"Дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындардың педагогикалық мәні"

Әдістемелік құрал

ҚҰРАСТЫРУШЫ:

ТҮСІНІК ХАТ

Бұл әдістемелік құрал дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындардың педагогикалық мәнін тереңінен қарастырады. Дене тәрбиесінің маңызды құрамдас бөлігі ретінде командалық ойындар оқушылардың физикалық дайындығын арттырумен қатар, олардың психологиялық және әлеуметтік дағдыларын да дамытуға көмектеседі. Әдістемелік құралда командалық ойындардың педагогикалық мақсаты, олардың оқушыларға тигізетін әсері және сабақтарда тиімді пайдалану әдістері жан-жақты талданады.

Құралда командалық ойындардың дене тәрбиесі процесіндегі маңыздылығы, ұжымдық рух, жауапкершілік, коммуникативтік дағдылар мен психологиялық тұрақтылықты қалыптастыруға қосатын үлесі түсіндіріледі. Сонымен қатар, әртүрлі жастағы оқушылар үшін командалық ойын түрлерінің педагогикалық тиімділігі мен әдістемелік тәсілдері қарастырылған. Дене шынықтыру мұғалімдеріне арналған практикалық кеңестер мен ұсыныстар, ойындарды сабақтарда тиімді қолдану жолдары ұсынылады.

Бұл әдістемелік құрал дене шынықтыру пәні мұғалімдеріне, әдіскерлерге, педагогика мамандығында білім алып жатқан студенттер мен оқушыларға арналған. Командалық ойындарды оқу процесінде қолдану арқылы оқушылардың физикалық, психологиялық және әлеуметтік даму деңгейін арттыруға болады. Құралда берілген әдістемелік ұсыныстар оқушылардың денсаулығын нығайтуға, оларды белсенді өмір сүруге және топтық жұмысқа баулуға ықпал етеді.

Құрал оқу процесінде командалық ойындарды тиімді пайдалануға негізделген жан-жақты ақпарат ұсынады және мұғалімдердің кәсіби деңгейін арттыруға, оқушылардың физикалық және әлеуметтік дамуына елеулі үлес қосады.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе......................................................................................................................4

1. Командалық ойындардың педагогикалық мәні.........................................7

2. Командалық ойындардың дене тәрбиесіндегі маңызы.............................9

3. Командалық ойындарды сабақта қолдану әдістемесі..............................12

4. Командалық ойындардың түрлері...............................................................15

5. Командалық ойындардың психологиялық әсері......................................18

6. Командалық ойындар арқылы оқушылардың психофизикалық жағдайын қалыптастыру...................................................................................21

7. Командалық ойындардың оқу-тәрбие процесіндегі интеграциялық ролі..........................................................................................................................23

Қорытынды..........................................................................................................26

Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................................29

Кіріспе

Дене шынықтыру пәні мектептерде оқушылардың денсаулығын нығайту, физикалық қабілеттерін дамыту және салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында маңызды орын алады. Оқушылардың дене тәрбиесі тек дене дамуы ғана емес, олардың психологиялық және әлеуметтік тұрғыдан да қалыптасуына әсер етеді. Осыған байланысты дене шынықтыру пәнінің бір бөлігі ретінде командалық ойындар ерекше рөл атқарады. Командалық ойындар — бұл ұжымдық мақсатқа жету үшін бірлесіп әрекет ететін ойын түрлері, олар оқушыларды физикалық, психологиялық және әлеуметтік дағдыларға үйретеді.

Қазіргі білім беру жүйесінде командалық ойындар оқушылардың денсаулығын сақтауға, олардың күш-жігерін үйлестіріп, әлеуметтік қарым-қатынас жасау қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындарды қолдану, оқушылардың ұжымдық жұмыс дағдыларын нығайтуға, өзара сыйластық пен ынтымақтастықты арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, командалық ойындар барысында оқушылар өзара бәсекелесе отырып, жеңіс пен жеңіліс жағдайларын дұрыс қабылдауға үйренеді, бұл олардың эмоционалдық тұрақтылығын қалыптастырады.

Әдістемелік құралдың негізгі мақсаты — командалық ойындардың педагогикалық маңыздылығын және дене шынықтыру сабақтарында осы ойындарды қолданудың тиімді әдістерін анықтау. Сонымен қатар, бұл құралда командалық ойындардың оқушылардың дене дайындығын арттыруда, командалық рухты қалыптастыруда және психологиялық тұрақтылықты дамытуда алатын орны тереңірек талданады. Құралда педагогикалық әдістемелер, практикалық ұсыныстар мен командалық ойындардың түрлері арқылы оқушылардың физикалық және әлеуметтік дамуына әсер ететін тиімді әдіс-тәсілдер көрсетіледі.

Қазіргі уақытта дене шынықтыру мұғалімдерінің алдында оқушылардың денсаулығын сақтау мен нығайту, сондай-ақ олардың психологиялық тұрғыдан жетілуіне ықпал ету міндеті тұр. Осы мақсатта командалық ойындар тек физикалық күшті ғана емес, сонымен қатар командалық жұмыс пен бірлесе әрекет етуді дамытуға бағытталған ерекше құрал болып табылады.

Бұл әдістемелік құрал мұғалімдерге дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындарды тиімді пайдалануға көмектеседі. Әрбір ойынның мазмұны мен мақсатын анықтап, оны оқушылардың жас ерекшеліктері мен қабілеттеріне сәйкес ұтымды ұйымдастыру ұсынылады. Бұл құрал арқылы мұғалімдер оқушыларға тиімді физикалық дамуды қамтамасыз ете отырып, олардың әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан дамуына да көмектеседі.

Сонымен қатар, осы әдістемелік құрал мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау мен нығайту, олардың физикалық және әлеуметтік дамуына қажетті бағыт-бағдар ұсынады. Командалық ойындарды тиімді қолдану оқушыларды жауапкершілікке, ұжымдық жұмыстың маңыздылығына үйретіп, олардың бойында көшбасшылық қасиеттерін дамытуға мүмкіндік береді.

Міндеттер:

1. Командалық ойындардың педагогикалық мәнін ашу: Дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындардың оқушыларға тигізетін әсерін, олардың физикалық, психологиялық және әлеуметтік дамуындағы маңызын көрсету.

2. Командалық ойындардың түрлерін талдау: Әр түрлі жас топтарына сәйкес командалық ойындардың тиімді түрлерін анықтап, олардың оқу процесіне енгізу әдістерін ұсыну.

3. Сабақтарда командалық ойындарды қолдану әдістемесін әзірлеу: Мұғалімдерге командалық ойындарды сабақта тиімді пайдалану үшін қажетті әдіс-тәсілдер мен ұсыныстар беру.

4. Оқушылардың ұжымдық жұмыс дағдыларын дамыту: Командалық ойындар арқылы оқушылардың бір-бірімен жұмыс жасау, ортақ мақсатқа жету қабілеттерін дамыту.

5. Командалық ойындардың психологиялық және физикалық әсерін зерттеу: Оқушылардың психологиялық тұрақтылығын арттыруға және олардың физикалық жағдайын жақсартуға көмектесетін ойындардың ерекшеліктерін анықтау.

Күтілетін нәтижелер:

1. Оқушылардың физикалық даму деңгейінің артуы: Командалық ойындар арқылы оқушылардың күш-қуаты, жылдамдығы, төзімділігі және координациясы жақсарады.

2. Психологиялық тұрақтылықтың қалыптасуы: Жеңістер мен жеңілістерді дұрыс қабылдау, эмоциялық тұрақтылықты дамыту, оқушылардың өз-өзін бақылау қабілетінің жақсаруы.

3. Командалық жұмыс дағдыларының дамуы: Оқушылардың ұжымда бірлесіп жұмыс жасау, өз міндеттерін дұрыс орындау және жауапкершілік сезімін арттыру.

4. Әлеуметтік дағдылардың қалыптасуы: Оқушылардың қарым-қатынас жасау, бір-біріне көмек көрсету, өзара сыйластықты дамыту қабілеттерінің артуы.

5. Мұғалімдер үшін тиімді әдістемелік құралдың пайда болуы: Дене шынықтыру мұғалімдеріне арналған командалық ойындарды сабақта қолданудың нақты әдіс-тәсілдері мен кеңестерінің жинақталуы.

Өзектілігі:

Дене шынықтыру пәні қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың физикалық және психологиялық дамуына бағытталған маңызды компонент болып табылады. Командалық ойындар — оқушылардың денсаулығын нығайту мен әлеуметтік қабілеттерін дамытуға ықпал ететін бірегей құрал. Жаңа заманда оқушылар тек дене шынықтырумен ғана емес, олардың әлеуметтік және психологиялық дамуына да мән берілуі тиіс. Осыған орай, командалық ойындардың маңыздылығы артып келеді, өйткені олар ұжымдық жұмысқа, көшбасшылық қасиеттерін дамытуға, өзін-өзі реттеуге және эмоциялық тұрақтылыққа үйретеді.

Бұл әдістемелік құралдың өзектілігі жоғары, себебі ол дене шынықтыру мұғалімдеріне командалық ойындарды тиімді ұйымдастыру бойынша нақты ұсыныстар береді, сонымен қатар оқушылардың тұлғалық және әлеуметтік дамуына ықпал етеді. Әр түрлі жастағы оқушыларға арналған командалық ойындардың түрлерін талдап, олардың педагогикалық маңызы мен тиімділігі көрсетілген.

