Тұрсынбек Аяужан Дәулетқызы
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті,

шетел тілдері факультеті, 6В01705-Шетел тілі: екі шетел тілі

білім беру бағдарламасының 3 курс студенті

CLIL технологиясын шетел тілінде пәндік оқытуда қолдану

Қазіргі таңда білім беру саласында жаңа инновациялық әдістер мен технологиялар кеңінен қолданылып келеді. Соның ішінде ерекше маңызға ие әдістердің бірі – CLIL (Content and Language Integrated Learning), яғни мазмұн мен тілді кіріктіріп оқыту технологиясы. Бұл әдістің басты ерекшелігі – пәндік білімді шет тілі арқылы меңгерту. Басқаша айтқанда, оқушылар бір уақытта әрі пән мазмұнын үйренеді, әрі шет тілінде тілдік дағдыларын дамытады. CLIL технологиясының негізін қалаушы – Дэвид Марш. Ол CLIL-ді былай сипаттайды: «Бұл – білім алушыларға өз пәні мен шет тілін бір уақытта меңгеруге мүмкіндік беретін оқу әдісі». Осы анықтамадан-ақ бұл технологияның екі түрлі мақсатқа – пәндік білім мен тілдік дағдыны қатар дамытуға бағытталғанын көруге болады.

CLIL әдісі алғаш рет Еуропалық Одақ елдерінде білім берудің сапасын арттыру және көптілділікті дамыту мақсатында енгізілген болатын. Бүгінде бұл тәсіл Финляндия, Германия, Испания, Нидерланд және Эстония сияқты елдерде кеңінен қолданылады. Әсіресе Финляндияның CLIL әдісін енгізу тәжірибесі бүкіл әлемге үлгі боларлық. Бұл елде бастауыш сыныптан бастап пәндердің бірқатары ағылшын тілінде оқытылады. Мұғалімдер арнайы даярлықтан өтеді, ал оқушылар шетел тілін үйреніп қана қоймай, академиялық терминологияны да меңгереді.

Еуропалық CLIL тәжірибесінде төмендегі қағидалар басшылыққа алынады:

1. Тілді қолдану емес, тіл арқылы үйрену – басты назар пәндік білімге аударылады, ал тіл сол білімді меңгерудің құралы ретінде қарастырылады.

2. Мотивацияны арттыру – пәнді шетел тілінде меңгеру оқушылар үшін қызықты әрі интерактивті орта қалыптастырады.

3. Коммуникативтік тәсіл – CLIL сабақтарында топпен жұмыс, диалог, жобалық жұмыстар көп қолданылады.

Қазақстанда да CLIL технологиясын қолдану бағытында нақты қадамдар жасалуда. Ең алдымен, бұл «Үш тұғырлы тіл» саясаты аясында жүзеге асырылуда. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ағылшын тілінде жаратылыстану пәндерін оқыту жобасын іске қосты. Бұл жоба Назарбаев Зияткерлік мектептерінен бастау алып, біртіндеп республикалық деңгейде дамуда. Көптеген мектептерде физика, химия, биология және информатика пәндері ағылшын тілінде оқытылуда. Бұл бастама CLIL технологиясының Қазақстан жағдайына бейімделуінің нақты көрінісі.

CLIL әдісін табысты енгізу үшін келесі жағдайлар ескерілуі қажет:

• Мұғалімдерді даярлау. Бұл – ең маңызды мәселе. CLIL тәсілін қолданатын мұғалім тек пәндік білімді ғана емес, сонымен қатар шет тілін жетік меңгеруі қажет. Осы мақсатта арнайы курстар, шеберлік сабақтары ұйымдастырылуы тиіс.

• Бастапқы деңгейден жүйелі енгізу. CLIL-ді бірден барлық сыныптарда енгізу күрделі болуы мүмкін. Сондықтан алдымен жоғары сыныптарда, кейінірек төменгі буындарға біртіндеп енгізу ұсынылады.

• Оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету. Оқу бағдарламасына сәйкес, тілді меңгеру деңгейін ескере отырып, арнайы оқулықтар, мультимедиялық құралдар әзірлеу қажет.

• Оқушының тілдік деңгейін бағалау. CLIL сабақтарында тілдік және пәндік бағалауды бөлек қарастыру маңызды. Оқушы пән мазмұнын дұрыс түсінгенімен, тілдік шектеулерге байланысты өз ойын толық жеткізе алмауы мүмкін. Сондықтан бағалау жүйесінде бұл фактор ескерілуі керек.

CLIL технологиясының практикалық тиімділігін көрсету үшін нақты мысал қарастырайық. Айталық, 10-сынып оқушыларына арналған биология сабағында «Human Digestive System» тақырыбы өтілуде. Сабақ барысында мұғалім анатомиялық ұғымдарды ағылшын тілінде таныстырып, визуал материалдар (суреттер, схемалар, видеолар) қолданады. Оқушылар жұппен немесе топпен жұмыс жасай отырып, ағзалардың қызметін түсіндіріп, шағын презентациялар дайындайды. Мұндай жұмыс түрлері оқушының пәнді түсінуін арттырып қана қоймай, олардың ағылшын тілінде ғылыми тілді қолдану дағдыларын қалыптастырады.

Тағы бір мысал – география сабағында «Natural Disasters» тақырыбын өту кезінде оқушылар жер сілкінісі, дауыл, жанартаулар туралы мәтіндерді шетел тілінде оқиды, табиғи апаттар туралы деректі фильмдер көреді, кейін өз еліндегі жағдайлармен салыстыра отырып, баяндама жазады. Бұл CLIL тәсілінің тағы бір артықшылығын – мәдениетаралық танымды дамытуды көрсетеді.

