Бекітемін:

Сабақ№_35_______ Сыныбы_____9____ Күні___21.01.2019ж______

Тақырыбы: Мал шаруашылығы. Мал чарвичилиғи.

Мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға Қазақстанның мал шаруашылығы құрылымы, салалары, таралу аймақтары жөнінде түсіндіру.

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: Қазақстанның мал шаруашылығымен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Билингвальды сабақ, аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сызбамен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс

3. Кестемен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивты тақта, қосымша деректер, оқулық, Қазақстанның физикалық картасы т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Сүреттермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

4. Кестемен жұмыс.

Қорытындылау.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

Сұрақтар қою

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

1. Ауыл шарушылығы қаншаға бөлінеді? Йеза егилиги нәччигә бөлүниду?

(слайд арқилиқ нәтижиләш)

2. Өсімдік шаруашылығына не жатады? Өсүмлүк егилигигә қандақ зираәтләр ятиду? (слайд арқилиқ нәтижиләш)

3. Дәнді-дақылдарға қандай дақылдар жатады? Данлиқ зираәтләргә қандақ зираәтләр ятиду?

(слайд арқилиқ нәтижиләш)

4. Техникалық дақылдарға қандай дақылдар жатады? Техникилиқ зираәтләргә қандақ зираәтләр ятиду?

(слайд арқилиқ нәтижиләш)

5. Бау-бақша дақылдары? Бағвәнчилик һәққидә ейтип бәр.

(слайд арқилиқ нәтижиләш)

6. Жүзім шаруашылығына тоқтал ? Үзүм чарвичилиғи һәққидә ейтип бәр.

(слайд арқилиқ нәтижиләш)

7. Жем шөп дақылдары. Йәм-чөп зираәтлири

8.Өсүмлүк егилиги зираәтлириниң терилғу қурулуми нәччә га?

9. Терилғу қурулуминиң нәччә процентини данлиқ зираәтләр елип ятиду?

10. Мал озуқлуқ зираәтләрниң үлүши нәччә процент?

11. Техникилиқ зираәтләрниң үлүши нәччә процент?

12. Бағвәнчиликниң үлүши нәччә процент?

( соалларниң жававини слайд арқилиқ нәтижиләш)

13. Өсімдік шаруашылығы ауыл шарушылығының қанша пайызын алып жатыр?

Өсүмлүк чарвичилиғи йеза егилигиниң нәччә процентини елип ятиду?

(слайд арқилиқ нәтижиләш)

14. Өсімдік шаруашылығының негізгі салалары және олардың таралған басты аймақтары? Өсүмлүк чарвичилиғиниң асасий салалири вә уларниң таралған йәрлири?

Таралу аймақтарын картадан көрсетіңдер. Өсүмлүк чарвичилиғиниң таралған йәрлирини хәритидин көрситиңлар.

Асасий саласи: Асасий өстүридиған йәрләр:

А). Бидай. Буғдай өстүрүш Шималий Қазақстан

Ә). Қара бидай, карақұмық. Қара буғдай, қарақумуқ. Шәрқий Қазақстан

Б). Жүгері, арпа,сұлу

Көмүқонақ, арпа, сулу Шим. Қ-н, Ақтөбе,Қостанай, Ақмола вилайәтлири

В). Тары. Териқ Ақтөбе,Ғәр.Қ-н,Қостанай,Павлодар,Ақмола

Г). Күріш. Гүрүч Қызылорда,Сырдария, Алмута вил-ти

Д). Мақта. Пахта. Жәнубий Қ-н, Сырдария әтрапи

Ж). Темекі. Тамака Алмута вилайити

З) Жеміс, бақша дақылдары. Көктат, бағвәнчилик Жәнубий Қазақстан

( соалларниң жававини слайд арқилиқ нәтижиләш

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Жаңа сабақ әңгіме-дәріс беруден басталады.