Қолданылу аясы:

Бұл әдістемелік құралдың қолданылу аясы кең. Ол:

1. Мектептерде дене шынықтыру мұғалімдеріне арналған, оларға сабақтарда командалық ойындарды қолданудың әдіс-тәсілдерін ұсынады.

2. Дене шынықтыру пәнінің бағдарламаларын әзірлеушілер мен әдіскерлерге арналған, оларға командалық ойындардың маңызды аспектілерін және олардың оқу үдерісіне енгізу жолдарын түсіндіреді.

3. Студенттер мен педагогика мамандығында оқып жатқан болашақ мұғалімдерге пайдалы болады, себебі бұл құрал педагогика мен дене тәрбиесі саласындағы заманауи әдістемелер мен тәсілдерді қамтиды.

4. Оқушыларға дене тәрбиесінің барлық деңгейлерінде тиімді дене шынықтыру сабақтарын ұйымдастыру үшін көмектеседі, бұл олардың физикалық және әлеуметтік дамуына зор әсер етеді.

Жаңашылдық деңгейі:

Бұл әдістемелік құрал жаңашылдық деңгейі жоғары болып табылады, себебі ол:

1. Командалық ойындардың педагогикалық мәнін терең зерттеу: Әдістемелік құралда командалық ойындардың тек физикалық емес, психологиялық және әлеуметтік ықпалы да қарастырылады. Бұл тұрғыда дене шынықтыру сабақтары арқылы оқушылардың барлық аспектілерде дамуына ықпал етуге бағытталған жаңа көзқарас ұсынылады.

2. Жаңаша әдіс-тәсілдер мен инновациялық педагогикалық технологияларды ұсыну: Сабақ барысында командалық ойындарды қолданудың жаңа әдістемелік тәсілдері ұсынылып, педагогикалық процесс жаңа деңгейге көтерілмек.

3. Әр түрлі жастағы оқушыларға арналған жаттығулар мен ойындардың арнайы әдістемелері: Әдістемелік құралда әр түрлі жас топтарына бағытталған командалық ойындардың түрлері мен оларды қолдану әдістері ұсынылады, бұл мұғалімдерге сабақтарды тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

4. Тәжірибелік сипаттама: Әдістемелік құралда тек теориялық емес, практикалық тұрғыда да командалық ойындарды қолданудың тиімділігі көрсетілген, бұл мұғалімдерге нақты бағыт-бағдар береді.

1. Командалық ойындардың педагогикалық мәні

Командалық ойындар дене шынықтыру сабақтарында оқушылардың физикалық дамуын қамтамасыз етумен қатар, олардың әлеуметтік және психологиялық дамуына да үлкен әсер етеді. Бұл ойындар оқу процесінде балалардың тұлғалық қасиеттерін жетілдіруге, ұжымдық рухты дамытуға, өзара қарым-қатынастарды нығайтуға мүмкіндік береді. Командалық ойындар оқушыларды әртүрлі дағдыларға баулып, олардың өзін-өзі реттеу қабілетін арттырады. Дене шынықтыру мұғалімдері мен педагогтар үшін командалық ойындардың педагогикалық мәні ерекше маңызды, өйткені олар оқушылардың дене тәрбиесін, әлеуметтік дағдыларын және психологиялық тұрғыдан дамуын қамтамасыз ететін тиімді құрал болып табылады.

1.1. Ұжымдық рух пен ынтымақтастықты қалыптастыру

Командалық ойындар оқушыларды бір мақсатқа жетуге бағыттап, оларды өзара ынтымақтастықта жұмыс жасауға үйретеді. Әрбір ойыншы топтың мүшесі ретінде өз міндетін орындап, жалпы нәтижеге үлес қосады. Бұл процесстің өзіндік тәртібі мен мәні бар, өйткені оқушылар команданың нәтижесіне байланысты жеке жауапкершілікті сезінеді. Оқушылардың бір-біріне қолдау көрсетуі, ортақ мақсатқа бірге жету жолындағы ынтымақтастық олардың әлеуметтік дағдыларын арттырады.

1.2. Коммуникация және қарым-қатынас дағдыларын дамыту

Командалық ойындар қатысушылар арасында үнемі қарым-қатынас орнатуды қажет етеді. Оқушылар өз ойындарын жақсы көрсету үшін өзара тиімді байланыс жасау, ақпарат алмасу және ортақ шешім қабылдау қабілеттерін дамытуға міндетті. Бұл дағдылар тек ойын барысында ғана емес, күнделікті өмірде де пайдалы болады. Командалық ойындар кезінде оқушылар түрлі жағдайларда қалай әрекет ету керектігін, қиын сәттерде өз эмоцияларын қалай басқару қажеттігін үйренеді. Мұғалімдер мен педагогтер оқушылардың дұрыс қарым-қатынас орнатуы үшін ойындар мен тапсырмалар ұйымдастыру арқылы олардың коммуникация дағдыларын дамыта алады.

1.3. Жауапкершілік және өзара құрмет

Командалық ойындар оқушылардың өзара құрмет көрсетуін және жауапкершілікті сезінуін дамытуға ықпал етеді. Оқушылар өз топтарының құрамында бір-біріне сенім артып, тапсырмаларды орындауға қатысады. Бұл кезде әрбір қатысушының нәтижеге тигізетін әсері маңызды болады, сондықтан олар өз әрекеттерінің салдарын сезініп, команданың табысына жауапкершілікпен қарайды. Сонымен қатар, оқушылар әр түрлі адамдармен жұмыс істей отырып, олардың жеке ерекшеліктерін бағалауды және құрметтеуді үйренеді. Бұл әлеуметтік дағды болашақта ұжымда жұмыс істеген кезде өте маңызды рөл атқарады.

1.4. Психологиялық тұрақтылықты қалыптастыру

Командалық ойындар эмоциялық тұрғыдан да пайдалы. Олар оқушыларға жеңіс пен жеңілістің психологиялық әсерін дұрыс қабылдауды үйретеді. Әсіресе спорттық жарыстар мен командалық ойындардағы жеңістер мен жеңілістер оқушылардың өзін-өзі бағалауын және стреске төзімділігін арттырады. Оқушылар қиын жағдайларда өздерін қалай ұстау керектігін, сәтсіздікті жеңіп, келесі қадамды жасауға мотивация табуды үйренеді. Сонымен қатар, команда құрамында өз орны мен міндетін түсіну оқушылардың ішкі сенімін және өзін-өзі бағалауын арттырады.

1.5. Физикалық дамуды жетілдіру

Командалық ойындар физикалық тұрғыдан да оқушыларға әсер етеді. Бұл ойындар түрлі қозғалыс дағдыларын үйретіп, күшті, жылдамдықты, төзімділікті және координацияны дамытуға мүмкіндік береді. Командалық ойындарда әрбір ойыншы өзінің дене мүмкіндіктерін байқап, оларды қалай тиімді пайдалану керектігін түсінеді. Әр түрлі жаттығулар мен физикалық тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың дене бітімі жетіліп, физикалық жағдайы жақсарады. Осылайша, командалық ойындар балалардың физикалық дамуын ғана емес, сонымен қатар олардың денсаулығын сақтауға көмектеседі.

1.6. Қиындықтарды жеңу дағдылары

Командалық ойындар қиындықтарды бірлесе жеңуге, стратегия құруға және мақсатқа жетуге бағытталған. Оқушылар қиындықтармен бетпе-бет келгенде, олар бір-біріне көмектесіп, жалпы мақсат үшін күш жұмсайды. Бұл дағдылар тек ойын ішінде ғана емес, өмірде де пайдалы болып табылады. Оқушылар қиындықтарды жеңу жолында өздерінің көшбасшылық қабілеттерін дамытады және ұжымдық жұмыстың маңыздылығын түсінеді.

1.7. Оқушылардың шығармашылық және стратегиялық ойлауын дамыту

Командалық ойындар кезінде оқушылар жаңа шешімдер қабылдау, шығармашылық тұрғыдан ойлау, әрі қарай дамыту үшін түрлі стратегиялар құруға мәжбүр болады. Әрбір ойыншы өзінің күшін, мүмкіндіктерін, уақытты пайдалануын жоспарлап, тиімді шешімдер қабылдауға тырысады. Бұл ойындар оқушылардың стратегиялық ойлау қабілеттерін дамытады, өйткені олар ойын барысында қандай қадам жасау қажеттігін жоспарлап, өздеріне қажетті нәтижеге жету үшін түрлі тактикаларды қолданады.

Командалық ойындардың педагогикалық мәні өте зор, өйткені олар оқушылардың дене тәрбиесін ғана емес, сондай-ақ олардың тұлғалық және әлеуметтік дамуын қамтамасыз етеді. Бұл ойындар оқушыларды командалық жұмысқа үйретіп, өзара қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытады. Сонымен қатар, командалық ойындар оқушылардың психологиялық тұрақтылығын арттырып, олардың денсаулығын нығайтуға көмектеседі. Дене шынықтыру сабағында командалық ойындарды тиімді қолдану мұғалімдерге оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етуге мүмкіндік береді.

