Мектептің педагогикалық ұжымы және оның ерекшеліктері

Мектептің педагогикалық ұжымы және оның ерекшеліктері туралы қазақша реферат

Оқушылар ұйымы – балалар мен жасөспiрiмдердiң өз ерiктерiмен белгiлi бiр мақсат қойып, бiлiм дағдылары мен пайдалы істерді игеруде ұйымдық түрде арнайы топқа бiрiккен  шығармашылық әрекеттерiнiң үрдiсi болып табылады. Ондағы тәрбие мәселелерінің маңызы мен әлеуметтік мәніне  Луначарский А.В., Крупская Н.К., Макаренко А.С., Сухомлинский В.А., Блонский П.П., Лебединский В.В., Бабанский Ю.К., Болдырев Н.И. т.б  тоқталып өткен.

Оқушылар ұжымындағы өзін-өзі басқару жүйесінің негізін салушы американдық педагог Э.Джилль болды. Бұл жөнінде ол өзінің “Мектеп республикасы – Republicofshcool” (1897) атты еңбегінде баян етеді. Солардың бірі Ұлыбританияда пайда болған “скауттар” атты балалар мен жасөспірімдердің бірлестіктері болып табылады.

1907 жылы Британия Корольдiгiнiң қолдауымен, Лондон қаласында тұңғыш скауттар ұйымының Құрылтайы өтедi. 1921 жылы Дүниежүзiлiк скауттар ұйымы құрылды. Оған 63 мемлекеттiң (Патшалы Ресей, Америка, Германия, Италия, Франция, Швеция, Индия т.б) өкiлдерi мүше болды.

Патшалы Ресейде Царское Село (Пушкин қаласы) қаласында 1909 жылы тұңғыш Скауттар ұйымы тұсауын кестi. 1914 жылы Ресей  Императоры Николай II “Русский скаут” атты қоғамдық ұйымды құру жөнiндегi Патша Жарлығына қол қойды.

Кеңес үкіметі және социалистік даму бағытын ұстанған мемлекеттерде (Болгария, Куба, Германия, Венгрия, Вьетнам т.б.)  балалар мен оқушылардың ұжымдық топтасуларының аса белсенді көріністері – пионер ұйымының құрылуына негіз болды.

Пионер ұйымы туралы Үлкен Кеңес Энциклопедиясында: “…Бүкілодақтық В.И.Ленин атындағы пионер ұйымы балалар мен жасөспірімдердің өзін-өзі басқаратын, бұқаралық коммунистік қоғамдық бірлестік болып табылады..”делінген. 1945 жылдары “тимуршылар” атты мектеп оқушыларының қайырымдылық қозғалысы бүкiл одақты шарпыды.. Пионер көсемдері мен белсенділерiн дайындау барысында бүкiлодақтық “Артек” пионерлер лагерiнiң маңызы өте зор болды.

Мектептегi оқушылар ұжымының негiзгi қалыптастырушы күшi – оқушы балалардың қоғамдық қарым-қатынасы. Балалар арасындағы қарым-қатынас, мектеп оқушылар қауымының қоғамдық пiкiрiн қалыптастырады. Оқушылардың өмiрге және мектептегi педагогикалық ықпалдарға деген көзқарастары олардың жас ерекшелiктерiне қарай әр түрлi сипатта дамиды.

Басқарудың және өзін-өзі дамытудың субъектісі ретінде қазіргі педагогикалық ұжым туралы ұғымдар орыс педагогтары В.А.Сухомлинский,

Л. Н. Толстой, К. Д. Ушинский, Н. И. Пироговтардың оқыту мен тәрбиенің өзара байланыстылығы, оқушылар мен педагогтардың бірлесе жұмыс істеуі, педагогтардың өзін-өзі дамытуға ұмтылуы сияқты идеяларының ықпалымен қалыптасты.

Тәрбие мақсаты, балалар ұжымын қалыптастыру мәселесі отандық педагогика ғылымында педагогикалық ұжымның екі орнықты моделін іздеумен бірге қарастырылды. Мұғалімдердің тәрбиелік ықпалын біріктіру 20-30 жылдары педагогика мен мектептің маңызды міндеттерінің бірі болды. В.А.Сухомлинский, Н. К. Крупская, С. Т. Шацкая, А. С. Макаренко және т.б. «Тәрбиешілер ұжымы болуы ксрек», — ден жазды. А. С. Макаренко — тәрбиешілер ұжымға біріккен жерде жәнс біртүтас жұмыс жоспары, балаға деген бірыңғай ықпал жоқ жерде ешқандай тәрбис процесі болуы мүмкін емес».

Педагогикалық ұжымның топтасуы және дамуы идеясы В. А. Сухомлинскийдің педагогикалық жүйесінде практикалық көрініс тапты. Ол әрбір педагогикалық ұжымның езіңдік ерекшелігі болатындығын атап көрсетті. Тәжірибе алмасу сол мектептің жұмысын көшіріп алу емес, қайта оның қызметінің идеялары мен концепцияларын бағалау болмақ деген.

Соңғы жылдары педагогикалық ұжымның дамуы мен қызметінің ішкі механизмін ашуға арналған /Н. С. Дежиннова, В. А. Кераковский, Л. И. Новикова, Р. X. Жакуров жөне т.б./ еңбектер жарияланды.

Педагогикалық ұжым адамдардың әлеуметтік жөне кәсіптік бірлестігі ретінде ұжымға тән барлық белгілерді біріктіреді. Ерекше адамдар тобы ретінде мектеп педагогикалық ұжымына жинақылық, басшының болуы, топтасу, салыстырмалы түрде тұрақты және ұзақ мерзімде әрекет ету сияқты қоғамдық жене кәсіптік сипаттар тән. Педагогикалық ұжым сондай-ақ, оқушылар ұжымы да, оның құрамдас бөлігі болып ссептеледі.. Кез келген ұжым сияқты мектептің педагогикалық ұжымының өзіндік ерекшеліктері болады.

Педагогикалық ұжымның ең басты ерекшелігі оның кәсіптік қызметіне байланысты, нақтылай айтқанда жас ұрпақты оқыту мен тэрбиелеуде. Педагогикалық ұжымның көсіптік қызметінің тиімділігі оның мүшелерінің педагогикалық мөдениетінің деңгейімен, тұлғаларының қатынас сипатымен, ұжымдық жөне дербес жауапкершілікті сезінуімен, ұйымшылдық, ынтымақтастық деңгейімен анықталады. Өзінің мәні педагогикалық, тәрбиелік болып табылатын оку орындарының ұжымы оқушьыарға үлкендердің ұжымы, олардың өзара қатынасы, бірлесе әрекет етуі туралы  алғашқы  түсініктерді қалыптастырады. Бұл жағдай педагошкалық ұжымды өзін-өзі ұйымдастыруға, үнемі өздігінен жетілуге ынталандырады.

Мұғалімдер ұжымның педагогикалық қызметі оқуіпылар ұжымымен өзара тығыз өрекеттестікте өрбиді. Сондықтан педагогикалық міндетті шешу оқушылар ұжымының тәрбиелік мүмкіндігі қай деңгейде, қаншалықты іске асырылуына тікелей тәуелді болып келеді. Басқару ілімінің категориясы ретінде педагогикалық ұжым басқарушы, ал оқушылар ұжымы басқарылушы болады. Ал қазіргі әрекет пен қатынастың субъектісі ретінде жеке тұлғаға баса назар аударылған жағдайда педагогикалық және оқушылар ұжымы басқарудың да, өзін-өзі дамытудың да субъектісі болып отыр. Мұғалімдер ұжымы езінің орасан зор интеллектуалдық, тәрбиелік күш-қуаты бойынша балалар ұжымына ғана емес, өз ұжымына қатыстылығына байланысты да тәрбие субъектісі ретінде әрекет жасайды.

Педагогикалық ұжымның басты ерекшслігінің бірі ретінде мұғалімдік кәсіп қызметінің көп қырлылығын атау керек. Қазіргі мұғалім пән мұғалімі, сынып жетекшісі, үйірме, студия жетекшісі, қоғамдық жұмыстар сияқты қызмсттерді атқарады. Бұндай көпқырлылық барлық педагогикалық ұжымға тән. Өзінің кәсіптік міндеттерін шешу барысында педагогикалық ұжым мектеп шегінен шығып кетеді. Қоршаған әлеуметтік ортаны педагогика-ландыру, яғни ата-аналар мен жұртшылық өкілдерінің педагогикалық мәдениетін қалыптастыру түтас алғанда педагогикалық ұжымның ажырамас қызметіне айналады. Көптеген мұғалімдердің педагогикалық өрекетіне зерттеушілік қызметі тән. Қазіргі мұғалім-зерттеуші -нормативті қызмет жасымен яюктелмейтін, педагогика-лық жаңалықтың жетістігі мен кемшілігін тез аңғаратын, жаңа құндылықтар мен технологияларға баға беріп, игеріп және практикада қолдануға қаблетті педагог.