Жумһурийитимизниң йеза егилиги саһасида мал чарвичилиғиниң әһмийити зор. Йеза егилиги мәһсулатлириниң йеримиға йеқини мошу мал чарвичилиғиға тегишлик. Мал чарвичилиғиниң асасий саһасиға қой вә өшкә, қара мал, илқа вә төгә чарвичилиқлири ятиду. Чошқа ,марал өстүрүш - мал чарвичилиғиниң қошумчә саһалири. Һазир мал чарвичилиғи саһасида мал вә қуш саниниң турақлиқ өсүши байқалмақта.

Қазақстанниң мал чарвичилиғини риважландурушта интайин кәң тәбиий отлақлар вә пичәнликләрниң әһмийити зор. 2011-жилқи һесап бойичә мал отлақлириниң умумий мәйдани 189 млн. га-ни тәшкил қилиду.

2. Топтастыру

3. Әңгімелеу. Сүреттермен жұмыс. (слайдтағы)

Қой чарвичилиғи – ата-бовимиздин келиватқан әнъәнивий кәсип. Барлиқ малларниң ичидә қой вә өшкини өстүрүш йеник, чүнки һава райи қурғақ, континенталлиқ һәмдә өсүмлүги шалаң йәрдиму булар мол төл бериду. Жумһурийитимизниң тәбиәт шараити қой чарвичилиғини риважландуруш үчүн қолайлиқ. Бизниң елимиздә қой чарвичилиғи дала, чөллүк, йерим чөллүк вә тағлиқ наһийәләрдә яхши риважланған Елимиздә қой чарвичилиғи билән Жәнубий Қазақстан, Ғәрбий Қазақстан, Шәрқий Қазақстан ихтисадий наһийәлири шуғуллиниду. Қой чарвичилиғиниң асасий мәһсулатилири- гөш, жуң вә терә.

Елимиздә 17 қой нәсли өстүрүлиду.

Қаракөл әлтири чөллүк тәвәләрдә , болупму Маңқишлақ йерим арилида вә Жәнубий Қазақстан вилайитиниң мәхсус ихтисаслаштурулған егиликлиридә ишләп чиқирилиду.

Жуңиниң технология-лик сүпити жуқури архар-меринос жуңи йерим инчикә талчиқлиқ қой чарвичилиғи егиз тағлиқ альпилиқ вә субальпилиқ отлақ-пичәнликләрдә риважланған. Жуңи йерим инчикә талчиқлиқ жуң-дин гиләм тоқулидиған жип егирилиду.

Гөш-майлиқ йөнилиштә өстүрүлидиған едилбай нәсиллик қой чарвичилиғи Сариарқида кәң таралған

Қара мал чарвичилиғи. 2011-жилқи һесап бойичә жумһурийитимиздә қара мал сани 7 млн-ға йеқин баш болди. Қара мал чарвичилиғиниң гөш-сүтлүк йөнилишини риважландурушқа Шәрқий Қазақстан, Алмута, Жәнубий Қазақстан, Қостанай, Ақмола вә Шималий Қазақстан вилайәтлири шуғуллиниду. У йәрләрдики түзләң дәриялири вадилиридики вә көлләр бойлиридики чөпи қелин пичәнликләр билән тағ қапталлири қара мал чарвичилиғи билән шуғуллинишқа интайин қолайлиқ.

Қара мални отлақларда яки қолда бақиду. Елимиздики есил нәсиллик қара мал түрлирини, атап ейтсақ – сүт –гөшлүк қирниң қизил сийири, алатав сийири, талас сийири вә қазақниң гөш-сүтлүк ақбаш сийири.

Илқа чарвичилиғи.Көчмән хәлиқләрниң қедимий заманлардин бу ян көп өстүргән мели вә барлиқ малларниң ичидики әтиварлап, пир тутидиғини – илқа. Тарихий мәлуматларға бойичә Қазақстан илқиниң дәсләпки қолға үгитилгән Вәтини болуп һесаплиниду.