2. Командалық ойындардың дене тәрбиесіндегі маңызы

Дене тәрбиесінің негізгі мақсаты — оқушылардың денсаулығын сақтау, физикалық дамуын жақсарту және олардың салауатты өмір салтын қалыптастыру. Бұл мақсатқа жетуде командалық ойындар ерекше орын алады. Командалық ойындар дене шынықтыру сабақтарында оқушылардың дене дайындығын арттырумен қатар, олардың ұжымдық рухын, психологиялық және әлеуметтік дамуын нығайтуға мүмкіндік береді. Командалық ойындардың дене тәрбиесіндегі маңызы тек физикалық белсенділікке емес, сондай-ақ оқушылардың денсаулығына, жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына, топтық жұмысқа дайындықтарына да тікелей әсер етеді.

2.1. Дене тәрбиесінің кешенді дамуы

Командалық ойындар — бұл дене тәрбиесінің барлық аспектілерін қамтитын белсенді әрекеттер. Ойындар барысында оқушылар өз денелерін тиімді пайдалану үшін түрлі қозғалыс дағдыларын дамытады. Олар жылдамдық, төзімділік, күш және икемділік сияқты физикалық қасиеттерді жақсартады. Сонымен қатар, командалық ойындар түрлі жаттығулар арқылы оқушылардың үйлесімді қозғалыс координациясын дамытуға мүмкіндік береді.

Мысалы, футбол, волейбол, баскетбол сияқты ойындар барысында әрбір ойыншы денесін, аяқ-қолын тиімді пайдаланып, күш салудың дәлдігін және қозғалыс жылдамдығын бақылап, күштің дұрыс бөлінуін үйренеді. Бұл дағдылар кейіннен күнделікті өмірде және басқа спорт түрлерінде де пайдалы болады.

2.2. Физикалық дамудың теңдестірілуі

Командалық ойындар физикалық дамудың әртүрлі аспектілерін қамтиды, өйткені олар күш, жылдамдық, реакция қабілеті, төзімділік, икемділік сияқты бірнеше компоненттерді бір уақытта дамытуға мүмкіндік береді. Мысалы, футбол ойынында тез жүгіру, допты басқаларға беру және оны өз бағытыңа тарту сияқты әрекеттер жылдамдық пен реакцияны дамытады, ал баскетбол мен волейбол ойындары қол мен көздің үйлесімділігін, ал ойыншылардың қол-аяқтарының икемділігін жақсартады.

Командалық ойындардың бір ерекшелігі – олардың әртүрлі физикалық қабілеттерді дамыту мүмкіндігін қамтамасыз етуінде. Бұл ойындарда тек физикалық күш қажет емес, сонымен қатар жылдам реакция мен тиімді стратегия құру да маңызды рөл атқарады. Осылайша, командалық ойындар әртүрлі физикалық қабілеттердің теңдестірілген дамуына ықпал етеді.

2.3. Төзімділік пен күш-жігерді арттыру

Командалық ойындар оқушылардың төзімділігін арттыруға және олардың күш-жігерін дұрыс жұмсауға көмектеседі. Ойын барысында оқушылар көп күш салу мен ұзақ уақыт белсенді болуға үйренеді. Мысалы, футбол немесе баскетбол ойындарында ойыншылар белгілі бір уақыт аралығында үзіліссіз әрекет етеді. Бұл олардың физикалық шыдамдылығын, төзімділігін арттырып, денсаулығын жақсартады.

Жалпы, командалық ойындар ұзақ уақыт бойы белсенді қозғалыста болуды қажет етеді, сондықтан дене шынықтыру сабағында бұл ойындарды ұйымдастыру оқушылардың дене шынықтыру деңгейін арттырады. Оқушылар қарқынды физикалық әрекеттер мен жаттығуларды орындау арқылы өзінің дене жағдайын бақылап, оны тиімді пайдалану жолдарын үйренеді.

2.4. Дене шынықтырудың психологиялық аспектілері

Командалық ойындардың дене тәрбиесіндегі маңызы психологиялық тұрғыдан да зор. Бұл ойындар оқушыларды өздерін түрлі жағдайларда сынауға, стресс пен қиындықтарды жеңуге, сәтсіздіктерді қабылдауға үйретеді. Спорттық жарыстарда жеңіске жету және жеңіліс жағдайларында өз-өзін дұрыс ұстау оқушылардың психологиялық денсаулығын қалыптастыруға ықпал етеді.

Жеңіліс пен жеңіс арасындағы баланс психологиялық тұрақтылықты қалыптастырады. Оқушылар командалық ойындар арқылы өзін-өзі басқаруды үйренеді, бұл олардың өмірде де маңызды қасиеттерінің бірі болып табылады. Мұндай ойындар барысында оқушылар өздеріне деген сенімділікті нығайтып, көпшіліктің арасында қалай әрекет ету керектігін меңгереді.

2.5. Әлеуметтік және коммуникативтік дағдыларды дамыту

Командалық ойындар оқушыларды топпен жұмыс істеуге, бірігіп әрекет етуге және бір-бірімен жақсы қарым-қатынас жасауға үйретеді. Командалық жұмыс, өзара сыйластық, міндеттерді бөлісу және топтың жеңісі үшін жауапкершілікті сезіну оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытады.

Командалық ойындар кезінде әрбір қатысушы өз рөлін орындайды және топтың нәтижесіне әсер ету үшін бірлесе жұмыс істейді. Бұл командалық рухты қалыптастырып, балалардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау қабілеттерін жақсартады. Оқушылар өздерінің физикалық мүмкіндіктерін ғана емес, сонымен қатар басқалармен тиімді қарым-қатынас жасауды да үйренеді.

2.6. Көшбасшылық қасиеттерін дамыту

Командалық ойындар оқушылардың көшбасшылық қасиеттерін дамытудың бірден-бір тиімді құралы болып табылады. Ойын барысында балалар өздерін көшбасшы ретінде сезінеді, олар ойынның барысына жауапкершілікпен қарауға, шешім қабылдауға және топты жеңіске жеткізу үшін өз күштерін біріктіруге ұмтылады. Көшбасшы рөліндегі оқушылар топтың ұйымшылдық дәрежесін, ұжымдық жұмыс сапасын арттыруға жауапты болады.

Көшбасшылық қасиеттері бар оқушылар командалық ойындарда өзара үйлесімді жұмыс жасап, команданың бірлігі мен қызметін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, олар өз командасының мүшелерін дұрыс бағыттап, моральдық қолдау көрсетеді. Бұл дағдылар оқушыларға тек спортта ғана емес, болашақта әр түрлі ұжымдарда да қажет болады.

Командалық ойындардың дене тәрбиесіндегі маңызы зор, өйткені олар оқушылардың физикалық, психологиялық, әлеуметтік және коммуникативтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Мұндай ойындар арқылы балалар дене қабілеттерін ғана емес, өздерін топ ішінде қалай ұстау керектігін, басқалармен қалай жұмыс істеуді үйренеді. Дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындарды қолдану оқушылардың жан-жақты дамуына, олардың физикалық денсаулығын нығайтуға және психологиялық тұрақтылығын арттыруға көмектеседі. Бұл ойындар оқушылардың тек физикалық емес, тұлғалық және әлеуметтік дамуына да елеулі әсер етеді.

3. Командалық ойындарды сабақта қолдану әдістемесі

Дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындарды тиімді қолдану оқушылардың физикалық, әлеуметтік және психологиялық дамуына зор әсер етеді. Мұғалімнің міндеті — әрбір ойынның мақсатын, оны қолданудың әдіс-тәсілдерін дұрыс анықтап, оқушылардың жас ерекшеліктеріне және физикалық мүмкіндіктеріне сай ұйымдастыру. Командалық ойындарды сабақта қолдану әдістемесі оқушылардың қозғалыс дағдыларын дамыту, ұжымдық жұмыс қабілеттерін арттыру, психологиялық тұрақтылықты қалыптастыру мақсатында ұйымдастырылуы тиіс.

3.1. Сабақтың мақсаты мен міндеттеріне сай ойындарды таңдау

Әрбір дене шынықтыру сабағының мақсаты мен міндетіне сәйкес командалық ойындар таңдалуы керек. Мұғалім алдымен сабақтың оқу мақсаттарын анықтап, сол мақсатқа сай ойындарды іріктеуі қажет. Мысалы, егер сабақтың мақсаты — оқушылардың жылдамдығы мен реакциясын дамыту болса, онда футбол, баскетбол немесе волейбол сияқты ойындар өте тиімді болады. Ал егер мақсат дене шынықтырудың жалпы төзімділігін арттыру болса, онда командалық эстафеталық ойындар немесе командалық тапсырмалар тиімді болар еді.

3.2. Ойындарды ұйымдастыру және өткізу тәсілдері

Командалық ойындарды сабақта ұйымдастырудың бірнеше тәсілі бар. Оларды тиімді әрі қызықты өткізу үшін мұғалім бірнеше маңызды факторларды ескеруі тиіс:

1. Командалардың құрамы: Сабақта командалық ойындарды ұйымдастырғанда, командалардың құрамын дұрыс анықтау маңызды. Оқушыларды әртүрлі деңгейлер мен физикалық дайындықтар бойынша топтарға бөлу қажет. Бұл әдіс әрбір оқушының өз қабілеттерін көрсетуіне мүмкіндік береді, сондай-ақ команданың бірлігін қамтамасыз етеді. Оқушылардың бір-біріне деген құрметі мен ынтымақтастығы осы кезеңде қалыптасады.