Ұжымдық жұмыс формаларын мыналар құрайды:

Педаготкалық лекторийлер ата-аналардың назарын белсенді тербиелік мәселелерге аударуды мақсат түтады. Жұмыстың бұл формасы ата-аналарды тәрбие теорияларын жүйелі білімдерімен қаруландыруға бағытталынады.

Сынып бойынша педагогикальщ білім беру деп аталатын жұмыс формасын 1—11 сыныптан бастап қолға алу қажет. Өйткені педагогакалык ағарту жұмысын осы кезден бастау тиімді. Оның алғашқы сабағын мектеп директоры немесе орыкбасарлары бастап бергені жөн. Педагогикалық білім беруде параллель-сыныптардың ата-аналарын біріктіруге болады.

Көптеген мектептерде педагогикалық білім университеттерітабысты жұмыс істейді. Білім берудің бұл формасы лекциялық курстан және семинар сабақтарынан түрады. Бұндай күрделі жұмыс формасына барлық ата-аналар аудиториясы дайын болмауы мүмкін. Сондықтан да бұл жұмыс формасын аса сақтықпен практихаға енгізу керек.

Мектептерде ата-аналардың тәрбие проблемаларына арналған жылдьщ қорытынды ғылыми-практикальщ конференцияларын өткізу дәстүрге айналған. Конференцияға «Балаларды еңбекке тәрбиелеу», «Жақсылыққа апарар ең тәте жол — имандылық арқылы» және т.б. тақырыптар таңдап алынып, мектептс ол проблема жыл бойы теориялық және практикалық қырынан зерттеледі. Осындай жағдайда ғана конференция өз атына лайық қорытынды болып шығады.

Ашып есік күндері немесе ата-аналар күні үлкен дайындықты қажет етеді. Әдетте оны тоқсанның басында, немесе каникул күвдерінде өткізген тиімді. Бұл күнге мектеп арнайы тақырыпқа сай безендіріледі, кезекшілік ұйымдастырылып, мерекелік бағдарлама түзіледі. Мерекенің құрылымын мына үлгіде түзуге болады.

Мәжіліс залында ата-аналар үшін 1-11 сыныи оқушыларының концертін ұйымдастыру. Концертте үздік өнер көрсеткен сыныпты, жекелеген оқушыны атап өтуге болады.

Сыньштардағы кездесулер. Оқупіылар бұл жайында ата-аналарына қалай оқып, қалай жүріп тұратындығын айтады, үйренген дағдылары мен шеберліктерін көрсетеді.

Бастауыш сынып оқушылары кәдесыйлар дайындап ата аналарға тарту етеді;

«Үздік суреттер», «Үздік қолөнер шебері», «Фото мерген», «Өнертапқыштар мен конструкторлар» және т.б. көрмелерге қатысу;

Спорт зал, спорт алаңында ата-аналар комитетіңің жүлдесіне жарыстар ұйымдастыру;

Мәжіліс залында көркем фильмдер көруді ұйымдастыру. Ата-аналарға арңалған «Менің атым Қожа», «Алты жасар Алпамыс», «Көксерек» және т.б. фильмдерді ұсынуға болады.

Мерекені ұйымдастырудың нұсқалары көп болуы мүмкін, ең бастысы оларды ұйымдастырғаңца ата-аналар-дың назарьш мектепке, тәрбие жұмыстарьша аудару болуы керек.

Сынып ата-аналарының жиналысы — дәстүрлі жұмыс формасы болғанымен оны өткізудің әдістемесі жетілдіруді қажет етеді.Сынып жиналысын ұйымдастыруда, оның проблемалық тақырыбын айқымдап алудың маңызы зор. Мысалы «Балаларды тәрбиелеуге қиындықпен бетпе-бет келу көмектеседі ме әлде одан жалтару кемектеседі ме?» деген тақырыпты таңдап алған соң, оны өткізуге дайындауда ата-аналармен алдын ала сұрақ-жауап өткізуге болады.

Педагогикалық ұжымның ендігі бір ерекшелігі оның жоғары денгейде өзін-өзі басқара алуында. Ұжымдағы мектеп кеңесі, әдістемелік комиссиялар, қоғамдық ұйымдар да қатардағы мұғалімдердің сайлану арқылы өкілеттік алуы ұжымда дұрыс қоғамдық пікір қалыптастырып дербестік пен белсенділік дамытады. Педагогикалық ұжым мүшелерінің, оның басшыларының қызметтік міндеттері, қызметтік нүсқаулары арқылы дәл айқын-далуы да ұжымның ұйымдасқандық сипатын нығайтады. Педагогикалық ұжымның келесі ерекшелігі оның қызметіыің үжьшдық сипаты мен нәтиже үшін ұжымдық жауапкершілігі. Егер жекелеген мұғалімдердің, әсіресс орта жөне жоғары сынып мұғалімдерінің іс- әрекетін өзге мұғалімдердің іс-әрекетімен сәйкестендірмесе, оқушы-лардың білімін бағалау, мектеп жұмысын ұйымдастыруда бірыңғай талап болмаса онда ол табысқа жеткізбейді. Мұғалімдердің біртүтастығы олардың құндылық бағдар-лары мен сенімдерінен көрінеді, дегенмен бұл жағдай педагогикалық технологияның бірсарындылығын білдірмейді. Балаға деген махаббат, оны оқытуға деген ынта, оқушы тұлғасына деген құрмет педагогикалық шығармашылық,  оптимизм, жалпы және косіптік мәдениет мұғалімдердің іс-әрекетінің біртүтастығын материалдық негізін қүрайды.

Педагогикалық ұжым өмірінің еркешеліктерінің қатарында белгілі бір педагогикалық еңбектің түрін атқарудан уақыт шегінің болмауын атауға болады. Бұл жағдай мұғалімнің шамадан тыс жұмыс бастылығына, рухани дүниесін байытьш, кәсіптік дамуын арттыруға уақыт таба алмауына себеп болады. Бақылау нәтижелері көрсеткендей соңғы жылдары материалдық жағдайға, уақыт жетіспеуіне байланысты мұғалімдірдің баспасөзге жазылуы, түрлі әдебиеттер сатып алуы, олардың кино-театрлар, мүражайлар мен көрмелерге қатысуы күрт төмендеп кетті.

Педагогакалық ұжымға тән өзіндік ерекшеліктердің бірі оның құрамында әйелдердің басым болуы десек, бұл жағдай ұжымдағы өзара қатыстық сипатына ықпал жасайды. Әйелдер ұжымы еркектер басым болып кететін ұйымдарға қарағанда тез әсерленгіш, квңіл күйі жиі алмасады, барынша дау-жанжалға бейім. Дей түрғанмен, әйелдер жаратылысынан тәрбие ісіне бейім, педагогикалык ықпал жасаудың әдістері мен.тәсілдерін таңдауда барынша икемді екендігін де есте ұстау керек.

Педагогикалық ұжымдарда әйелдердің басым болуы — жаңа проблема емес. Ол проблема материалдық сипаттағы себептерге байланысты педагогикалық ұжымдардан еркектердің басқа табысты салаларға көптеп ауысуына байланысты шиеленісе түсті. В. А. Сухомлинский, А. А. Захаренко сияқты педагогтар мектебінің төжірибесі педагогикалық ұжымда, әр жыныстың қажетті өкілеттілігінің болуы педагогикалық ұжымның үйлесім-ділігін, педагогикалық процестің біртұтастығын қамтама-сыз ететіндігін көрсетеді.

Бұл проблема соңғы кезде өкесіз отбасылар көбеюіне байланысты маңызды бола түсуде. Дегенмен, педагогикалық ұжымдағы еркек пен әйелдердің барынша орнықты арақатынасын айқындау өте қиын. Ол әрбір нақты жағдайда өзінше шешім табуы тиіс. Бірақ қалай болғанда да мектептегі еркектердің жетіспеушілігіт оке, ата-аналарды, өндірістік ұжым мүшелерін сабақтаи тыс уақыттағы тәрбие жұмыстарына тарту арқылы толықтыру қажет.

Педагогикалық ұжымның ұйымдық құрылымы. Ұжым психологиясы жөніндегі зерттеулер /А. И. Донцов, А. Н. Лутошкин, А. В. Петровский, А. Л. Свентицкий және т.б./ ұжымның құрылымы туралы тиянақты мағлүмат береді. Соның ішінде ұжымға әлеуметтік-психологиялық талдау жасағанда, оның ұйымдық құрылымы ресми және бейресми болып бөлшетгіндігін аңғарамыз. Бұл жағдайда құрылым ретінде ұжым мүшелерінің салыстырмалы түрде біршама тұрақты өзара қатынасын атауға болады.

