Эпиграф:

«Қазақ жырының ой-санасы – Абай, ар-намысы – Махамбет. Абайдың ғибратымен, Махамбеттің жігерімен еңсе тіктеген әлеуетпіз. Бірі-рухани ұстазымыз, бірі-рухты ұранымыз»-деп,Тарихшы ғалым Тілекқабыл Боранғалиұлы өзінің «Ғасырдан тәбәрік» атты еңбегінде айтқан екен.

Азаттық үшін алысқан, елі үшін егескен арыстан бабамыз Махамбет Өтемісұлының қазақ әдебиетінде алатын орны ерекше. Рухы биік жырлары ақынның атадан туған аруақты ер екенін дәлелдей түседі.

Махамбет ақынға арнап жазылған көптеген шығармалар бар: алдымен қазақ поэзиясындағы:

• Ығылман Шөрековтің «Исатай-Махамбет» дастаны,

• Əбіш Кекілбаев Махамбет туралы жазған «Шандоз» атты еңбегі.

• Жұбан .Молдағалиевтің «Кек»,

• Ж.Нəжімеденовтің «Жаңғырық»,

• Ə.Кекілбаевтың «Махамбет»,

• М.Шахановтың «Нарынқұм трагедиясы»

• Ф.Оңғарсынованың «Алмас қылыш немесе Махамбетпен қалай кездестім».

Махамбет шебер күйші де болған, оның 11 күйі «Шашақты найза, шалқар күй» деген атпен жарық көрді (1982). 

Махамбеттің лирикалық өлеңдері, көбіне, толғау, жыр, терме үлгісінде жазылды. Исатайға арнаған өлеңдерінде жоқтау сарыны басым.

Махамбет шығармашылығы қазақ поэзиясы жанрларының қалыптасуына (сатира, элегия, монолог, арнау, т.б.), стилінің дараланып, поэтикалық тіл құралдарының артуына, философиялық тереңдіктің орнығуына үлес қосты.

Бүгін Махамбет Өтемісұлы «Бағаналы терек» өлеңіндегі астарлы ой.

Оқулықтағы 105-106 бет

«Бағаналы терек» өлеңі мәнерлеп оқу.

Бағаналы терек жарылса,

Бақыраш жамап болар ма?!

Қарағайға қарсы бұтақ біткенше,

Еменге иір бұтақ бітсейші,

Қыранға тұғыр қыларға.

Ханнан қырық туғанша,

Қарадан бір-ақ тусайшы,

Халықтың кегін қусайшы,

Артымыздан біздердің

Ақырып теңдік сұрарға!

Орай да борай қар жауса,

Қалыңға боран борар ма?!

Қаптай соққан боранда

Қаптама киген тоңар ма?!

Туырлықсыз тұл үйге

Ту байласа тұрар ма?!- деген өлеңінде әр бір тармаққа астарлы ойды сыйдыруға тырысқан.

Видеодан тыңдау. «Бағаналы терек» өлеңін тыңдау

«Зерттеп оқу» стратегиясы

1.Аталған өлең не туралы деп ойлайсыңдар?

2.Өлеңдегі түсініісіз сөздердің мағынасын сөздік арқылы ашайық.

Дескриптор:

- зерттеп,назарын шоғырландып оқиды;1б

- түсіндірмелі сөздікпен жұмыс жасайды; 1б

-мағынасын ашады;1б

Бағаналы-бұл жерде:жуан діңгекті ағаш. мықты діңгек;
Бақыраш – қаңылтыр.

Тұғыр-қолға үйретілген саят құстарының /бүркіт,қаршыға,қыран,ителгі т.б/ қонақтайтын орны,биіктеу ағаш қондырғы.

Қаптама – суықта киетін тысталғпн қалың киім.

Туырлық – киіз үйдің түңлігі мен үзгінің арасын қосатын, уықтың орта тұсынан керегенің басына дейін жабатын киіз.

–бақыраш – теңіздегі тас қабыршағы;қыран – ел басшысы.
емен – аласа болғанымен, саясы мол; қарағай – сұлу, биік ағаш, алайда емен сияқты саясы мол емес;
Қыранға, яғни ел басшысына лайық тұғыр – емен ағашының бұтағы көп болса дегені, артынан ерер жолдасы, әскері көп болса деген арманнан туған жолдар.

“Бағаналы терек” – Махамбет өлеңдері ішіндегі еркше орын алатын өлеңнің бірі. Бұл өлең ақын өмірінің кезіндегі көңіл күйінің көрінісі деуге болады. Исатай өлгеннен кейін Махамбет көтерілісті қайта ұйымдастырмақ болып, көп әуреленеді. Бірақ хан- сұлтан, би- феодалдардың көтеріліске қатысушыларға қолданған қатал шаралары елді бас көтерместей етіп тұқыртып тастады. Мұны Махамбет жақсы түсінді. Елді ереуілге көтеруге белгілі бір жағдай керектігін де аңғарды. Жарылған бағаналы терекке бақыраш жамауға болмайтыны тәрізді, жеңіліске ұшырап, бытырап кеткен елдің басын қайта біріктірудің қиындығын да білді. Халықты хан әулетіне қарсы қанды айқасқа, кек алуға үндейді.

«Бағаналы терек» өлеңін идеясы
Ақынның көркемдеу құралдары бұл өлеңінің алғашқы бес тармағында түгелге жуық жоғарыда біз мысалға келтіргендей ағаш пен құстардың қасиеттері мен әрекеттеріне негізделген. Сонымен қатар ойлана көз жіберген кісі ғана байқай алатын терең мағыналы астарлаудың үлгісін аңғаруға болады. Елдің теңдігін сұрап, ерлердің кегін алатындай қарадан туған азамат болса екен деген тілекті ақын тура да, бұрма да мағынасында қатар келтірген. Еменге иір бұтақтың бітуі қыранға тұғыр болу үшін қажет дегеннің астарында елге пайда келтіру, халыққа адал қызмет ету идеясы жатқанын аңғармау мүмкін емес.

«DEAL» әдісі бойынша жеке жұмыс

«DEAL» әдісі бойынша жеке жұмыс

D -Descride– баяндау,суреттеу /оқығанды,көркенді сипаттау,сынау,өлшеу/

E – Explain-түсіндіру /құбылыс немесе оқиға бойынша не білетіндерін,түсінгендерін суреттеу/

A -AnaIIyse талдау /ақпаратты талдау,қорытынды жасау,себептерін атау/

L –Link- байланыс /болжамдар немесе қорытынды жасау,өзіңде бар біліммен байланыстыру/.

баяндаңыз, түсіндіріңіз. талдаңыз. байланыстырыңыз.

жұмыстарын постер арқылы қорғайды.

«DEAL» әдісі Дескриптор:

- мазмұнына талдау жасайды; 1б

- сюжетті өмірмен байланыстырады;1б

-