2. Ойынның ережелерін түсіндіру: Ойын басталмас бұрын, мұғалім ойынның ережелері мен міндеттерін нақты әрі түсінікті түрде түсіндіруі тиіс. Мұғалімнің мақсаты — оқушыларға ойынның негізгі мақсатын түсіндіріп, олардың дұрыс әрекет етуіне көмектесу. Ойын кезінде ойын ережелерін бақылап, оқушыларға қажетті кеңестер мен түзетулер жасау маңызды.

3. Әр оқушыға рөл беру: Командалық ойындарда әрбір оқушыға өз рөлі берілуі тиіс. Мысалы, футболда бір оқушы қақпашы болса, басқалары шабуылшы немесе қорғаушы рөлін атқара алады. Мұндай рөлдер командалық ойын барысында оқушылардың жауапкершілік сезімін арттырып, олардың жеке жауапкершіліктерін өзара бөлісуіне мүмкіндік береді.

3.3. Ойынның түрлері мен ерекшеліктері

Командалық ойындардың әр түрлі түрлері бар, әрқайсысы белгілі бір физикалық қабілеттерді дамытуға бағытталған. Сабақ барысында осы ойындардың түрлерін қолдану оқушылардың барлық дағдыларын толыққанды дамытуға мүмкіндік береді.

1. Эстафеталық ойындар: Эстафеталық командалық ойындар балалардың жылдамдығын, төзімділігін, үйлесімділігін және команда мүшелерімен өзара әрекеттесу дағдыларын дамытуға өте тиімді. Бұл ойындар сабақты әртүрлі жасауға мүмкіндік береді. Оқушылар өз кезегінде түрлі физикалық жаттығулар орындап, ойынға белсене қатысады. Сонымен қатар, эстафеталық ойындар балалардың уақытты басқару дағдыларын дамытуға көмектеседі.

2. Спорттық ойындар: Футбол, баскетбол, волейбол, сияқты ойындар командалық жұмыс дағдыларын дамытуда өте тиімді. Бұл ойындарда оқушылар тек физикалық күшпен ғана емес, сонымен қатар стратегиялық ойлау мен тактикалық шешімдер қабылдау қабілеттерін де дамытады. Мұғалім осы ойындарда әрбір оқушының рөлін анықтап, олардың бірлескен әрекет етуіне мүмкіндік береді.

3. Жаттығу ойындары мен сайыстар: Сабақта қолданылатын ойындар мен жаттығулар оқушылардың негізгі дене қимылдарын жетілдіруге бағытталған болуы керек. Ойындар барысында оқушылардың бойында қимылдық координация мен тепе-теңдік сақтауға, күшті, жылдамдықты және икемділікті дамытуға мүмкіндік беретін жаттығулар енгізіледі. Мұғалім түрлі қызықты тапсырмаларды ұйымдастырып, балаларды бірлескен түрде орындауға ынталандырады.

4. Ролдік ойындар: Ролдік ойындар оқушылардың жеке тұлғалық қасиеттерін дамытуға бағытталған, сонымен қатар, олардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау дағдыларын да арттырады. Мұндай ойындар психологиялық тұрғыдан да маңызды, себебі олар әртүрлі әлеуметтік жағдайларды модельдеп, балалардың өздерін әр түрлі рөлде көруге мүмкіндік береді.

3.4. Оқушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Командалық ойындар кезінде оқушылардың қауіпсіздігіне ерекше назар аудару қажет. Ойынның әртүрлі кезеңдерінде жарақат алу мүмкіндігі болуы мүмкін, сондықтан мұғалім әрқашан ойындардың қауіпсіз өтетінін бақылап отыруы керек. Оқушыларды жарақаттан сақтандыру үшін, ойындарды ұйымдастырған кезде келесі ережелерді ескеру қажет:

1. Дайындық жаттығулары: Ойын алдында дене қыздыру жаттығулары мен икемділік жаттығуларын өткізу қажет. Бұл жарақаттануды болдырмауға көмектеседі және оқушылардың ойынға дайын болуына ықпал етеді.

2. Қауіпсіздік ережелерін сақтау: Ойын барысында қауіпсіздік ережелерін сақтау өте маңызды. Мысалы, футбол немесе баскетбол ойындарында қауіпті әрекеттер мен қатты соққылардан сақтану үшін мұғалім алдын ала ескерту жасап, оқушыларға ережелерді түсіндіреді.

3. Әр оқушының физикалық деңгейін ескеру: Мұғалім әрбір оқушының физикалық мүмкіндіктерін ескере отырып, ойынның қарқынын реттеп отыруы керек. Әсіресе, бастапқы кезеңдерде немесе жаңа ойын түрлерін бастаған кезде оқушылардың дене дайындығын дұрыс бағалау маңызды.

3.5. Оқушыларды мотивациялау және ынталандыру

Командалық ойындарды сабақта қолданудың маңызды аспектілерінің бірі — оқушыларды ынталандыру. Ойын барысында оқушылар өздерінің қабілеттерін көрсетуге тырысады, бірақ мұғалімнің мотивациясы олардың белсенділігі мен қатысуын арттырады. Мұғалім оқушыларды ынталандыру үшін келесі тәсілдерді қолдана алады:

1. Қолдау көрсету: Оқушылардың күш-жігерін бағалап, оларды дұрыс бағыттап отыру маңызды. Әрбір команданың жетістіктері мен әрекеттері мадақталуы тиіс.

2. Топтық жарыстар: Сабақта командалар арасында жарыстар ұйымдастыру, жеңімпаздарды марапаттау оқушылардың мотивациясын арттырып, олардың сабаққа деген қызығушылығын жоғарылатады.

3. Тапсырмалар мен мақсаттар қою: Сабақтың соңында оқушыларға командалық мақсаттар қойып, олардың нәтижелеріне жетуді ынталандыру — сабақтың тиімділігін арттырады.

Командалық ойындарды дене шынықтыру сабақтарында тиімді қолдану оқушылардың физикалық және әлеуметтік дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мұғалімдер әр ойынның мақсатын анықтап, оны нақты әдістемелер арқылы ұйымдастырып, балалардың қозғалыс дағдыларын дамытумен қатар, психологиялық және әлеуметтік тұрғыдан жетілуіне ықпал етеді. Бұл ойындар оқушылардың ұжымдық жұмыс дағдыларын, өзара ынтымақтастықты, көшбасшылық қасиеттерін дамытуға көмектеседі, сондықтан олар дене шынықтыру сабақтарында маңызды орын алады.

4. Командалық ойындардың түрлері

Командалық ойындар дене шынықтыру сабақтарының маңызды бөлігі болып табылады, өйткені олар оқушылардың физикалық, әлеуметтік және психологиялық дамуына ықпал етеді. Командалық ойындардың әр түрі өзінің ерекшеліктерімен әртүрлі дағдыларды дамытуды көздейді. Әр ойынның өзіндік ережелері мен тәсілдері болады, бұл оқушыларға түрлі физикалық мүмкіндіктерді пайдалану мен ұжымдық жұмыстың маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді. Олардың негізгі түрлерін бөліп көрсетсек, олар:

4.1. Спорттық командалық ойындар

Спорттық командалық ойындар оқушылардың физикалық дамуын жетілдіру үшін ең кеңінен қолданылатын ойындар түріне жатады. Бұл ойындар күрделі қозғалыс дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді және ұжымдық жұмыс, жауапкершілік және стратегияны құру дағдыларын қалыптастырады.

1. Футбол
   Футбол — әлемдегі ең танымал командалық ойындардың бірі. Бұл ойын жылдамдықты, төзімділікті, күш пен икемділікті дамытуға арналған. Футболдың негізгі мақсаты — допты қарсылас команда қақпасына өткізу, сонымен қатар ойыншылардың физикалық күш-қуатын, үйлесімділігін және бір-бірімен үйлесімді әрекет ету дағдыларын жетілдіреді.

2. Баскетбол
   Баскетбол — командалық ойында допты көтеру мен лақтыруды үйрететін және дене шынықтыруды дамытуға арналған ойын. Ойыншылардың жылдамдығы, реакциясы, қол-аяқ үйлесімділігі, сонымен қатар командада өзара түсіністік маңызды рөл атқарады. Баскетболда қимылдың дәлдігі мен шыдамдылығы да талап етіледі.

3. Волейбол
   Волейбол ойындары ұжымдық күш пен тактикаға негізделеді. Бұл ойында спортшылар тек физикалық күш қана емес, сонымен қатар серіктестерінің тактикалық қадамдарын түсіну мен соған сәйкес әрекет ету қабілетін дамытуға үйренеді. Бұл ойын да үйлесімділікті, жылдамдықты және ойыншылар арасындағы қарым-қатынасты нығайтады.

4.2. Эстафеталық командалық ойындар

Эстафеталық ойындар оқушылардың жылдамдығын, төзімділігін және командалық жұмыстарын дамытуға арналған. Бұл ойындарда әрбір қатысушы белгілі бір қашықтықты немесе тапсырманы орындап, кейінгі ойыншыға эстафета ретінде тапсырманы береді. Оқушылардың кезектесіп қатысуы олардың ынтымақтастыққа, жауапкершілікке және бір-біріне деген сенімділікке үйретеді.