Ұжымның ресми құрылымы оның мүшелерінің міндеттері мен құқықтары, еңбек бөлінісінің ресми реттелуіне байланысты. Ресми құрылымның шеңберінде әрбір адам кәсіптік қызметті атқаруда белгілі тәртіп, ережелер негізінде еңбек ұжымының өзге мүшелерімен әрекеттеседі. Бір сыныпта жұмыс істейтін мғалімдер білім стандарттарын, оқу бағдарламаларын, сабақ кестесін, кесіптік этика нормаларын басшылыққа алады. Әрбір мұғалім мектеп басшыларымен, әріптестерімен іскерлік қатынаста болады. Ал, мұғалім мен мектеп басшылары-ның арақатынасы қызметтік нүсқаулар жөне өнімдерімен реттеледі.

Ұжымның қалыпты істеуі, оның ресми құрылымы бірқатар жағдайларға байланысты. Мұғалімдердің ұжымдық өзара ықпалдастығы ресми құрылым шегінде бірлескен жұмысты ұйымдастыру деңгейімен, өрекеттерді үйлестіру, түрлі шүғыл жұмыс кестелерінің, оқу-тәрбие процесінің барысы мен нәтижелерін тексеру жүйесінің болуымен, қоғамдық міндеттер мен тапсырмалардың теңцей бөлінуімен айқындалады.

Ұжымдық шығармашылық біріккен іс-әрекетінің әдістері: ұжымдьщ жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс-әрекеттерді ұжымдық талқылау, шешім қабылдау және баға беру. Бұл әдістер И. Л. Ивановтың «Коллектившілерді тәрбиелеу» атты еңбегінде жазылған.

Ұжымда балалардың іс-әрекеті мен қарым-қатынасы процесінде жеке адам аралық қатынас жүйесі, өзара жауапкершілік және тәуелділік қатынасы, гуманистік қатынас балалардың дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.

Даму кезендерінде оқушылардың іс-әрекеті мен қарым-қатынасын ұйымдастыру ерекшеліктері. Ұжым тәрбиелік ықпал жасау үшін оның дамуы, ілгері жылжуы керек. Бұл жерде қозғалыстың себебін, дамудық мүмкіндігінің сырын ашып алған жөн. Мұндай психологиялық күш -болашақ үміт дүниесі. Адамның болашаққа ұмтылуы, өмірге үміт артуы, адам мен ұжым дамуының маңызды сәттерінің бірі.

Болашақ үміт дүниесінде адам қажеттілігінің мәдени және материалдық жиыны, оның даму деңгейі, бүкіл моральдық бейнесі айқындалады.

Белгіленген болашаң үміт дүниесі жүйелерін жүзеге асыруда сынып жетекшісінің ұйымдастыру жұмысы қажет. Міндеттері: оның болашақ үміт дүниесін тауып қоя білуі, оны жүзеге асыруды ұйымдастыру іскерлігі, балаларды еліктіру, ңиялын ояту, өз ынтасына оқушыларды сендіруі, болашаң үміт дүниесін айңын, бейнелі, әсем суреттей білуі, балалармен бірге олардың өмірін қуанышты және қызықты еткісі келетініне сендіруі, орынды талап қою, балалардың мүмкіндігіне сай жұмыстар беру, оның ұжымға және жеке тұлғаға қажеттілігін дәлелдеуі.

Бірыңғай педагогикалық талаппен қатар, балалардың тәрбие ұжымының жетекші буынға айналуы оқушылардың өзін-өзі басқару ісіне қатынасуына байланысты. Ұжым өкілдері бүкіл мектептің өзін-өзі басқару органдарының құрамына енеді. Осылайша өз ұжымының өмірін басқа бастауыш ұжымдардық өмірмен байланыстырады. Бұл байланысты жүзеге асырудың тағы бір жолы — ұжымның өз шамасына сай мектептің ішіндегі еңбек жарыстарына қатысуы. Бұл іс мектеп көлемінде есепке алынады және бағаланады. Өзіне-өзі қызмет істеуге оқушылар шамасына сай қатынасады. Мұны ұйымдастыру барысында балалардың жас ерекшелігін ескеріп, еңбектің көлемі шамадан тыс болмауын қадағалау керек.

Оқушылар іс-әрекеттері туралы біраз пікірлер айтылды. Іс-әрекеті — бұл қарым-қатынас, ұжымның өздігінен жұмыс істеуі және даму процесінің көзі, нақты мақсатқа жету. Іс-әрекеттің барысында қарым-қатынас дамиды.

Қарым-қатынас — бұл адамға адам қажеттіліктерін қанағаттандыру. Педагогикалық ұжымның міндеті — жеке адамның басқа адамдармен қарым-қатынасын оны қуанышты көңіл-күйге бөлейтіндей етіп орнату. Ұжым өмірінде гуманистік қатынас ерекше орын алады. Негізгі белгілері:

•  сергектік, ширақтық, белсенділік, қайырымдылық, ұжым мүшелерінің достық бірлігі, бір-біріне ілтипатты болу, өзара жәрдем беру.

•  балалар арасында баңталастық, өз қамын көздеушілік, тұйықтык, бөлектенушіліктің болмауы.

•  басқа ұжымдарға жолдастық көмек беруге дайын тұру.

Гуманистік қатынас — ұжымдағы балалардың арасындағы байланыстарды дамытудық құралы.

Ұжымда балалардың іс-әрекеті және қарым-қатынасы процесіндеі жеке адам аралық қатынас жүйесі, өзара жауапкершілік және тәуелділік қатынасы, гуманистік қатынас балалардың дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.

Педагогикальщ ұжымның бсйресми құрылымы ұжым мүшелерінің алдын ала белгіленген міндеттерінен тыс нақты іс-әрекет негізінде қальштасады. Ұжымның бейресми құрылымы оның мүшелері арасындағы қалыптасқан қатынастар жүйесінен түрады. Ондай қатынастар жек көру мен үнату, құрметтеу, махаббат, сенім немесе сенімсіздік, ынтымақтасу, бірлесе жұмыс істеуді қалау немесе қаламау сезімдері негізінде қалыптасады. Бұндай құрылым ұжымның ішкі, көбіне жасырын, көзгс көрінбейтін жағдайын танытады.

Жас мұғалім педагогикалық қызмет процесінде қиындыққа кездескенде ресми ұйымдық құрылымға сәйкес мектеп директорының оқу ісі жөніндегі орынбасарына, сонымен бірге қажет деп тапса білікті, тәжірибелі маман ретінде басқа мұғалімнен көмек сұрайды.

Ал мұғалімдер арасындағы бейресми байланыстар түрлі себептерден туывдайды. Бір жағдайларда бұл араласу, достық, махаббат сияқты әлеуметтік қажеттіліктен туындаса, келесі жағдайда тәжірибелі жолдасынан кәсіптік көмек, қолдау алуға байланысты, үшінші жағдайда — жаңа, қызықты ақпарат алуға байланысты, төртінші жағдайда өзгелерді өзіне бағындыруға ұмтылған эгоистік себептерден туындайды. Ұжымдағы бейресми қатынастардың пайда болуының мынадай белгілерін бөліп айтуға болады: достық, жолдастық топтардың құрылуы, бейресми пікірдің қалыптасуы, бейресми басшылардың шығуы, жаңа қүядылық бағдарлардың нығаюы және т.б.

Ұжымның ұйымдық құрылымының дамуына бір-қатар факторлар ықпал етеді. Педагогикалық ұжымның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, осындай ықпал етуші факторларды қарастырып көрейік.

Ол ең алдымен мұғалімдер ұжымы шешетін кәсіптік-педагогикальщ міндеттердің сипаты. Педагогикалық процестің түтастығы, оқыту мен тәрбиелік ажырамас байланысы мұғалімдер, сынып жетекшілері, ата-ана мен жүртшылық өкілдерінің әрекетін біріктіреді. Дегенмен, әр мұғалім өзінің нақты қызметін атқарғанымен ол өз ерекетін педагогикалық процестің басқа да қатысушылары — мұғалімдер, оқушылар, мектеп өкімшілігімеч келісе отырып жүргізеді.

Мектептегі, сыныптағы істің жағдайы туралы дер кезіндс алынған объективті ақпарат ұжымның ұйымдық құрылымын нығайтып, ұжым мүшелерін біріктіре түседі. Психологиялық зерттеулер /А. И. Донцов, Р. X. Шакуров/ ұжымның топтасуының қажетті шарты мақсат бірлігі екендігін дөлелдейді.

Ұжымдық құрылым белгілі дәрежеде педагогикальщ ұжым мүшелерінің әлсуметтік-демографиялъщ, дербестік-психологияльщ ерекшеліктеріне тәуелді тығыз іскерлік, тұлғааралық қатынастардың қолайлы негізі ұжымның жасына, біліміне, біліктілік деңгейіне, кәсіптік құндылықтары сияқты белгілері бойынша біртектілік екендігі даусыз.