Һазирқи вақитта илқа чарвичилиғи билән жумһурийәтниң барлиқ наһийәлири шуғуллиниду. Жумһурийәт егилигидики илқиниң сани 2011- жилқи һесап бойичә 1624,3 миң башни тәшкил қилиду. Қазақи илқинин өзини: жабы, адай, көшим, Қостанай илқиси дәп бөлиду.

4. Кестемен жұмыс

Төгә чарвичилиғиға елимизниң Атырав, Манқишлақ, Қизилорда вә Жәнубий Қазақстан вила-йәтлири ихтисаслашқан. Төгә чөллүк вә дала зонилирида өстү-рүлиду. Елимиздә 2011- жилқи һесап бойичә төгиниң сани 175,9 миң баш болди. Төгиниң гөшини, сүтини вә жуңини күндилик турмуш һажитигә пайдилиниду. Төгә сүтидин шубат тәйярлиниду.

Чошқа чарвичилиғи йәм-чөп йетиштүрүлидиған деханчилиқ наһийәлиридә топланған. Асасий беқилидиған наһийәлири – Шималий вә Шәрқий Қазақстан вилайәтлири. Бу наһийәләрдә чапсан көпийидиған вә бодашқа қолайлиқ йоған ақ чошқа нәсли өстүрүлиду. Чошқа гөшини йетиштүридиған вә чошқа гөшини өстүридиған комплекслар арилашма йәм комбинатлири йенида селиниду. 2011-жилқи һесап бойичә елимиздә чошқиниң сани 1591,4 миң башқа йәтти.

Буға өстүрүш – мал чарвичилиғиниң алаһидә вә аз риважланған саһаси. Униң билән Шәрқий Қазақстан вилайитиниң Қатонқарағай наһийәси шуғуллиниду. Буға гөши озуқ вә териси кийим сүпитидә пайдилинилиду. Мүңгизидин баһалиқ дора – дәрмәк ясилиду.

Қуш өстүрүш егилиги чоң санаәт мәркәзлиригә, шәһәрләргә, ашлиқ йетиштүрүш карханилириға йеқин наһийәләргә топланған. Қуш егилиги толуғи билән санаәт техно-логияси бойичә ишләйду. Униңда тухум вә қуш гөши йетиштүрүлиду. Қуш егилиги билән жумһурийитимизниң Шималий, Мәркизий, Жәну-бий Қазақстан вилайәтлири шуғуллиниду. Жумһурийитимиздә 2011- жилқи һесап бойичә қушниң сани 34,9 млн-ға йәтти.

Ипәк қурти Жәнубий Қазақстан вилайитидә пахтиға қошумчә егилик сүпитидә өстүрү-лиду. Ипәк қурти тут дәриғиниң йопурмиғи билән озуқлиниду. Униңдин ипәк талчиғи елиниду.

Омарта(һәрә өстүрүш) егилиги Алтайниң, Йәттису(Жуңғар) Алитеғиниң вә Тәңритағниң егиз тағлиқ йәрлиригә жайлашқан. Алтайниң тағ һәсили тәркиви жәһәттин жуқури баһалиниду. Атап ейтқанда, Шәрқий Қазақстан вилайитидики «Путинцево» омартчилиқ егилиги чоң муваппәқийәтләргә йәтмәктә.

Қорытындылау.

I V. Жаңа сабақты бекіту.

1.Мал шаруашылығының салалары? Мал чарвичилиғиниң асасий саһалири?

2.Қой шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Қой чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

3. Қара мал шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Қара мал чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

4. Жылқы шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Илқа чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

5. Шошқа шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Чошқа чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

6. Марал шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Буға чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

7.Құс шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Қуш чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

8. Жібек құрты шаруашылығы туралы не түсіндіңдер? Ипәк қурти чарвичилиғи һәққидә немә чүшәндиңлар?

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Үйге: §.30 Қазақстанның мал шаруашылығы. §.30 Қазақстанниң мал чарвичилиғи.

18, 19-жәдвәлни, 16, 17,18- диаграммиларни сизиш. Қазақстанниң йеза егилик хәритисини контур хәритигә чүшириш.