1. Эстафета
   Эстафета — командалық спорттық ойын, онда қатысушылар кезектесіп жарысқа түседі. Эстафета арқылы оқушылардың физикалық қабілеттері ғана емес, сонымен қатар ұйымшылдық пен уақытты тиімді пайдалану дағдылары да дамиды. Бұл ойынды ұйымдастыру кезінде әртүрлі физикалық тапсырмалар енгізуге болады: жүгіру, секіру, доппен әрекет жасау және т.б.

2. Жеңіл атлетика эстафетасы

Бұл ойында әрбір оқушы жүгірудің белгілі бір учаскесін орындап, командасына өз эстафетасын береді. Жеңіл атлетика эстафетасы жылдамдықты, төзімділікті және кезектесіп әрекет ету дағдыларын дамытуға көмектеседі.

3. Қолмен жеткізу эстафетасы

Оқушылар арасында түрлі заттарды (доп, жалау, кішігірім заттар) бір-біріне қолмен жеткізу арқылы командалық жұмысқа үйрететін эстафеталық ойын түрі. Бұл ойында балалардың қозғалыс үйлесімділігін, жылдамдығын және бағытын дұрыс бағдарлауды меңгеруі маңызды.

4.3. Ролдік және қиялға негізделген командалық ойындар

Бұл ойындар оқушылардың жеке тұлғалық қасиеттерін, коммуникативтік дағдыларын және өзара қарым-қатынасын дамытуға бағытталған. Олар фантазия мен рөлдік ойнауды талап етеді, сондықтан да оларды балалардың психологиялық және әлеуметтік дамуы үшін пайдалы деп санайды.

1. Ролдік ойындар

Ролдік ойындар балаларды әртүрлі жағдайлар мен рөлдерде көруге және өз әрекеттерін сол жағдайда үйлестіруге мүмкіндік береді. Бұл ойындар балалардың коммуникативтік дағдыларын, эмоционалдық интеллектін, көшбасшылық қасиеттерін дамытуға көмектеседі. Мысалы, «Командалық рөлдер» ойынында оқушылар нақты бір тұлғаның немесе кейіпкердің рөлін ойнап, белгілі бір міндеттерді орындауға тырысады.

2. Қиял әлемінде командалық ойындар

Оқушыларға қиял әлемінде тапсырмалар беріп, оларды бірлесіп орындауға шақыру. Мысалы, оқушылар белгілі бір мақсатқа жету үшін командалық жоспар құрып, рөлдерді бөлісіп, шығармашылық және логикалық дағдыларын қолдана алады. Бұл ойындар оқушыларды бірігіп жұмыс істеуге және шығармашылық тұрғыдан ойлауға үйретеді.

4.4. Дәстүрлі және ұлттық командалық ойындар

Ұлттық ойындар мен дәстүрлі командалық ойындар балалардың ұлттық мәдениетті және ұжымдық рухты үйренуіне мүмкіндік береді. Бұл ойындар физикалық дайындықты ғана емес, сонымен қатар ұлттық құндылықтарды, ойын ережелерін сақтауды, ұлттың мәдениетін түсінуді қалыптастырады.

1. Тоғызқұмалақ
   Бұл ұлттық ойын стратегиялық ойлау мен тактикалық шешімдер қабылдауға үйретеді. Тоғызқұмалақ ойындары оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін, тәртіптілік пен ұжымдық жұмысты дамытуға ықпал етеді.

2. Қазақша күрес

Қазақша күрес – қазақ халқының ұлттық спорт түрі, ол тек физикалық күш пен төзімділікті ғана емес, сондай-ақ стратегиялық ойлауды, дұрыс тактика қолдануды да қажет етеді. Командалық күрес немесе ереже бойынша топтық сайыстар оқушыларды өз күштерін үйлестіруге, бір-біріне қолдау көрсетуге үйретеді.

4.5. Танымдық және интеллектуалдық командалық ойындар

Танымдық командалық ойындар ойыншылардың ойлау қабілеттерін, шешім қабылдау және мәселелерді бірлесіп шешу дағдыларын дамытуға бағытталған. Бұл ойындар білім алуға, логика мен стратегиялық ойлауды дамытуға мүмкіндік береді.

1. Викторина
   Викторина — командалық ойында әртүрлі сұрақтарға жауап беріп, ұпай жинау арқылы білімді бағалауға болады. Бұл ойындар оқушылардың топпен жұмыс жасау дағдыларын жетілдіріп, интелектуалды ойлау қабілеттерін дамытады.

2. Интеллектуалдық эстафета

Бұл ойын білімге негізделген және әр түрлі тапсырмаларды орындауды қажет етеді. Оқушылар бірлесіп тапсырмаларды шешіп, жоғары ұпайға жетуге тырысады. Бұл ойында командалық жұмыс, білімді пайдалану және шығармашылық қабілеттері дамиды.

Командалық ойындардың түрлері оқушылардың дене шынықтыру деңгейін жақсартуға, бірлескен жұмыс дағдыларын арттыруға және жеке тұлғалық қасиеттерін дамытуға бағытталған. Әрбір ойын оқушылардың түрлі физикалық, психологиялық және әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Мұғалімдер сабақ барысында осы ойындарды тиімді қолдана отырып, балалардың тек денсаулығын жақсартып қана қоймай, сонымен қатар олардың әлеуметтік дағдыларын, ойлау қабілеттерін және ұжымдық рухын дамытуға ықпал етеді.

5. Командалық ойындардың психологиялық әсері

Командалық ойындар оқушылардың тек физикалық дамуына ғана емес, сонымен қатар психологиялық тұрғыдан да жетілуіне ықпал етеді. Бұл ойындардың ерекше әсері — ұжымдық жұмыс арқылы балалардың өзін-өзі тану, өзара қарым-қатынас жасау, эмоционалдық интеллектін дамыту, стресске төзімділік пен көшбасшылық қасиеттерін қалыптастыру болып табылады. Командалық ойындар балаларға өз сезімдерін, ойларын және эмоцияларын басқаруға, бір-бірімен тиімді жұмыс жасауға үйретеді.

5.1. Өзара қатынас және ынтымақтастық

Командалық ойындар балаларға топта жұмыс істеген кезде ұжымдық рухты қалыптастыруға көмектеседі. Ойын кезінде қатысушылар арасында тиімді коммуникация орнату, бір-бірін қолдау және түсіністікпен қарау маңызды. Бұл психологиялық тұрғыдан оқушылардың әлеуметтік өзара әрекеттесу дағдыларын дамытады.

1. Әлеуметтік қарым-қатынас дағдылары:

Командалық ойындар арқылы оқушылар бір-бірімен тіл табысуды, эмоциялық байланыс орнатуды және өз ойларын ашық түрде білдіруді үйренеді. Олардың әлеуметтік дағдылары дамиды, себебі олар топта қалай жұмыс істеуді, мәселелерді бірлесе шешуді және өз ойларын құрметпен тыңдауды меңгереді. Бұл дағдылар мектептен кейінгі өмірде де аса қажет.

2. Ынтымақтастық:
   Командалық ойындарда әрбір оқушының рөлі мен жауапкершілігі бар. Бұл оқушылардың бірлескен мақсатқа жету үшін бірігіп жұмыс істегенін, топтық жауапкершілікті мойындауды және басқа адамдардың пікірін ескеруді үйретеді. Оқушылар өзара көмек көрсету арқылы бір-бірінің күш-жігерін жоғары бағалауды үйренеді.

5.2. Өзін-өзі тану және сенімділік қалыптастыру

Командалық ойындар әр оқушының жеке тұлғасын дамытуға ықпал етеді. Бұл ойындар оқушыларға өз қабілеттерін танып-білуге, күш-жігерін бағалауға және өзін-өзі сенімді түрде көрсетуге мүмкіндік береді.

1. Өзін-өзі тану:

Оқушылар командалық ойындар арқылы өз күштерін, шектеулерін және мүмкіндіктерін түсінеді. Әрбір ойыншы өз командасының жетістігіне қалай әсер ететінін көріп, өзін бағалауды үйренеді. Ойын барысында белгілі бір әрекеттерге жауапкершілік алатын балалар өз күшіне деген сенімділікті арттырады.

2. Сенімділік:
   Командалық ойындарда жеңістер мен жеңілістер болады, бірақ осы жағдайларда жеке адамның өзін қалай ұстайтыны маңызды. Оқушылар жеңіс немесе жеңіліс жағдайында өздерін сенімді түрде ұстай білуі қажет. Мұндай ойындар балалардың эмоционалды тұрақтылығын дамытады, әрі олар кез келген қиындыққа төзімді болып қалыптасады.

5.3. Эмоциялық интеллект және стресске төзімділік

Командалық ойындар арқылы балалар өз эмоцияларын басқара білуге, эмоционалды ахуалды бақылауға және стресске қарсы тұруға үйренеді. Ойындарда үнемі стресс жағдайлары, аздап қана болмаса да, пайда болуы мүмкін, мысалы, қарсыластардың қысымы немесе ойынның соңғы сәтіндегі шешуші жағдайлар. Бұл балаларды стрессті дұрыс қабылдауға және басқаруға үйретеді.