Бұндай ұжымдар топтасу, ұйымдасудың жоғары Деңгейімен ерекшеленеді. Дегенмен педагогикалық ұжымдар өзінің құрамы жағынан барынша әртекті болып келеді: оның құрамына біліктілік деңгейі әртүрлі жыныс өкілдерінен тұратын жас және тәжірибелі мұғалімдер енеді. Бүның барлығы әртүрлі бағыттағы бейресми топтардың құрылуына негіз қалайды. Мектеп басшылары педаго-ғикалық ұжымды ұйымдастырғанда және басқарғайда бұл жағдайды ескеруі тиіс.

Өзара қатынастың педагогикалық ұжымның тұрақтылығына ықпал екі жақты сипат алады. Бір жағынан ұжымішілік қатынас, ұжымның тұрақтылығын білдірсе, екінші жағынан педагогикалық ұжымдағы тұрақтылық педагогтардың өзара қатынасының сипатын айқындайды.

Ұжымның ұйымдық құрылымы ұжым мүшелерінің мүддесін, қажеггілігін, қавшальщты қанағаттаңдыруна да байланысты. Қанағаттану деңгейін анықтайтын бұндай факторлардың қатарында ұжымның беделі, достарының болуы, осы ұжымдағы өз еңбегінің мәнін сезіне білу, моральдық-психологиялық ахуал, ұжымның дәстүрлерін айтуға болады.

Ұжымньщ ұйымдық құрылымының сипатын айқындауды оның көлемі де елеулі етеді. Психологияда шағын ұжымдардың мүшелері арасында байланыс біршама тұрақты, берік болып келетіндігі дәлелденген. Ұжым үлкейген сайын ұжым мүшелерінің арасындағы қатынас ресми сипат ала береді. 30 адамнан асатын педагогикалық ұжымда мүдде, қызығушылық ортақтьиы, бірге демалу сияқты түрлі себептермен бейресми топтар, бірлестіктер пайда бола бастайды.

Педагогикалық ұжым мүшелерінің саны оны басқарудың сипатын айқындайды. Шағын ұжымдарда педагогтар бірін-бірі жақсы біледі, бірақ бұндай ұжымдарда араласу, бірін-бірі рухани байыту мүмкіндігі барынша шекгеулі. Ал үлкен ұжымдарда өзара қатынастың күрделі құрылымы қалыптасады, кейде тіпті ұрыс-жанжалға бейім, бірақ осындай ұжымдарда жарқын, ешкімге ұқсамайтын тұлғалардың танылуы мүмкіндігі де үлкен.

Ал, Ұжым мен тұлға арасындағы байланыс — тәрбиені демократияландыру жағдайындағы, адам құқығы мен бостандығын сақтаудағы маңызды мәселенің бірі. Көптеген онжылдықтар бойы ұжымға әсер ету арқылы оқушы тұлғасын қалыптастыру отандық педагогикалық әдебиет-терде қарастырылмады.

Тағы рефераттар:

• Өсімдіктерді қорғау жолдары

• Отбасы және отбасы тәрбиесінің бала дамуында алатын орны

• Педагогикалық ұжым мен отбасының бірлескен іс-әрекеті және оның бала тәрбиесі мен ата-аналардың мәдениетін көтерудегі маңызы

• Педагогикалық-кәсіптік қасиеттері – балаға деген ынта

• Қазақстан тарихының тәрбиелiк мүмкiндiгiн жүзеге асырудың әдiстемелiк жолдары

Л.Божович,Б.Теплова,Н.Морозова,Л.Славина және тағы басқалары. Қарама –қайшылықтарды шешудің мәні әрбір балаға қоршаған ортаны танып білуіне,өзінің тұлғалық қасиеттерін іске асыруына,өзін-өзі тануына көмектесуде. Сондықтанда ұжымда мұғалім оқушыны оқу барысында туындаған қиыншылықтарды,кедкергілерді жоюға саналы түрде ұмтылдыра отырып осы қарама-қайшылықтарды шешудің сәйкес тәсілдерін айқындауда және оларды қолдана білуде жетекші роль атқарады. Оқушылардың басқа да әлеуметтік қауымдастықтар жүйесіне араласуы,олармен әрекеттесуі,дербестенуі оқу-тәрбие процесінде және ұжымда,тағы басқаларда жүзеге асырылады. Микрожүйе ретінде оқушы өзінің қалыптасуында өзіндік дамуының қарама-қайшылықтарына кездесіп отырады. Оқушылардың өзіндік қарама-қайшылықтарын-оқушыларды танымдық бірлестіктерге,іс-әрекеттерге үйрету арқылы,оқушы мен мұғалім қарым-қатынасының жақсы болуы негізінде құрбыларымен қарым-қатынас жасау арқылы шешуге болады. Сонымен қатар оқушының өзін-өзі бағалауы мен басқа да тұлғалық қасиеттерінің тиімді қалыптасуы мен оның толыққанды дамуы өзара әрекеттестікте болуы қажет. Осылайша іс-әрекет пен танымның субьекті болып табылатын микрожүйе ретінде тұлғаның дамуының қарама-қайшылықтарын шешу қажеттігі-оқушылардың қарым-қатынасы,өзара әрекеттестігі және ынтымақтастығы ретінде ұйымдастыруды қажет етеді.

Оқу процесінің субъектілерінің қарым-қатынасы мен өзара әрекеттестігінің фономені психологиялық және педагогикалық әдебиеттерде және мектеп тәжірибесінде ұжымдық-танымдық іс-әрекет деп түсіндіріледі. Қазіргі педагогикалық және психологиялық әдебиеттерде ұжымдық жұмыс ұғымын көп жағдайда пронтальды жұмыс ұғымымен қатар қалды. Көбінесе оқушылардың жаңа оқу материалына деген белсенді танымдық қатынастарын және соның негізінде пайда болатын оқушылар арасындағы жақын қарым-қатынас, жалпы үлгерім бойынша жүргізілетін жұмыстар, интеллектуалдық құндылықтармен алмасу мүмкіндіктері, салыстырулар жасалатын қарым-қатынастың зерттелінетін объектілері тұрғысындағы әр түрлі қимыл бірлігі сияқты белгілері бар жұмыстарды ұжымдық жұмыстарға жатқызады. Жалпы ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің мәні – мұғалімнің жетекшілігімен оқу процесінде ұжымды ынтымақтастықпен, қарым-қатынаспен байытуда.

Ұжымдық таным іс-әрекетінің педагогикалық ұйымдастырылуының мәселесәмен теориялық әдіс-тәсілдерді Н.К.Крупская еңбектерінде, П.П.Блонский, А.С.Макаренко ұжымдық жұмыс жүргізу әдістемесін де қарастырған. Американдық психолог әрі социологы Дж.Морено топ арасындағы қарым-қатынасты зерттеу үшін социометрия әдісін ұсынған. Осы әдіс арқылы ұжымдық қарым-қатынасты зерттеп отырған.

