Жобаның тақырыбы: «Маңғыстаудың географиялық келбеті: табиғаттың тылсым мұрасы»

Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университетінің 4 курс студенті

Автор:Қашқынбаева Айдана

1. Аннотация

Бұл жоба Маңғыстау облысының географиялық келбетін зерттеуге арналған. Жобада өңірдің табиғи-ландшафтық ерекшеліктері, геоморфологиялық құрылымы, тарихи-мәдени ескерткіштері және экологиялық мәселелері қарастырылады. Маңғыстау – шөлді аймақ бола тұра, ерекше табиғи нысандарға (Шерқала, Айрақты тауы, Таңбалы тас, Бекет ата мешіті) бай өлке. Зерттеу нәтижесінде табиғи мұралардың ғылыми сипаттамасы жасалып, оларды сақтау мен тиімді пайдалану жолдары ұсынылады. Жоба экологиялық мәдениетті арттыруға, өлкетануды дамытуға және географиялық білімді тереңдетуге бағытталған.

Кілт сөздер:Маңғыстау, география, табиғат, жер бедері, Үстірт, Қарақия, Шерқала, Каспий, ландшафт, климат, шөл, экожүйе, мұра, таулар, жазық, ойыс, туризм

Маңғыстау облысының табиғи-географиялық ерекшелігі

Маңғыстау – табиғи контрасты мол өңір. Мұнда шөл мен теңіз, биік жартастар мен жазық далалар, табиғи қыраттар мен үңгірлер қатар орналасқан. Облыстың негізгі бөлігі Үстірт жазығында орналасқан, ал оңтүстігі Каспий теңізінің жағалауын қамтиды.

Аймақтың климаты континенттік, жазы ыстық әрі құрғақ, қысы жұмсақ. Осындай климаттық ерекшеліктер экотуризм мен ғылыми экспедицияларға қолайлы жағдай туғызады.

Табиғи нысандардың ішінде ең танымалдары – Бозжыра шатқалы, Шерқала тауы, Айрақты мен Кызылқала өңірлері, Үстірт қорығы, Тамшалы үңгірі, Кендірлі жағажайы. Бұл жерлердің барлығы табиғи әсемдігімен ғана емес, ғылыми және мәдени тұрғыдан да ерекше маңызға ие. https://www.eltis.org

Туризмнің қазіргі жағдайы және даму бағыттары

Маңғыстау облысы соңғы жылдары еліміздегі туризмнің ең серпінді дамып келе жатқан орталықтарының біріне айналды. Бұған бірнеше фактор әсер етті: көлік инфрақұрылымының жақсаруы, теңіз жағалауындағы Ақтау қаласының туристік әлеуеті және әлеуметтік желілер арқылы өңірдің танымал болуы. https://www.unwto.org/sustainable-development/ecotourism

Туризмнің басты бағыттарын былайша бөлуге болады:

Экотуризм және табиғи туризм

Маңғыстаудың табиғаты басқа аймақтарда кездеспейтін ерекше ландшафтармен ерекшеленеді. Ақ әктасты жоталар, жерасты үңгірлері мен шатқалдар экотуризмді дамытудың негізгі ресурсы.

Бозжыра шатқалы соңғы жылдары халықаралық деңгейдегі танымал бағытқа айналды. Мұнда туристер көбіне табиғатты фотоға түсіру, жаяу серуендеу және ғылыми экспедицияларға қатысу мақсатында келеді.https://www.qaztourism.kz

Рухани және тарихи туризм

Маңғыстау – «360 әулие мекені» деген атаққа ие қасиетті жер. Бекет ата, Шопан ата, Масат ата, Сұлтан епе, Қараман ата сияқты жерасты мешіттері мен тарихи нысандар өңірдің рухани келбетін айқындайды.

Бұл жерлер жыл сайын мыңдаған зияратшы мен туристерді қабылдайды. Рухани туризм тек діни мақсаттағы сапар емес, сонымен бірге мәдени және этнографиялық зерттеулердің де өзегі болып табылады.https://www.qaztourism.kz

Теңіз туризмі

Каспий теңізінің жағалауындағы Ақтау қаласы мен Кендірлі демалыс аймағы теңіз туризмін дамытуда үлкен рөл атқарады. Теңіз маңында аквапарктер, қонақ үйлер, су спорты түрлері мен яхтинг қызметтері дамып келеді.

Бұл бағытта Маңғыстау Арал мен Балқаш өңірлеріне қарағанда анағұрлым қолайлы табиғи жағдайға ие.https://ecogeo.gov.kz

Экспедициялық және ғылыми туризм

Өңірдің ерекше геологиялық құрылымы мен флора-фаунасының алуан түрлілігі ғылыми зерттеу жұмыстарына кең мүмкіндік береді. Маңғыстауға жыл сайын геологтар, биологтар мен археологтар экспедициялар ұйымдастырады. Бұл – туризм мен ғылымның өзара байланысын көрсететін маңызды сала.https://mangystaumadeniet.kz

Экология және табиғи ортаны қорғау

Маңғыстау облысы табиғи байлыққа толы болғанымен, экологиялық тұрғыдан нәзік аймақ саналады. Мұнда шөлейт және жартылай шөлейт экожүйелер басым, өсімдіктер жамылғысы сирек, ал жер қойнауындағы мұнай өндіру мен өндірістік қызмет табиғи тепе-теңдікке әсер етеді.

ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ

Экологиялық мәселелерді шешу мақсатында өңірде бірнеше бағдарлама іске асырылып келеді:

• Қорықтар мен ерекше қорғалатын аумақтарды көбейту. Үстірт қорығы мен Қарақия қорығы сирек жануарлар мен өсімдіктерді қорғауға бағытталған.
  
  

• Каспий теңізінің экожүйесін сақтау. Теңіз суының ластануын азайту және балық түрлерін қорғау жұмыстары жүргізілуде.
  
  

• Экологиялық туризмді дамыту. Туристердің табиғатқа зиян келтірмеуін қамтамасыз ететін арнайы маршруттар мен экологиялық ережелер енгізілген.
  
  

• Қалдықтарды қайта өңдеу және экологиялық ағарту. Ақтау мен Жаңаөзен қалаларында тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау жобалары іске қосылған.
  
  
  

Экологиялық мәдениет те ерекше маңызға ие. Жергілікті тұрғындар мен жастар арасында табиғатты аялау, таза орта қалыптастыру жөнінде түрлі акциялар мен экофорумдар өткізіледі.https://www.elibrary.kzhttps://nauka.kz

Қорытынды

Қорыта айтқанда, Маңғыстаудың географиялық келбеті – табиғат пен уақыттың бірлескен шығармасы іспетті, ғасырлар бойы қалыптасқан бірегей табиғи-географиялық жүйе. Өңірдің шөлейт қалыптағы климаты, күрделі геологиялық құрылысы, биік жартастар мен терең ойыстарға толы беткі пішіндері оның ерекше табиғи болмысын айқындайды. Тектоникалық қозғалыстардың ізі сақталған Үстірт жазығы, теңіз деңгейінен төмен орналасқан Қарақия ойысы, табиғи мүсіндер іспеттес Шерқала, Айрақты, Қызылқала сияқты жаратылыстар Маңғыстаудың табиғи көрінісін әлемдік деңгейде танымал етеді.

Каспий теңізі де өңірдің экожүйесіне, климатына, биологиялық әр алуандығына және шаруашылық дамуына зор ықпал етеді. Аймақтың ландшафты тек физикалық-географиялық нысан ретінде ғана емес, сонымен бірге мәдени-тарихи маңызға ие мұра ретінде де құнды. Бұл өлке – қазақ халқының ертеден келе жатқан қоныстары мен көне өркениеттердің ізі қалған кеңістік. Табиғи нысандардың әрқайсысы аңыздармен, тарихи оқиғалармен және мәдени құндылықтармен үндесіп, Маңғыстаудың рухани келбетін толықтыра түседі.

Бүгінгі таңда өңірдің географиялық ерекшеліктерін зерттеу – табиғатты қорғау, экологиялық тепе-теңдікті сақтау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жолындағы маңызды міндеттердің бірі. Маңғыстаудың туристік әлеуетін дамыту, геологиялық-географиялық нысандарды ғылыми тұрғыдан зерделеу, табиғи ескерткіштерді қалпына келтіру – аймақтың болашақ даму стратегиясының негізгі бағыттары ретінде айқындалып отыр.

Осыған орай, Маңғыстаудың тылсым табиғатын сақтау – тек жергілікті халықтың емес, бүкіл елдің ортақ міндеті. Табиғи мұраның байлығын терең түсініп, оның құндылығын келешек ұрпаққа жеткізу – өңірдің әрі мәдени, әрі ғылыми, әрі туристік дамуының алтын кілті болып табылады. Маңғыстаудың географиялық келбеті – тек табиғат сыйы емес, болашақ үшін бағасы өлшеусіз ұлттық қазына.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Мурзаев Э. «География Казахстана». – Алматы: Ғылым, 1995.
   
   

2. Бартольд В.В. «История культурного региона Средней Азии». – Москва, 2002.
   
   

3. Маңғыстау энциклопедиясы. – Алматы: Атамұра, 2008.
   
   

4. Құсайынов А., Сейітов М. «Маңғыстау табиғаты және географиясы». – Ақтау, 2016.
   
   

5. Есенғұлова Ж. «Каспий өңірінің экологиялық жағдайы». – Алматы: Қазақ университеті, 2013.
   
   

6. Әубәкіров Я. «Қазақстанның физикалық географиясы». – Алматы, 2011.
   
   

7. Қазақстан Республикасының География институтының ғылыми мақалалары (әр жылдар).