1. Эмоциялық интеллект:

Эмоциялық интеллект адамдардың өз эмоцияларын түсініп, басқару қабілетін, сондай-ақ басқа адамдардың эмоцияларына сезімтал болуды қамтиды. Командалық ойындарда әртүрлі эмоциялар, мысалы, қуаныш, ашулану, көңіл күйінің өзгеруі жиі кездеседі. Бұл ойындар балаларды өз сезімдерін бақылауға, әрі оларды басқа қатысушылардың сезімдеріне түсіністікпен қарауға үйретеді.

2. Стресске төзімділік:

Қарсыластармен жарыс кезінде немесе соңғы минуттардағы шешуші сәтте балалар стрессті қалай жеңуге болатынын білуі тиіс. Командалық ойындар стресске төзімділікті арттырады, себебі олар оқушыларды қиындықтармен күресуге және қолайсыз жағдайларға төтеп беруге үйретеді. Оқушылар жеңіліс немесе сәтсіздіктерден сабақ алып, оларды қайта тұрып, алға ұмтылуға күш береді.

5.4. Көшбасшылық және жауапкершілік

Командалық ойындар оқушылардың көшбасшылық қабілеттерін дамытудың жақсы жолы болып табылады. Әрбір ойыншы белгілі бір міндеттерді орындау арқылы жауапкершілік сезімін нығайтады, ал кейбір оқушылар командада көшбасшы рөлін атқаруға мүмкіндік алады.

1. Көшбасшылық:
   Командалық ойындарда топтың өзіне тән көшбасшысы пайда болуы мүмкін. Бұл көшбасшы басқа ойыншыларды ұйымдастырып, оларға бағыт-бағдар беріп, ойынның нәтижесіне әсер етеді. Бұл рөл оқушыларды жауапкершілікке, сенімділікке және адамдарды басқаруға үйретеді. Көшбасшы рөлінде болу, әсіресе оқушылардың тұлғалық дамуына маңызды әсер етеді.

2. Жауапкершілік:
   Әрбір ойыншы команданың нәтижесіне өз үлесін қосатындығын сезінеді. Әрбір адамның іс-әрекеті мен шешімі басқа қатысушыларға әсер етеді. Бұл оқушыларға жеке жауапкершілік сезімін дамытуға көмектеседі, олар өз шешімдеріне жауап беруді үйренеді және команда алдындағы міндеттерін орындауды қадағалайды.

5.5. Әлеуметтік қабылдау және құрдастармен өзара әрекеттесу

Командалық ойындар балалардың өз құрдастарымен қарым-қатынасын жақсартады. Оқушылар түрлі жастағы және әлеуметтік орталардағы балалармен әрекет етеді, бұл олардың әлеуметтік қабылдауын және бейімделу дағдыларын арттырады.

1. Құрдастармен қарым-қатынас:

Командалық ойындар барысында оқушылар бір-бірімен тығыз байланыс орнатып, өзара достық пен құрметке негізделген қарым-қатынас жасайды. Бұл оларды өзара түсіністікке, көмек көрсетуге және өз пікірін жеткізуге үйретеді.

2. Қабылдау және әлеуметтену:

Командалық ойындарда балалар өздерін тек өздерінің топ мүшелерімен ғана емес, басқа топтармен де салыстыра отырып, қарым-қатынастарын дамытуға мүмкіндік алады. Бұл олардың қоғамда өзін-өзі қабылдауына және әлеуметтік ортаға бейімделуіне көмектеседі.

Командалық ойындар психологиялық тұрғыдан оқушылардың дамуына елеулі әсер етеді. Олар тек физикалық қана емес, сондай-ақ әлеуметтік, эмоционалды және психологиялық дамуды да қамтиды. Әрбір ойын оқушыларды ұжымдық жұмысқа, өзара құрмет пен қолдауға үйретеді, олардың сенімділігін арттырып, көшбасшылық қабілеттерін дамытады. Сонымен қатар, командалық ойындар стресс пен қиындықтарды жеңу, эмоциялық интеллект пен жауапкершілік сезімін қалыптастыру үшін өте тиімді құрал болып табылады.

6. Командалық ойындар арқылы оқушылардың психофизикалық жағдайын қалыптастыру

Командалық ойындар оқушылардың психофизикалық жағдайын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл ойындар тек физикалық жаттығулармен шектелмей, психологиялық және әлеуметтік дамуды да қамтамасыз етеді. Ойын барысында оқушылар өздерінің физикалық күш-қуатын жақсартып, эмоционалдық тұрақтылық пен әлеуметтік жауапкершілік дағдыларын қалыптастырады.

6.1. Физикалық және психологиялық сауықтыру

Командалық ойындар оқушылардың денсаулығын нығайтуға және психоэмоционалды сауықтыруға ықпал етеді. Олар физикалық белсенділікті арттыру арқылы оқушылардың дене бітімін дұрыс қалыптастырып, төзімділігін жақсартады. Сонымен қатар, бұл ойындар оқушылардың психоэмоционалдық жағдайын жақсартуға бағытталған.

1. Физикалық денсаулық

Командалық ойындар оқушылардың жүрек-қан тамырлары жүйесін нығайтуға, бұлшық еттердің икемділігін арттыруға, сүйек жүйесінің беріктігін көтеруге және дене массасының дұрыс бөлінуіне ықпал етеді. Бұл ойындар белсенді қозғалыс пен физикалық күш-жігерді талап етеді, бұл өз кезегінде дене күшін жақсартуға және әртүрлі физикалық қателіктерден арылуға көмектеседі. Қарсыласпен жарысу, доппен әрекет жасау, жылдамдықты қажет ететін қозғалыстар балаларды физикалық тұрғыдан шынықтырады.

2. Психоэмоционалды сауықтыру

Командалық ойындар оқушыларды көңіл-күйінің жақсаруына, стресстен арылуына және эмоциялық тұрақтылығын нығайтуға мүмкіндік береді. Бұл ойындар оқу процесіндегі шаршауды азайтады, себебі физикалық белсенділік стрессті жеңуге және ағзадағы серотонин, эндорфин сияқты «жақсы көңіл-күй гормондарын» шығаруға ықпал етеді. Оқушылар әртүрлі жағдайлар мен эмоциялық күйзелістерге тап болғанда, ойын арқылы олар өз сезімдерін басқаруға үйренеді. Қарсыластармен бәсекелестік, жеңіс пен жеңіліс кезінде эмоциялық өзін-өзі басқару дағдылары қалыптасады.

6.2. Тұрақты жаттығулардың психоэмоционалды әсері

Командалық ойындар жүйелі түрде ұйымдастырылған кезде балалардың психоэмоционалды жағдайына тұрақты әсер етеді. Әрбір сабақта немесе ойын барысында физикалық және психологиялық қиындықтармен бетпе-бет келу арқылы оқушылар өздерінің эмоционалдық тепе-теңдігін табуға үйренеді.

1. Төзімділікті арттыру

Тұрақты командалық ойындар оқушылардың психологиялық және физикалық тұрғыдан шыдамдылығын арттырады. Олар ойын барысында кездесетін қиындықтар мен қиын жағдайларды жеңіп, қиын сәттерде шыдамдылық танытуды үйренеді. Бұл дағдылар тек дене шынықтыру сабағында ғана емес, күнделікті өмірде де маңызды болады. Оқушылар өз эмоцияларын ұстап, ұзақ уақыт бойы жоғары деңгейде жұмыс істей алу қабілетін дамытады.

2. Эмоциялық тұрақтылық

Ойын барысында оқушылар әртүрлі жағдайларға тап болады: жеңіс, жеңіліс, командалық жұмыс кезінде туындайтын қиындықтар және т.б. Бұл жағдайлар балалардың эмоцияларын басқаруға, өзін-өзі бағалауға және командадағы басқа мүшелермен бірге жұмыс істеуге үйретеді. Оқушылардың эмоциялық тепе-теңдігі осы ойындар арқылы нығаяды, себебі олар стресс жағдайларына бейімделуді үйренеді. Бұған қоса, ойын кезінде балалар өздерінің эмоционалды ахуалын дұрыс бағалауға және команданың жалпы әл-ауқатына әсер ететін сезімдерді анықтауға мүмкіндік алады.

6.3. Қарым-қатынас және ынтымақтастық

Командалық ойындар психологиялық тұрғыдан оқушылардың қарым-қатынас дағдыларын жетілдіреді. Олар бір-бірімен жұмыс істеу, өзгелердің пікіріне құрметпен қарау, өзара көмек көрсету және әріптестерінің әлсіз тұстарын толықтыру туралы түсінік қалыптастырады. Топтық ортада жұмыс істей отырып, балалар әлеуметтік жауапкершілікті сезініп, топтық мақсатқа жету үшін әрқайсысы өз үлесін қосуға үйренеді.

1. Командалық жұмыс дағдылары

Оқушылар топ болып жұмыс істегенде, олар өздерінің жеке дағдылары мен қабілеттерін басқалармен үйлестіре білуі қажет. Мұндай ойындар топтық қарым-қатынасқа, кез келген жағдайдағы шұғыл шешімдер қабылдауға және үйлесімді жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Оқушылар өздерін бір команда мүшесі ретінде сезініп, бір-біріне қолдау көрсетуге және ортақ мақсатқа ұмтылуға үйренеді.