Әлеуметтік және психологиялық ортаны қалыптастыру кезінде:  бұл үдеріске мектептің барлық ұжымы қатысады;  бір-бірінің пікіріне ӛзара құрметке, сондай-ақ оқушылар, ата-аналар, мұғалімдер, мектеп басшылығы және оқыту мен тәрбиелеу үрдісінің басқа да қатысушылары арасындағы уағдаластықтарға құрметпен қарауға негізделген қарым-қатынастар белгіленеді;  барлық оқушыларға сенімсіз, әділ және тең құқылы, олардың қадірқасиеті мен даралығын құрметтей отырып жатады;  шешімдер мен жауапкершілікті қабылдау құқықтарының шекаралары нақты анықталған; 73  барлық оқушылардың күш-жігері мен жетістіктері белгіленеді және бағаланады; оқушыларға жапсырмалар ілуге және олардың ӛзіне деген сенімін азайтуға жол берілмейді;  оқушылар арасында зорлық-зомбылықтың алдын алу жүзеге асырылады;  еркін пікір алмасуға, оның ішінде сынға ашықтық қолдау кӛрсетіледі;  оқушылар үшін бастаманы кӛрсету, шешім қабылдауға қатысу және ӛзін-ӛзі басқару органдарын құру арқылы ӛз бетінше де, командада да әрекет ету мүмкіндіктері құрылады;  оқу және ӛмірлік проблемалар туындаған жағдайда бір-біріне сенім, қолдау кӛрсету атмосферасы құрылады;  сенімді қарым-қатынасқа, достыққа және мейірімділікке негізделген атмосфера құрылады;  мектеп ӛмірі адам құқығы мен демократияны сыйлайтын қоғам моделіне құрылады, ол мектеп ұжымының белгілі бір және тұрақты базалық құндылықтарымен сипатталады, сондай-ақ жақсы идеялар мен жағымды жаңалықтарға қолдау кӛрсетеді;  мектеп ӛмірі ұлттық және жыныстық теңдік принциптеріне сәйкес ұйымдастырылады. Дене шынықтыру ортасын қалыптастыру кезінде ауыл мектебі:  оқу тұрғысынан пайдаланылатын үй-жайлар мен мектеп жанындағы құрылыстардың жағдайы мен безендірілуі ұтымды болды;  оқу кезінде интернет пен презентациялық техниканы қоса отырып, компьютерді пайдалануға болады, сондай-ақ оқушылардың мектеп кітапханасы мен электрондық кітапханаға қол жеткізуі үшін;  пайдаланылатын ғимараттар мен үй-жайлардың интерьері Денсаулық сақтау және қауіпсіздік талаптарына жауап берді;  Үй-жайлар, жағдай және оқу құралдары эстетикалық кӛрінді;  жасына және жеке ерекшеліктеріне сәйкес оқу құралдары, соның ішінде қазіргі ақпараттық және коммуникациялық технологияларға негізделген оқу материалдары мен құралдары пайдаланылды;  сабақта да, сабақтан тыс та дене белсенділігі мен салауатты ӛмір салтын жүргізуге мүмкіндік болды;  Оқу ортасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету принциптері;  Әр түрлі зорлық-зомбылық мұғалімнің, оқушының немесе басқа біреуге қарсы бағытталса да айыпталады. Зорлық-зомбылық деп тікелей жарақат, ӛлім, психологиялық залал, қолайсыз жағдайлар немесе мертігуге әкеп соқтыратын немесе олардың туындауына жағдай жасайтын адамға, топқа немесе қауымға қатысты жанама немесе тікелей қолдану түсініледі.  Зорлық-зомбылық куәгері араласуға міндетті. Қажет болған жағдайда физикалық тұрғыдан да араласу керек, бірақ бұл ретте мақсаты жазалау немесе ауырсыну болып табылатын физикалық араласу 74 зорлық-зомбылық болып табылатынын ескеру керек. Егер араласу қауіпті болса, зиянды азайту үшін барлық мүмкіндіктерді жасау және басқа ересектерді кӛмекке шақыру немесе полицияға қоңырау шалу қажет. Кӛмекке мұқтаж балаға қатысты әрекетсіздік немесе оған кӛмек кӛрсетпеу зорлық-зомбылыққа теңестіріледі.  Әрбір адам ӛзін немесе басқаларды қорғауға құқылы, алайда қорғау қауіптің алдын алу шегінен аспауы тиіс. Кез келген араласу қауіпке барабар болуы және қажеттілік шегінде қалуы тиіс. Қауіп азайған кезде, тиісінше араласу кӛлемін қысқарту қажет. Қауіптілікті жою үшін ең аз қажетті болып табылатын және қауіптілік деңгейінің ӛзгеруіне сәйкес ӛзгеретін араласу ғана құқыққа қайшы болып табылмайды.  Оқушыларды қадағалау оқу күні бойы ұйымдастырылуы тиіс Қадағалаудың мақсаты оқушының ӛзінің немесе басқа да оқушылардың мінез-құлқына негізделген қауіптерді анықтау болып табылады. Қадағалау оқушылардың жекешелендіруін негізсіз бұзбайтындай, бірақ бұл ретте қадағалау мақсаттарының орындалуы қамтамасыз етілетіндей ұйымдастырылуға тиіс.  Әр қатысушының құқықтары мен міндеттері анық болуы тиіс. Мектеп директоры мектепте мұғалімдер мен білім алушылардың, сондайақ мектептегі басқа адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін нақты ережелер белгіленуіне жауап береді. Мектеп басшысы қауіпсіз оқу ортасын қалыптастыру кезінде басты жауапты тұлға болып табылады. Бұл ретте жұмыс тапсырмалары нақты бӛлінуі тиіс. Зорлық-зомбылықтың алдын алу үшін немесе балаға қатысты зорлық-зомбылық жағдайы туралы ата-аналарға дереу хабарлау керек. Мектеп басшысы оқушылардың, қызметкерлердің, атааналардың және мектеп құрылымы жасалған келісімдермен таныс болуын ұйымдастыруға жауап береді, сондай-ақ олардың орындалуын тексереді. Мектеп басшысы барлық қызметкерлер үшін зорлық-зомбылық жағдайларында мінез-құлықтың нақты нұсқауларының болуын қамтамасыз етеді, сондай-ақ қызметкерлердің осындай жағдайларда іс-қимыл жасау үшін ең аз қажетті біліктерінің болуы үшін күш салады. Мектеп басшысы жағдайдың қалай шешілгенін және қажет болған жағдайда жұмысты ұйымдастыруға және үйжайларды/аумақтарды пайдалануға ӛзгерістер енгізетінін талдайды. Мұғалім оқу үдерісін кәсіби ӛткізуге, сондай-ақ мектепте қолдау және қауіпсіз ортаны қалыптастыруға жауап береді. Мұғалім оқу ортасын қалыптастырады, әдістеме мен темп таңдайды, сондай-ақ оқушыға арналған тапсырмалардың күрделілік дәрежесін таңдайды. Күнделікті жеңіл қақтығыстар мен түсініспеушіліктерді шешумен мұғалім ӛзі айналысады. Мұғалім ата-анасымен баланың мүмкін болатын қолайсыз мінез-құлқына қалай жауап беру керектігі, сондай-ақ ақпарат алмасу қашан және қалай жүргізілетіні туралы келіседі. Оқыту немесе мұғалім ӛзін қауіпті сезінетін жағдайларда мұғалім әріптестерінің және мектеп директорының тарапынан қолдау кӛрсетуді талап етуге міндетті және алуға құқылы. 75  Мұғалім зорлық-зомбылық кӛрсету жағдайында ӛзін қалай ұстау керектігі туралы анық және нақты нұсқаулар алуға құқылы. Мінез-құлқымен тұрақты проблема болған жағдайда желі жұмысы қажет. Мұндай жағдайда мұғалім мен отбасы мамандардан қажетті кӛмек алуға құқылы. Ата-ана баланы тәрбиелеуге және оның құндылықты бағалауын қалыптастыруға жауапты. Ата-ана баланың мектепте жақсы күтетінін және қорғалғанын және оқу жұмысы жақсы деңгейде жүргізілетінін күтуге құқылы. Ата-ана баланың құқықтары мен бостандықтары сияқты оның құқықтары мен бостандықтарының басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарының шектелгенін ескеруі тиіс. Ата-ана мектеппен ашық және достық қарым-қатынас жасауға міндетті, сондай-ақ мектеп тарапынан осындай қарым-қатынас жасауға құқылы. Мектеп әкімшілігі мектептің қажетті ресурстармен және қауіпсіздікті қамтамасыз ету мүмкіндіктерімен қамтамасыз етілуіне жауап береді. Мектеп дамуының бірлескен бағдарламасы, ішкі тәртіп, шұғыл жағдайларды шешу жоспары және оқу бағдарламасы негізге алынады. Мемлекет жұмыс істеп тұрған және мектептерге заңнаманың жеткілікті тірек болуын қамтамасыз етуге, ал қажет болған жағдайда баланы дамыту үдерісіне қатысушыларға кәсіби этиканы сақтау және дамушы тұлғаны жанжақты қорғау үшін анық жауапкершілік алуға мүмкіндік беретін қадағалау үшін жауапты болады. Мектеп қызметкерлері, оқушылар мен қамқоршылық кеңесі бірге және оқушылар үшін түсінікті тілде тӛмендегілер туралы келіседі:  алдын алу іс-әрекеттерінің мысалы ретінде кезекшілік жүйесін және қадағалаудың ӛзге де шараларын, алдын алу әдістемелерін және араласу әдістерін, тұрақты бірлескен дӛңгелек үстелдерді және еңбекті ұйымдастыру жӛніндегі басқа да шараларды қолдануды, қауіпсіз ортаны қалыптастыруды қолдайтын жобаларға қатысуды келтіруге болады. Баламен және оның жанұясымен құпия және ашық қарым-қатынас маңызды, бұл сізге ықтимал қауіпті уақытында байқауға және ең аз қажетті араласу мүмкіндігін табуға мүмкіндік береді.  