Бастауыш сыныптарда CLIL элементтерін ойын, ән айту, сурет салу арқылы енгізуге болады. Мысалы, ағылшын тіліндегі «My Family», «Animals», «Seasons» сияқты тақырыптар жаратылыстану пәнінің элементтерімен ұштастырылып беріледі. Бұл тәсіл балаларға шетел тілін қорықпай қабылдауға, оны күнделікті өмірмен байланыстыруға көмектеседі.

CLIL сабақтары дәстүрлі сабақтарға қарағанда оқушылардың белсенділігін, қызығушылығын, шығармашылығын арттырады. Сонымен қатар, мұндай сабақтар оқушыларды дербес ойлауға, өз пікірін дәлелдеуге, жаңа ақпаратты талдауға үйретеді. Бұл 21 ғасыр дағдылары деп аталатын – креативтілік, коммуникация, коллаборация және сыни ойлауды дамытудың маңызды құралы.

CLIL технологиясы төрт негізгі компонентке сүйенеді: мазмұн (content), коммуникация (communication), таным (cognition) және мәдениет (culture). Бұл модель оқушылардың тек пәндік білімін ғана емес, олардың сыни ойлау, пікір алмасу және мәдениетаралық коммуникация қабілеттерін де дамытады. Яғни, CLIL – тек қана білім беру құралы емес, тұлғаны жан-жақты дамыту құралы болып табылады.

Шетел тілінде пәнді оқыту барысында CLIL әдісін қолданудың артықшылықтары өте көп. Біріншіден, оқушылардың тілдік дағдылары шынайы контексте дамиды, бұл олардың тілдік құзыреттілігін арттырады. Екіншіден, пәндік мазмұн шетел тілінде ұсынылғандықтан, оқушылардың танымдық белсенділігі мен зейіні артады. Бұл – әсіресе жаратылыстану, математика, география, тарих сияқты пәндерді оқытуда тиімді. Үшіншіден, бұл әдіс оқушылардың мотивациясын арттырады, өйткені олар тек грамматикалық құрылымдарды ғана емес, нақты пәндік тақырыптар арқылы тілді үйренеді.

Сонымен қатар CLIL әдісін қолдану кезінде бірқатар қиындықтар да кездеседі. Ең бірінші кезекте – мұғалімдердің дайындық деңгейі. CLIL әдісімен жұмыс істейтін мұғалімдерге шет тілін жақсы меңгерумен қатар, пәндік білімін де терең игеру қажет. Мұндай екіжақты құзыреттілік қазіргі таңда барлық мұғалімдерде бірдей бола бермейді. Екіншіден, әдістемелік құралдар мен оқулықтардың жеткіліксіздігі де мәселе тудырады. Қазақстандық мектептерде шет тілінде оқытылатын пәндерге арнап арнайы әзірленген оқу материалдары сирек. Үшіншіден, оқушылардың бастапқы шет тілі деңгейінің төмендігі пәнді толыққанды меңгеруге кедергі келтіруі мүмкін. Бұл әсіресе ауыл мектептері үшін өзекті мәселе.

Дегенмен, CLIL әдісін дұрыс және жүйелі қолданған жағдайда оның нәтижелері өте жоғары болады. Мысалы, шет тілінде биология пәнін оқыту барысында оқушылар ғылыми терминдерді меңгеріп қана қоймай, тақырыпты түсіндіру, дәлелдеу, салыстыру дағдыларын дамытады. Сонымен қатар, оқушыларда шет тілінде өз ойын еркін жеткізуге деген сенімділік қалыптасады.

Қазақстанда CLIL технологиясын енгізу бойынша бірқатар жобалар мен тәжірибелер жүзеге асуда. Назарбаев Зияткерлік мектептерінде CLIL элементтері қолданылады. Бұл мектептерде биология, физика, химия, математика пәндері ағылшын тілінде оқытылады. Мұғалімдер мен оқушыларға арналған тілдік курстар, арнайы семинарлар өткізіліп отырады. Мұндай тәжірибелер CLIL әдісін Қазақстан жағдайына бейімдеудің нақты мысалдары болып табылады.

CLIL технологиясы болашақта қазақстандық білім беру жүйесінде маңызды орын алуы мүмкін. Бұл үшін жоғары оқу орындарында мұғалімдерді екі бағытта – пәндік және тілдік құзыреттілік тұрғысынан даярлау қажет. Сонымен қатар оқу-әдістемелік базаны жетілдіру, оқулықтар мен оқу құралдарын дайындау, халықаралық тәжірибелерді енгізу – басты міндеттердің бірі.

Қорытындылай келе, CLIL – бұл тек тіл үйретудің жаңа тәсілі ғана емес, білім берудің жаңа парадигмасы. Ол оқушыны жан-жақты дамытып, шет тілінде білім алуға бағыттайды. Әрине, бұл әдісті енгізу бірден нәтиже бере қоймайды, алайда дұрыс ұйымдастырылған жағдайда ол шетел тілін үйренуді қызықты, тиімді және мазмұнды ететін қуатты құрал бола алады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Marsh, D. (2002). CLIL/EMILE - The European Dimension: Actions, Trends and Foresight Potential. University of Jyväskylä.

2. Coyle, D., Hood, P., & Marsh, D. (2010). CLIL: Content and Language Integrated Learning. Cambridge University Press.

3. Mehisto, P., Marsh, D., & Frigols, M. J. (2008). Uncovering CLIL: Content and Language Integrated Learning in Bilingual and Multilingual Education. Macmillan.

4. Назарбаев Зияткерлік мектептері тәжірибесі. https://nismed.kz

5. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. (2021). Шет тілінде пәндерді оқытудың әдістемелік нұсқаулығы. Астана.