2. Қарым-қатынас дағдылары

Командалық ойындарда оқушылар ойынның әрбір кезеңінде белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін бірігіп жұмыс істейді. Бұл жағдайда ойыншылар арасында белсенді қарым-қатынас орнауы керек. Командалық ойындар олардың тіл табысу қабілетін арттырады, бір-бірінің ойларын тыңдауды, құрметтеуді және пікірлерін бағалауды үйретеді. Командалық ойындар кезінде әрбір ойыншының пікірін ескеру және өзара байланыс орнату психологиялық тұрғыдан маңызды.

6.4. Стресске төзімділік және басқару дағдылары

Командалық ойындар әрдайым стресс жағдайлары мен белгілі бір қысыммен жүретіні анық. Оқушылар жеңіс пен жеңіліс арасында ауытқып, әртүрлі психологиялық және физикалық ауыртпалықтарға тап болады. Бірақ осындай жағдайлар баланың стресске төзімділігін қалыптастыруға көмектеседі. Әрбір команда мүшесі, сондай-ақ жеке оқушы өз эмоцияларын бақылап, сыртқы қысымға төтеп беруді үйренеді. Ойын барысында туындайтын стресстік жағдайларға дұрыс әрекет ету оқушыларға өмірдің басқа салаларында да көмектеседі.

6.5. Психологиялық тұрақтылықты арттыру

Командалық ойындар балалардың психологиялық тұрақтылығын арттыруға, олардың қайсарлық және төзімділік қасиеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Оқушылар жеңістер мен жеңілістерге сабырмен қарап, қиындықтарға қарсы тұруды үйренеді. Бұл психологиялық тұрақтылықты сақтап, эмоционалдық тұрғыдан сәтсіздіктерден кейін қайта қалпына келуге мүмкіндік береді. Топтық жаттығулар кезінде оқушылар өздерін психологиялық тұрғыдан қауіпсіз сезінеді, себебі олар команда мүшелерімен бірге бірлесіп әрекет етеді.

Командалық ойындар арқылы оқушылардың психофизикалық жағдайын қалыптастыру — дене шынықтыру сабақтарының негізгі мақсаты. Олар физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық тұрғыдан да балалардың дамуына ықпал етеді. Бұл ойындар балалардың психоэмоционалдық саулығын сақтап, олардың физикалық мүмкіндіктерін арттырады. Сонымен қатар, командалық ойындар әлеуметтік дағдыларды дамытып, стресске төзімділік пен психологиялық тұрақтылықты нығайтады.

7. Командалық ойындардың оқу-тәрбие процесіндегі интеграциялық ролі

Командалық ойындар оқу-тәрбие процесінің маңызды бөлігі болып табылады, себебі олар оқушылардың дене тәрбиесін ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік, психологиялық және интеллектуалдық дамуын да қамтиды. Бұл ойындар тек физикалық күш-жігерді талап етуімен ғана шектелмей, сонымен қатар түрлі пәндер мен тәрбиелік бағыттар арасындағы интеграциялық байланысты нығайтуға ықпал етеді. Оқушыларды жан-жақты дамытуда командалық ойындардың маңызды рөлі бар, өйткені олар білім беру жүйесінің көптеген аспектілерін біріктіреді.

7.1. Командалық ойындар мен тәрбиелік функциялары

Командалық ойындар тәрбиелік функцияларының арқасында оқу-тәрбие процесінде үлкен маңызға ие. Олар ұжымдық рухты, өзара жауапкершілікті және ынтымақтастықты дамытуға көмектеседі. Бұл ойындарда балалар әртүрлі тапсырмаларды орындау үшін топ болып жұмыс істейді, сондықтан олардың арасында өзара көмек пен қолдау көрсету, тапсырмаларды үйлестіре орындау, сенімділік пен жауапкершілікті сезіну қажеттілігі туындайды.

1. Әлеуметтік құндылықтарды қалыптастыру

Командалық ойындар барысында оқушылар әлеуметтік құндылықтарды үйренеді, мысалы, өзара құрмет, көмек көрсету және бір-бірін түсіну. Топтық жұмыс барысында балалар бір мақсатқа жету үшін күш-жігерлерін біріктіріп, ұжымдық жауапкершілікті сезінеді. Мұндай жағдайларда олар өзара ынтымақтастық, достық және әділеттілік сияқты негізгі моральдық қағидаларды ұстануға дағдыланады.

2. Топтық тәрбие мен ұжымдық рух

Командалық ойындар ұжымдық тәрбиеге ықпал етеді, себебі олар әрбір оқушының топқа қосқан үлесін бағалауға мүмкіндік береді. Оқушылар бір-бірін қолдай отырып, ортақ мақсатқа жетуге тырысады, бұл олардың арасындағы ынтымақтастықты арттырады. Сонымен қатар, командалық ойындар өзара сыйластық, адалдық, әділдік және бірліктің негізінде білім беру процесінде тәрбие жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.

7.2. Пәндер арасында байланысты нығайту

Командалық ойындар дене шынықтыру сабағымен ғана шектелмей, білім беру жүйесінің басқа пәндермен де тығыз байланыста жүзеге асырылады. Оқушылар дене тәрбиесі мен басқа да пәндер арасындағы байланысты сезініп, білімдерін күнделікті өмірде қолдану арқылы пәнаралық интеграцияға ие болады. Мысалы, денсаулық сақтау, психология, математика, биология және басқа да пәндерде командалық ойындарда алынған білім мен дағдыларды қолданып, нақты мәселелерді шешу жолдарын іздестіреді.

1. Дене шынықтыру мен денсаулық сақтау

Командалық ойындар дене шынықтыру сабағы мен денсаулық сақтау сабақтарын біріктіреді. Оқушылар командалық ойындар арқылы физикалық белсенділік, дұрыс тамақтану және денсаулық сақтау туралы білім алады. Сонымен қатар, ойын барысында олардың психологиялық және физикалық денсаулығына әсер ететін жағдайлар туындайды, бұл оқушыларға денсаулық сақтау мәдениетін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

2. Психология және әлеуметтік дағдылар

Командалық ойындар психологиямен байланысты, себебі олар оқушылардың өз эмоцияларын басқару, топтық қарым-қатынасты ұйымдастыру және өзара түсіністік орнату дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Ойын барысында оқушылар өздерінің психологиялық жағдайларын бақылап, басқа адамдардың мінез-құлқын, эмоцияларын түсіну қабілетін дамытады. Бұл дағдылар әлеуметтік тұрғыдан маңызды болып табылады және өмірде әр түрлі жағдайда тиімді қарым-қатынас жасауға көмектеседі.

7.3. Оқу мотивациясын арттыру

Командалық ойындар оқушылардың оқу мотивациясын арттырады, себебі олар қызықты әрі белсенді әрекеттерді қамтиды. Бұл ойындар балалардың оқу процесіне деген қызығушылығын оятып, олардың білім алуға деген ынтасын күшейтеді. Оқушылар оқу материалын тек теория жүзінде емес, практикалық тұрғыдан да үйренеді.

1. Практикалық дағдыларды дамыту

Ойын барысында оқушылар теориялық білімдерін нақты өмірде қолдануға мүмкіндік алады. Мысалы, математикалық есептерді шешу кезінде топ мүшелері өзара кеңесіп, өздеріне тиімді әдіс-тәсілдер таңдайды. Бұл ойын оқушылардың тек қана білімін емес, практикалық дағдыларын да дамытуға ықпал етеді.

2. Топтық жұмыс және мотивация

Командалық ойындар оқушыларды бірлескен жұмысқа тартады, бұл олардың ынтасын арттырып, бір-біріне деген жауапкершілікті сезінуге көмектеседі. Бірге жұмыс істегенде оқушылар өздерінің әрекеттері мен жетістіктеріне, сондай-ақ команданың нәтижесіне жауап береді. Бұл топтық жұмыс мотивацияны арттырып, оқушылардың өзара байланысын нығайтады.

7.4. Интеллектуалдық даму және шешім қабылдау дағдылары

Командалық ойындар оқушылардың интеллектуалдық дағдыларын дамытуға да ықпал етеді. Ойындарда тиімді шешімдер қабылдау, күрделі мәселелерді шешу үшін топтық пікірталастар ұйымдастыру, сондай-ақ жоспарлау мен стратегияны қолдану дағдылары маңызды рөл атқарады.

1. Шешім қабылдау және стратегия жасау

Командалық ойындар оқушыларға шешім қабылдау және стратегияларды жасау қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Әрбір ойыншы өзінің жеке көзқарасын білдіріп, топтық шешімдерді талқылауға қатысады, бұл олардың стратегиялық ойлауын арттырады. Оқушылар қандай да бір тапсырманы орындау барысында нақты жоспар құрып, нәтижеге жету үшін белгілі бір әдістерді таңдауды үйренеді.

2. Қиын жағдайларда шешім табу

Командалық ойындар оқушыларға күтпеген қиындықтармен немесе өзгерістермен бетпе-бет келуге мүмкіндік береді. Мұндай жағдайлар балалардың қарым-қатынас дағдыларын нығайтады, әртүрлі көзқарастарды тыңдауға және ортақ шешім табуға үйретеді. Оқушылардың ойлау қабілеті мен интеллектуалды дағдылары әртүрлі тапсырмалар мен жағдайлар арқылы дамиды.