кім және қандай жағдайларда араласуы тиіс және ол қалай жасайды; мектептегі еңбек бӛлінуіне және персонал құрамына байланысты қандай жағдайларда байқаған адамның ӛзі араласуы тиіс және сынып жетекшісіне, оқу орнының меңгерушісіне қандай жағдайларда кӛмек кӛрсету керек.  қатысушыларға Болашаққа кері байланыс алуға мүмкіндік беретін қауіпті жағдайды келесі талқылауды кім және қашан ұйымдастырады; талқылау деп тақырыптық дӛңгелек үстел, тренингтік жаттығулар түсініледі.  Ұзақ уақытты болдырмау үшін кім тӛбелес, зорлық-зомбылық немесе қатыгездік немесе қорқытып алушылық жағдайлары туралы және оларды шешу туралы хабарлайды. Барлық тараптар ӛздеріне қажетті ақпарат пен үй, мектеп және ведомстволар арасындағы ынтымақтастық тиімді болуы үшін мектеп ішінде, ата-аналармен және басқа да қажетті серіктестермен ақпарат қозғалысының қандай сызбасы болатыны туралы келіседі. 76 Келісімдер мектептің ішкі тәртіп ережелерінде, оқу бағдарламасында және шұғыл жағдайларды шешу жоспарында кӛрініс табады. Оқушылар ұжымының ұйымшылдығына педагогтар қызметінің тұтастығы, оған қойылатын талаптардың бірлігі оң әсер етеді. А. Макаренко ұйымшыл педагогикалық ұжымда әр педагог ең алдымен жалпы мектептік ұжымның ұйымшылдығына, одан кейін – ӛз сыныбының істеріне, содан кейін ғана ӛз жетістіктеріне қамқорлық жасайды деп санады. Оқушылар ұжымының даму деңгейі туралы мыналар куәландырады: ұжымдық жұмыстар мен тапсырмаларды орындауда мобильділік, күрделі мәселелерді шешуге ұмтылу, оларды шешуге әр адамның белсенді қатысуы; жолдастық қарым-қатынас, бір-біріне қамқорлығы, әлсіздерге кӛмектесуге дайын болу, сыныптастардың қадір-қасиетін құрметтеу, жанжалсыз және ренжіссіз түсіну қабілеті, балалардың бірге болу ниеті, қарым-қатынастан ләззат алу, ӛміршеңдік, сергектік, жинақылық, әзіл сезімі, жанжалды жағдайларды шеше білу, қиындықтарды жеңуге дайын болу, жауапты тапсырмаларды орындау, ұжымдық іс үшін жауапкершілік; қоғамдық маңызды мақсаттарды ӛз бетінше ұсыну және ӛзін-ӛзі басқару негізінде оларға қол жеткізу. Шағын жинақты мектеп жағдайында, әрине, сыныптарды жинақтау туралы айту қиын, онда осы елді мекенде тұратындармен жұмыс істеуге тура келеді. Бұл жерде педагогтардың әр жастағы балалар ұжымын біріктіру, ортақ құндылықтарды, дәстүрлерді іздеу бойынша жұмысы кӛмекке келуі мүмкін. Оқушылар ұжымының бірігуіне негізделген А. Макаренконың параллельді әрекет принципі ықпал етеді, оған сәйкес тәрбиеленушіге тікелей емес, ұжым арқылы сәйкес келген кезде талап қояды. Әр адам үшін жауапкершілік ұжымға және оның ӛзін-ӛзі басқаруына жүктеледі. Осындай мақсатқа ұжымдық қызмет ұйымы бағынады. Әр түрлі бірлескен іс-әрекет балалар ұжымының ӛмірін қызықты етеді, алғашқы ұжымдар, жалпы мектептік және алғашқы ұжымдар арасында қарымқатынасты қалыптастыруға ықпал етеді, алғашқы ұжымдарды біріктіреді және жалпымектептік ұжымды әр адамның келісілген іс-әрекетін талап ететін қызықты нақты істерді біріктіреді. Егер оқушылар, мысалы, белгілі бір жұмысты ӛз бетінше бастаса, олар ӛз міндеттерін бір-бірімен бӛліседі, нақты жұмыспен айналысуды, қол жеткізген табыстардан қуанышын бастан кешіреді. Әр жастағы балалар ұжымын біріктіру және психологиялық қауіпсіз білім беру ортасын құру бойынша әдістемелік жинақ. Жасӛспірімдердің кӛпшілігінде «тәуелсіз адам», «дербес», «пысық жігіт, «заманауи адам» болғысы келеді. Бірақ нақты, ӛте күрделі әлеуметтікэкономикалық жағдайларда олардың кӛпшілігі ӛмірлерінің соңыына түседі. Олардың шығыны әрдайым бірдей бола бермейді. Бүгін біз бірлескен ісшаралар арқылы достық сабаққа қалай келуге болатыны туралы немесе басқаша айтқанда сынып тобын құру әдістері туралы сӛйлесетін боламыз. Балалар мен жасӛспірімдерді құртуға емес, құруға қалай шақыру керек? 77 Жастарды қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялармен сіңіру, теледидарлар мен компьютерлердің экрандарынан «модерн» ағынын «бойына сіңіру» үдерісі, жастардың «жыныстық революцияға» тікелей қатысуы бізге тоқтатпауға тиіс. Ал егер әлем тез ӛзгерсе, бізге, педагогтарға одан қалыс қалуға болмайды. Қазіргі мұғалімнің міндеті халықаралық әлеуметтік және педагогикалық құзыреттілік нормаларын меңгеру ғана емес, сонымен қатар жастар ортасында инновациялық үрдістерді тануға ұмтылу. Жас шамасына қарамастан, жасӛспірімдерге ӛз ісінің кәсіпқойларымен ғана емес, сондай-ақ түсінуге қабілетті (демек, қазіргі заманғы ақпаратты меңгеру) және дәл қазір және нақты жағдайда кӛмекке келетін ересектермен қарым-қатынас жасау қызықты екенін ұмытпау керек. Ал бұл үшін әлемдік қауымдастықтың, біздің еліміздің, жастар мүдделерінің ӛмір сүруінің әртүрлі (кейде стандартты емес және ерекше) салаларындағы білімнің үлкен кӛлемі қажет. Ересектердің міндеті – «Жастар дамуының» әлеуметтік қиратушы үдерісін бір уақытта тоқтатуға ұмтылмау, жасӛспірімдер мен жастардың кӛп бӛлігін жасампаздық қызметке итермелеу. Ал бұл үдерісс тиімді болу үшін педагогтарға ӛскелең ұрпақтың барлық қуатын олардың жасына әлеуметтік маңызы бар қызметте пайдалануды үйрену қажет. Сонымен қатар тәсілдер мен әдістер қарапайым және архикүрделі болып табылады. Компьютерлік ойындарға қызығушылық танытқандар - «Мен сияқты жаса, меннен гӛрі жақсы істе!» «Интерактивті марафон» ӛткізуге тырыс. Граффити қоры (қабырғаларды бояу) – біз ең жақсы қабырға суретіне байқау ӛткіземіз. Жаңа спорттық әуесқойлар бар: біз құрдастарымызға мастер-класс ұйымдастырамыз. Ең бастысы, педагогикалық әсер «екінші рет», ал жасӛспірімдер бастамасы – «бірінші» болуы керек. Бұл педагогикалық шеберлік, жасӛспірімдер дәл сол немесе басқа конкурс, акция ұйымдастырғанына, бірақ педагог–тәлімгердің нәзік жетекшілігімен ұйымдастырылғанына кӛз жеткіземіз. Мұғалімнің міндеті – осы ұжымның жасӛспірімдерінен жасырын мүмкіндіктер табу: олардың тілегі, қажеттіліктері, мүдделері, қабілеті және оларды әлеуметтік маңызы бар қызметке айналдыру. Осылайша, кіші жасӛспірімдердің әлеуметтік маңызы бар қызметі, онда