Командалық ойындар оқу-тәрбие процесінде интеграциялық рөл атқарады, себебі олар оқушыларды тек физикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар психологиялық, әлеуметтік және интеллектуалдық жағынан да дамытады. Бұл ойындар пәнаралық байланысты нығайтуға, оқушылардың оқу мотивациясын арттыруға, топтық жұмыс дағдыларын қалыптастыруға және шешім қабылдау қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Командалық ойындар оқушылардың денсаулығын, психологиялық жағдайын, әлеуметтік жауапкершілігін және интеллектісін дамыту үшін маңызды құрал болып табылады.

Қорытынды

Қорытындылай келе, командалық ойындар дене шынықтыру сабағында тек физикалық дамуды ғана емес, сондай-ақ оқушылардың әлеуметтік, психологиялық және тұлғалық даму процесіне де терең ықпал етеді. Әдістемелік құралдың негізгі мақсаты — командалық ойындардың педагогикалық мәнін, дене тәрбиесіндегі маңызын, олардың психологиялық әсерін және оқу-тәрбие процесіндегі интеграциялық рөлін көрсету болды. Бұл зерттеу командалық ойындарды дене шынықтыру сабақтарында тиімді қолдану арқылы оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал ететін жаңа тәсілдерді ұсынуға мүмкіндік берді.

Командалық ойындардың оқушыларға тигізетін педагогикалық әсері айрықша. Біріншіден, олар дене тәрбиесінің негізгі аспектілерін дамытумен қатар, балалардың психоэмоционалды жағдайын жақсартуға көмектеседі. Оқушылар жеңіс пен жеңіліс жағдайында эмоцияларын бақылауды үйренеді, шыдамдылықты арттырады және өзара қарым-қатынастағы дағдыларын жетілдіреді. Сонымен қатар, командалық ойындар баланың топ ішінде жұмыс істей білуін, коммуникативтік дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Олар бірлескен мақсатқа жету үшін ынтымақтастықты нығайтуға, бір-бірін қолдауға, өзінің рөлін дұрыс атқаруға үйретеді.

Дене шынықтыру сабағында командалық ойындарды қолдану әдістемесі әртүрлі психологиялық және әлеуметтік мақсаттарға бағытталған. Оқушылар өздерінің физикалық мүмкіндіктерін тексеріп қана қоймай, психологиялық тұрғыда да дамиды. Ойын кезінде оқушылар өзін-өзі басқаруды үйренеді, қиындықтар мен мәселелерге тап болғанда шешім қабылдауға қабілетті бола бастайды. Бұл дағдылар болашақ өмірде кездесетін түрлі жағдайларға психологиялық тұрғыдан дайын болуға көмектеседі.

Командалық ойындардың педагогикалық мәні олардың тәрбиелік функцияларында жатыр. Олар тек дене шынықтыруды ғана емес, сонымен қатар балалардың моральдық, этикалық және әлеуметтік тұрғыдан дамуын қамтамасыз етеді. Бұл ойындар өзара сыйластық, жауапкершілік, әділдік, командалық рух сияқты қасиеттерді дамытады. Топтық жұмыс барысында балалар бір-бірін тыңдауды, үйлесімді жұмыс істеуді және ортақ мақсатқа жету үшін күш-жігерлерін біріктіруді үйренеді. Осындай қасиеттердің қалыптасуы балалардың болашақта қоғамда дұрыс орын алуы, адал еңбек етіп, топта жұмыс істей білуі үшін маңызды рөл атқарады.

Командалық ойындардың оқу-тәрбие процесіндегі интеграциялық рөлі де үлкен. Бұл ойындар түрлі пәндер арасындағы байланысты нығайтады. Мысалы, дене шынықтыру сабақтары мен психология, денсаулық сақтау пәндері арасында өзара тығыз байланыс орнайды. Оқушылар денсаулық сақтау және дене шынықтыру туралы білімдерін ойындар арқылы терең түсініп, оларды практикада қолдануды үйренеді. Сонымен қатар, бұл ойындар әлеуметтік дағдыларды дамытуға да ықпал етеді. Оқушылар ұжымдық жұмыс, әртүрлі адамдармен қарым-қатынас орнату және бір мақсатқа жету үшін топтық әрекеттерді үйлестіру бойынша тәжірибе жинақтайды. Бұл тәжірибе кейін өмірде маңызды дағдыларды меңгеруге жол ашады.

Оқу мотивациясы мен қызығушылық та командалық ойындардың маңызды нәтижесі болып табылады. Бұл ойындар балалардың оқу үдерісіне деген қызығушылығын арттырады, себебі олар физикалық және интеллектуалдық тұрғыдан белсенді әрекет етуді қажет етеді. Оқушылар тек теориялық біліммен шектелмей, өздерінің оқу процесінде алған білімдерін нақты өмірде қолдануды үйренеді. Бұл практикалық білім тек дене шынықтырумен ғана емес, сонымен қатар басқа пәндермен де байланысты бола отырып, оқушылардың жалпы білімін тереңдетеді.

Әдістемелік құралдың нәтижелері командалық ойындардың мектеп оқушыларының оқу-тәрбие процесінде маңызды рөл атқаратынын дәлелдейді. Олардың психологиялық және әлеуметтік дамуға, әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыруға, бірлескен жұмыс және топтық қарым-қатынас дағдыларын дамытуға ықпал ететіндігі сөзсіз. Бұл ойындар балаларды еңбекке, әділдікке, өзара көмек көрсетуге және ынтымақтастыққа тәрбиелейді.

Әдістемелік құрал мектеп мұғалімдеріне дене шынықтыру сабағында командалық ойындарды тиімді қолдану үшін әдіс-тәсілдер ұсынды. Оқушылардың физикалық, психологиялық және әлеуметтік дамуына ықпал ететін бұл құрал оқу үдерісін жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл әдістемелік құрал мұғалімдердің өз білімін жетілдіруге, педагогикалық тәжірибесін кеңейтуге және оқушылардың сапалы білім алуын қамтамасыз етуге бағытталған.

Алдағы уақытта командалық ойындарды одан әрі жетілдіру және олардың тиімділігін арттыру мәселелері бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізу маңызды. Сонымен қатар, дене шынықтыру пәнін оқу барысында басқа пәндермен пәнаралық байланысты дамыту, ойындардың оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудағы рөлін кеңейту мәселелері зерттеуді қажет етеді.

Командалық ойындардың педагогикалық және тәрбиелік маңызы ерекше. Олар оқушылардың дене тәрбиесі, психологиялық тұрақтылығы, әлеуметтік өзара әрекеттесу дағдылары мен тұлғалық дамуын қамтамасыз етуге бағытталған. Мұғалімдер мен педагогтер үшін бұл әдістемелік құрал пайдалы әрі тиімді ресурс болып табылады, себебі ол дене шынықтыру сабақтарында командалық ойындарды қолдану арқылы оқушылардың жан-жақты дамуына үлкен мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Ахметова, М. Ә. (2015). Дене тәрбиесі және спорт психологиясы. Алматы: Қазақ университеті.

2. Базарбаев, С. А. (2011). Дене шынықтыру және спорттың теориясы мен әдістемесі. Алматы: Атамұра.

3. Кенжебаев, Т. Н., & Сейітжанова, Г. Б. (2017). Дене шынықтыру және спортты оқыту әдістемесі. Алматы: Рауан.

4. Көшерова, А. С. (2013). Дене шынықтыру сабақтарында инновациялық әдістерді қолдану. Шымкент: Шымкент университеті.

5. Нұрсейітова, А. М., & Оразов, Б. А. (2018). Дене шынықтыру пәнінен оқыту әдістемесі. Алматы: Мектеп.

6. Сапарова, З. Ә. (2019). Спорттық ойындар мен олардың білім берудегі рөлі. Астана: ҚазМемҚызПУ.

7. Мұхамедсадық, А. А. (2014). Жасөспірімдерге арналған командалық ойындардың психологиялық аспектілері. Алматы: Қазақ университеті.

8. Абдуллаев, Ж. Т. (2016). Спорттық ойындардың теориясы мен әдістемесі. Қарағанды: ҚарМТУ баспасы.

9. Бегалиев, С. С. (2017). Дене тәрбиесі педагогикасы: теория мен практика. Астана: Фолиант.

10. Шаханова, Б. Қ. (2020). Дене шынықтыру және спорттағы командалық ойындардың рөлі. Алматы: Қазақ энциклопедиясы.

11. Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі (2016). Қазақстан Республикасында жалпы білім беру мектептерінде дене тәрбиесінің мазмұнын дамыту. Алматы: «Білім» баспасы.

12. Оразов, Б. А., & Құнанбаев, Р. М. (2015). Дене тәрбиесі пәні бойынша оқыту әдістемесі. Алматы: Атамұра.

Қосымша:

13. Иванов, С. С. (2009). Психология и педагогика физического воспитания. Москва: Академия.

14. Петренко, И. В. (2014). Физическая культура в системе образования: теоретические и методические аспекты. Санкт-Петербург: Лань.

15. Лобанов, Ю. В. (2011). Методика физического воспитания школьников. Минск: Вышэйшая школа.