әр адамның белгілі бір іс-әрекетіндегі қызығушылықтары, пайдалылығы мен қажеттілігі пайда болады, тәрбие үдерісінде басты рӛлге ие болады. Жалпы білім беру ұйымдарында сыныптан тыс және тәрбие жұмысының ең танымал нысандары болып табылатынын есте сақтау қажет:  балалар-жасӛспірімдер бірлестіктерін дамыту;  ӛзін-ӛзі басқару элементтерін дамыту, оқушы парламенттерін сайлауда ойын қызметінің белсенді түрлерін енгізу;  шағын жинақты мектеп базасында шығармашылық қызметтің жаңа нысандарын пайдалана отырып қызығушылықтары бойынша зияткерлікшығармашылық, мәдени-демалыс орталықтарын құру; 78  оқу орындары базасында әртүрлі жаттығу залдарын, спорт клубтарын, «Интернет-кафе» ашу;  магниттік мектептер мен ресурстық орталық арасында интеллектуалды-танымдық ойындар ӛткізу (КТА, марафондар, капустниктер, зияткерлік ойындар, конкурстар). Бастауыш сынып оқушылары мен орта буындағы ӛз ойлары мен мүдделерін іске асырудың тәсілдері мен әдістері да әлеуметтік бағыттарға айналуда:  жобалау қызметі (жобаларды қорғау немесе таныстыру);  таланттар немесе ерекше (фантастикалық) идеялар аукциондары;  конференциялар, пікірталастар, семинарлар және практикумдар;  әдеби, театр, поэтикалық, музыкалық, спорттық қонақ үйлер;  ойын-экспромт және сырттай-саяхат;  «найзағай» концерті;  «сыйлық...» немесе «кӛмектесіңіз...» (досына, ардагерге, кішіге, балалар үйінің балаларына, ата-аналарға және т. б.);  «еңбек биржалары» (Білім, инновация, ашылмаған дарындар);  шығармашылық шеберлер кеші немесе шығармашылық фестивальдар (халықтық, қолданбалы, техникалық);  Кӛңілді пантомима және миниатюралар театры;  «жанды» газет және үгіт бригадаларының конкурсы;  ойын-саяхат және карнавал;  сахналық (саптық) ән байқауы;  кольцовкалар (әндер, жаңылтпаштар, ӛлеңдер), табиғатқа экскурсиялар. Оқушылардың ӛзін-ӛзі басқаруы арқылы әртүрлі жастағы мектеп ұжымының бірігуі және тұлғаның ӛзін-ӛзі жетілдіруі. Кез келген жастағы білім алушыларды сынып және жалпы мектеп оқушыларының ӛзін-ӛзі басқару, жалпы білім беретін мекемені мемлекеттік-қоғамдық басқару органдарын, балалар және жасӛспірімдер қоғамдық ұйымдарына қатыстыру. Бұл жағдайда мыналар мүмкін:  «лидер школы – мектеп кӛшбасшысы» оқушылардың ӛзін-ӛзі басқару органдарын сайлау рәсімін ӛткізу;  ойын түрінде оқушылардың ӛзін-ӛзі басқару органдарының, балалар мен жасӛспірімдердің қоғамдық ұйымдарының есептерін ұйымдастыру;  балалар және жасӛспірімдер қоғамдық ұйымдары мен оқушылардың ӛзін-ӛзі басқару органдарының «Ритмы школы – мектеп тынысы» ақпараттық вестник, парақшалар (бұқаралық ақпарат құралдарының түрлері ретінде) шығару»;  оқушылардың ӛзін-ӛзі басқару органдарының, балалар мен жасӛспірімдердің қоғамдық ұйымдарының есептік конференцияларының немесе форумдарының (оқу немесе академиялық жыл үшін) рәсімін ұйымдастыру. 79  мектеп тұғырындағы есеп білім алушыларға ӛте ұнайды. Үзілісте әрбір білім алушы тұғырға түсіп, олимпиадаға, жарыстарға қалай барып, қолӛнер немесе жоба жасағанын айтып бере алады. Олар үшін бұл шын мәнінде тұғыр, олар ӛте алаңдатады, ӛз ӛнерін бастан кешіреді. Ӛйткені олар үшін ӛзінӛзі кӛрсету мүмкіндігі. Қазіргі уақытта кӛптеген жалпы білім беретін мекемелерде балалар мен жасӛспірімдердің қоғамдық ұйымдары (бірлестіктері) оқушылардың ӛзін-ӛзі басқару құрылымымен тығыз байланысқан. Бастауыш сынып оқушыларына арналған қоғамдық ұйымды қалыптастырудың келесі мүмкіндігі бар - ұйымдағы балалардың ӛзін-ӛзі анықтау принципі ерікті, баланың бір шағын топтан екіншісіне ауыстыруға болады. Бұл қызығушылықтардың шағын топтарын қалыптастыру болуы мүмкін («ертекші», «қиялшыл», «мультфильм әуесқойлары», «ұшқалақ» және т.б.). Шағын топтарды қалыптастыруға сынып жетекшісі (бастауыш сынып мұғалімі) кӛмек кӛрсетеді. Сынып кеңесіне әр шағын топтың кӛшбасшылары кіреді, олар ӛзгеруі мүмкін, сол кезде сынып кеңесі «қозғалмалы» сипатқа ие болады, сыныптың ӛзін-ӛзі басқаруына қатысу құқығы ерекше коммуникативтік, ұйымдастырушылық қабілетін және жоғары зияткерлік даму деңгейін кӛрсеткен барлық лайықты оқушыларға беріледі. Профилактикалық немесе бастық қызмет. Мысалы, 3-4 сынып оқушыларының мектепке дайындық тобының немесе 1-сынып оқушыларының қамқорлығы. Бұл жағдайда қызметтің келесі түрлерін пайдалануға болады:  кітапқа арналған бетбелгілерді, тұғырықтарды дайындау; ойыншықтарды, оқулықтарды жӛндеу және жиһазды қолмен жӛндеу;  жол қозғалысы ережелері, қауіпсіздік техникасын сақтау, білім берудің келесі сатысындағы оқу бағдарламалары мен оқыту шарттарының талаптарымен танысу, Экология, зиянды әдеттердің алдын алу және жеке гигиена және т. б. туралы шағын әңгіме ӛткізу.;  белгілі бір тақырып бойынша экспромт-концерттер мен агитбригадалар ұйымдастыру (агитбригадалар мен жас ӛрт сӛндірушілер, орман күзетшілері, ауызша журналдар, әдеби қонақ үйлер мұнда балалар ұжымының бірігуіне ықпал ететін ӛзін-ӛзі тану бойынша онкүндікті қосуға болады.);  мұғалімдер мен тәрбиешілерге отряд бұрышын немесе қабырға газетін ресімдеуге кӛмек кӛрсету;  қарапайым викториналар мен конкурстарды, спорттық жарыстарды, жеке сабақтарды (оқу пәндері, музыка, кескіндеме, қолданбалы және техникалық шығармашылық бойынша) ұйымдастыру. Бұл ретте мұғалім белгілі бір қызмет түріне бейім жасӛспірімдерді анықтау маңызды. Принцип жұмыс істейді: сіз немен шұғылданасыз, басқаларды да үйрет. Кейбір балалар жалғыз немесе кіші топта жұмыс істеуге бейім, басқаларға аудитория алдында ӛз қабілеттерін кӛрсету қызықты. Ең бастысы, әркімге мүдде бойынша іс табылуы керек. 80 Мұғалімдер мен сыныптастарға арналған күнделікті игі істер. Шағын жинақты мектепте әр мұғалім мен қызметкерге күн сайын оқушыларға кӛмек қажет. Біріншіден, мұғалім әрбір сабақта оқушылардан ӛз ой-пікірлеріне қол жеткізуге қолдау кӛрсетеді. Бұл қарапайым сабақ немесе сынып сағаты, әңгіме немесе қоғамдық маңызы бар іс-әрекет болсын. Игілікті, қайырымды іс жасамұғалімге зертханалық сабақ үшін қажетті материалды жинауға, алдағы сабақ үшін интернетте пайдалы ақпаратты іздеуге кӛмектес, егер сізде мүмкіндік болса – мұғалімге жаднаманың мәтінін кӛбейтуге немесе құжаттан сабақ немесе сынып сағатына шығарып алуға кӛмектес. Екіншіден, сынып аудиториясында әрдайым нағыз шеберге арналған іс бар. Егер аптасына бір рет сынып жинайтын болса, мектеп оқушыларын қиындық келтірмейді. Ал егер сыныпта жӛндеу бригадасын қалыптастырса және мектеп бойынша қайырымдылық рейд жүргізсе? Үлкендердің ешқайсысы осындай бастамаға қарсы болады деп ойлайсыз ба? Мектеп ауласына қарап шығыңыз. Онда қоқыс кӛп емес пе? Бұл жерде, сіздің шынайы қайырымдылығыңыз кӛрінеді! Үшіншіден, сіздің бұрынғы ұстаздарыңызды - еңбек ардагерлерін еске алыңыз. Үлкендерден кеңес күтпеңіз, «Сіз, мұғалім, әрқашан бізбен бірге боласыз, сіз ешқашан жалғыз болмайсыз» атты қайырымдылық рейдін ӛткізіңіз: қарт адам ӛзінің ауыл мектебінің оқушыларымен кездесуге қуанышты болады, ал үйдің айналасында мүмкін болатын кӛмек ӛте пайдалы болады. Ақыр соңында, сыныптасыңызға кӛмектес. Сіздің сыныптасыңыз тек оқуға кӛмек қана емес, сонымен қатар күнделікті жолдастық қолдау, жақсы сӛз және күлкі қажет. Кім, сен де, оған бүгін және қазір қажет! Сынып ұжымы балалар мен жасӛспірімдердің ең әдемі жылдарын ӛткіземіз. Ұжымдағы жақсы микроклиматқа, жолдастық қарым-қатынастарға, ӛзара кӛмек пен қолдауға тек біздің кӛңіл-күйіміз ғана емес, айналадағылардың кӛңіл-күйі да байланысты. Сіздің сыныпта ӛмір сүру керемет болу үшін бар күш-жігеріңізді салыңыз! Ал егер сіздің сыныпта үйде медициналық кӛрсетілімдер бойынша оқитын балалар болса, онда нақты сіздің әрқайсыңызға оның тезірек сауығуы байланысты. Мүмкін сіздің сыныптастарыңыздың бірінің отбасында уақытша қиындықтар пайда болды ма? Мүмкін, сіздің жолдастарыңызға нақты кӛмек қажет шығар? Сонымен, мұғалімдер мен сыныптастарға арналған сегіз күн сайынғы игі іс: 1. Әр сабақта мұғалімге сыныптастардың оқу іс-әрекетін белсендіруге кӛмектесіңіз. 2. Сабақ немесе сынып сағаты үшін қажетті пайдалы ақпаратты таңдау кезінде мұғалімге кӛмек кӛрсету. 3. Сынып бӛлмесін және ӛзінің жұмыс (оқу) орнын жинауды ұйымдастыру. 4. Мектеп жиһазын немесе оқу (зертханалық) жабдықтарын ұсақ жӛндеу бойынша қайырымдылық акциясы. 81 5. Сабақ немесе практикалық (зертханалық) жұмыс үшін кӛрнекі материалдарды дайындау. 6. Мектеп жанындағы учаскені және мектеп ауласын (оқу шеберханаларын, акт және спорт залдарын және т.б.) жинау бойынша акцияларға қатысу. 7. Балалардың күнделікті тұғырға дайындалуына, ал оқудағы үлгерімі тӛмен сыныптастарына кӛмек кӛрсету. 8. Мүмкіндігі шектеулі немесе үйде оқытылып жатқан сыныптастарға кӛмек кӛрсету. Неліктен балалар ӛз тобын «Армандағы кеменің экипажы», «Қорықпайтын іздеушілер тобы» түрінде елестетпеуі керек? Содан кейін «кемедегі» ӛмір «теңіз заңдарына» сәйкес мүлде басқаша болуы керек. Мысалы, отрядта, мысалы, отрядтың бұрышынсыз жасау мүмкін емес, бұл үшін кӛрнекі кӛрінетін шығармашылық бұрыш ӛте қолайлы. Сынып бұрышының міндеті:  балалардың белсенділігін дамыту және олардың білімдерін жанжақты кеңейту;  жақсы талғамды тәрбиелеуге кӛмектесу және безендіру мәдениетіне үйрету;  ӛз ұжымының ӛміріне қызығушылығын ояту. Сынып бұрышы – бұл сынып жетекшісі мен балалардың шығармашылық бірлескен жұмысы. Ол «сӛйлеуші» болуы тиіс, яғни оның мазмұны мен айдарлары ӛзгеруі тиіс; бұрыш сынып ӛмірінің түрлі жақтарын (ӛзіне-ӛзі қызмет кӛрсету, спорт, мектеп ӛміріне қатысу, наградалар, туған күндері, болашағы) кӛрсетуі тиіс. Бұрыш – сыныпқа қатысты барлық ақпарат жиналатын орын. Бұрыштың безендірілуі жасақтың атауына, балалардың немесе жасӛспірімдердің жасына сәйкес болуы тиіс. Сынып бұрышы үшін мүмкін айдарлар:  «Күнтізбе» («атаулы күндер күнтізбесі», «біздің ауданның (қаланың, облыстың) атаулы күндер күнтізбесі)»;  тоқсан (бір айға) жоспары және осы жоспар бойынша міндетті есеп. Сонда оқушыларда ӛзіне есеп беру қажеттілігі туындайды;  «Құттықтаймыз»; «Спорт» («старттан мәреге дейін», «сыныптың спорттық мақтанышы»);  сынып тізімі («танысыңыз, бұл біз»);  «Біздің ұран» («біздің ережелер», отряд эмблемасы);  «Біздің мекен-жайымыз»);  «Біздің жетістіктеріміз» («біздің шарықтарымыз», «біз сізді мақтан тұтамыз!»);  жасақ заңдары («бұл әркім міндетті түрде «беске» білуі тиіс) және т. б. Сынып бұрышынан басқа «себеппен және себепсіз» қабырға газетін безендіруге болады. Бұл ретте сынып жетекшісіне сынып ұжымынан «суретшілерді», «безендірушілерді» және «журналистерді» анықтау маңызды. 82 Мұнда «жанды газеттің» қабылдауын қолдануға болады, яғни бірнеше шағын топтарды қалыптастыруға, басты идеямен, қабырға газетінің тақырыбын анықтауға болады. Әр микротопта 2-3 күн ішінде тапсырмалар ұсынылады: бірінші – ескі журналдардан таңдалған тақырып бойынша әртүрлі әдемі суреттерді қиып алу, екінші – фломастерлер әкелу және жұмыс кезінде газетке жазулар жасау, үшіншісі – мақалаларды таңдау немесе бірнеше мақалаларды ӛзі жазу, тӛртінші – сыныптастардан, мектеп (лицей) оқушыларынан немесе мұғалімдерден стенгазет тақырыбы бойынша бірнеше сұхбат алу. Белгіленген күні балалар ватман парағында (2-3 бет) қабырға газетін киеді. Бұл жағдайда әркім қызықты нәрсені табады. Әр сынып ұжымының ӛз дәстүрлері болуы керек. Ұжымның заңдарын мектепте ӛзін-ӛзі ұстау ережесімен немесе қауіпсіздік техникасы бойынша жаднамалармен шатастырмау қажет. Бастауыш мектептегі сынып заңдары әрқашанда мінез-құлықтың жалпы ережелері мен болмыстың этикалық нормаларын кӛрсететін маңызды және қатаң бола алмайды. Бұл балалар ұжымының нақты заңдары ӛжасырылған» кӛңілді немесе юмористік ережелер жиынтығы болуы мүмкін. Сынып ұжымының бірігуі бірлескен әлеуметтік маңызы бар қызметте: КТК, тақырыптық кеш, дӛңгелек үстел немесе демалыс кешін, спорттық жарысты ӛткізуге дайындық кезінде және т. б. бұл ретте әр жастағы білім алушының ӛзін жалпы іс жүзінде қажет сезінуін есте сақтау маңызды. Мұғалім оқушыларға «сыныпта жақсы микроклиматты сақтау үшін күн сайынғы он екі игі іс» атты ерекше жадынама ұсына алады.»: 1. Сыныптастарымен сӛйлескіш және мейірімді бол. 2. Мектеп оқушылары үшін ӛзін-ӛзі ұстау ережесін сақта. 3. Ұстаз – сенің аға тәлімгерің, олардың ӛтініштеріне, кеңестеріне және ұсынымдарына құлақ. 4. Құрдастар немесе жоғары сынып оқушылары тарапынан қатыгездік, дӛрекілік және әділетсіздік кӛріністеріне немқұрайлы бол. 5. Ӛзің жасамаңыз және құрдастарды құқыққа қарсы әрекеттерден (темекі шегу, ұсақ ұрлық, бұзақылық әрекеттерден) қорғауға тырысыңыз. 6. Есіңізде болсын – Сіздің сыныптасыңыз кез-келген жағдайда Сіздің сыныптасыңыз және досыңыз! Оны барлық жерде және қажет болса қарсы ал - оған тек мектепте ғана емес, кӛшеде, қоғамдық орындарда кӛмек кӛрсетіңіз. 7. Бастауыш сынып оқушыларының бос уақытын ұйымдастыруда мұғалімдерге кӛмек кӛрсету (үзілісте, ұзартылған күн тобында немесе оқу сабақтары аяқталғаннан кейін). 8. Сынып бұрышын немесе сынып (отряд) газетін безендіруге, сынып бӛлмесін (кабинетті) күнделікті жинауға қатысу. 9. Сынып оқушыларының ӛзін-ӛзі басқару немесе балалар қоғамдық ұйымының қызықты істерінен тыс болма. 10. Сыныптастардың бос уақытын белсендіруге бастамашы бол. 11. Күн сайын сыныптастарға оқуға кӛмек кӛрсет. 83 12. Ең керемет балалар сіздің сыныпта оқып жүргенін ұмытпа! Олар сенімен дос болғысы келеді және кӛмек қажет! Сынып ең тату болу үшін не істейсің? 1-сынып 1-сыныпта ұжым пайда болу кезеңінде. Балалар бір-бірін жақсы біледі, бір-бірімен қарым-қатынас орната алмайды. Мұғалім оларға жақынырақ танысуға, қарым-қатынас орнатуға және тіпті микротоптарға бірігуге кӛмектесетін ойындар ұсына алады (интуитивті симпатия принциптерінде). 2-сынып 2-сынып ұжым негіздерін қалыптастыру кезеңі болып табылады. Дәл осы кезеңде балаларда әртүрлі құндылық бағдарларының негізінде тұлғааралық жанжалдар жиі туындайды, «оқшауланған» оқушылар пайда болуы мүмкін.