Қазақстан Республикасы Білім және оқу-ағарту министрлігі

Ғылыми жоба

«Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық

зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері»

Бағыты: Қазақстанның тарихи ескерткіштері және болашақ дамуы бар саяхат бағдарлары

Орындаушы: мектебі,

Жетекші: қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе ...................................................................................................6-9

Зерттеу бөлімі:

«Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы — қазақ халқының рухани мәдениетінің асыл қазынасына айналған тұлға» ........................................................................................................10

1. «Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының өмірі мен шығармашылығы ......................................................................................2.Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерін қазіргі заманғы этнографиямен салыстыру .......................................................................................

Қорытынды ......................................................................................... 20-21

Ұсыныс..................................................................................................... 22

Пайдаланылған әдебиеттер .................................................................... 23

Аннотация

Рашитова Аяулымның ғылыми жобасының тақырыбы «Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері» деп аталады. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы — қазақ халқының тарихы мен мәдениетіне үлкен үлес қосқан ұлы тұлға. Оның шығармашылығы мен ғылыми мұрасы, әсіресе этнография саласында терең зерттеулер жүргізгені белгілі. Мәшһүр Жүсіптің қазақ халқының әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері, тұрмыс-тіршілігі мен дүниетанымы туралы жазған еңбектері қазіргі уақытта да өзектілігін жоймайды. Ғылыми жоба Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулеріне және оның қазақ халқының дәстүрлері мен мәдени мұрасына қосқан үлесіне арналады. Жоба барысында ақынның "Қазақ халқының әдет-ғұрыптары" атты еңбегіне, оның қазақ қоғамының өміріне, салт-дәстүрлері мен тыйымдарына қатысты көзқарастарын талдау мақсат етіледі. Бұл жоба қазақ этнографиясын зерттеу тұрғысынан Мәшһүр Жүсіптің маңызды зерттеулерін қайта қарастыруға және қазіргі қазақ қоғамында оның этнографиялық мұрасының маңыздылығын анықтауға бағытталған. Мәшһүр Жүсіптің қолжазбалары мен шығармаларын зерделеу арқылы қазақ халқының мәдениеті, рухани өмірі мен әлеуметтік құрылымы туралы жаңа деректер алуға болады. Жобада ғылыми талдау арқылы оның этнографиялық зерттеулерінің қазіргі ғылымға, әсіресе, қазақ халқының мәдениетін сақтау және дамыту мәселелеріне тигізген әсері қарастырылады.

Annotation

The topic of Rashitova Ayaulym's scientific project is called "Ethnographic studies of Mashhur Zhusup Kopeevich and traditions of the Kazakh people." Mashkhur Zhusup Kopeevich is a great personality who has made a great contribution to the history and culture of the Kazakh people. It is known that he conducted in-depth research of his work and scientific heritage, especially in the field of ethnography. Mashkhur Zhusup's works on the customs, traditions, way of life and worldview of the Kazakh people do not lose their relevance at the present time. The scientific project will be dedicated to the ethnographic research of Mashkhur Zhusup and his contribution to the traditions and cultural heritage of the Kazakh people. During the project, the analysis of the poet's works "customs of the Kazakh people", his views on life, customs and taboos of the Kazakh society will be carried out. This project is aimed at rethinking the important research of Mashkhur Zhusup from the point of view of studying Kazakh ethnography and determining the significance of his ethnographic heritage in modern Kazakh society. By studying the manuscripts and works of Mashkhur Zhusup, one can obtain new information about the culture, spiritual life and social structure of the Kazakh people. Through scientific analysis, the project examines the impact of his ethnographic research on modern science, especially on issues of preservation and development of the culture of the Kazakh people.

Аннотация

Тема научного проекта Рашитовой Аяулым называется “Этнографические исследования Машхур Жусупа Копеева и традиции казахского народа". Машхур Жусуп Копеев-великая личность, внесшая большой вклад в историю и культуру казахского народа. Известно, что он провел глубокие исследования своего творчества и научного наследия, особенно в области этнографии. Труды Машхур Жусупа об обычаях, традициях, быте и мировоззрении казахского народа не теряют своей актуальности и в настоящее время. Научный проект будет посвящен этнографическим исследованиям Машхур Жусупа и его вкладу в традиции и культурное наследие казахского народа. В ходе проекта будет проведен анализ работ поэта "обычаи казахского народа", его взглядов на жизнь, обычаи и табу казахского общества. Данный проект направлен на переосмысление важных исследований Машхур Жусупа с точки зрения изучения казахской этнографии и определение значимости его этнографического наследия в современном казахском обществе. Изучая рукописи и произведения Машхур Жусупа, можно получить новые данные о культуре, духовной жизни и социальной структуре казахского народа. В проекте посредством научного анализа рассматривается влияние его этнографических исследований на современную науку, особенно на вопросы сохранения и развития культуры казахского народа.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері — қазіргі заманғы этнография мен мәдениеттанудың маңызды мәселелеріне жауап беретін аса құнды ғылыми мұра. Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңінде ұлттық мәдениетті сақтау, ұлттың тарихын терең түсіну және қазақ халқының рухани байлығын жаңғырту мәселелері басты назарға алынуда. Осы тұрғыда, Мәшһүр Жүсіптің ғылыми еңбектері мен этнографиялық зерттеулері қазіргі қазақ қоғамында маңызды орын алатыны сөзсіз.Қазақстанның жаһандануға ұмтылған қазіргі қоғамында ұлттық мәдениет пен дәстүрлердің сақталуы өзекті болып табылады. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының зерттеулері қазақтың рухани мұрасының терең тамырларын аша отырып, дәстүрлердің маңызын түсінуге жол ашады. Оның этнографиялық еңбектері қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, дүниетанымын, салт-дәстүрлерін сипаттап, олардың қазіргі өмірге қалай ықпал етіп жатқанын көрсету үшін өте маңызды.Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын зерттеу. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулері қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын, оның негізін құрайтын салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды талдайды. Бұл мәселе бүгінгі таңда өте өзекті, себебі әлеуметтік өзгерістер мен жаһанданудың әсерінен қазақ қоғамының дәстүрлері мен ұстанымдары өзгеріп, жаңа сын-тегеуріндерге тап болуда. Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері арқылы біз қазақ қоғамының құрылымын, оның ұрпақтан ұрпаққа берілетін рухани құндылықтарын түсініп, оларды сақтаудың жолдарын қарастыра аламыз. Ұлттық мәдениеттің маңыздылығы мен оны сақтау. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулері қазақ халқының дәстүрлерін, дінін, тұрмысын зерттеудің айқын үлгісі болып табылады. Қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлері қазіргі қоғамда өзінің ерекше маңызын сақтап қалды, бірақ қазіргі заманғы мәдени өзгерістер мен жаһандану үрдістері ұлттық ерекшеліктеріміздің жоғалу қаупін туындатуда. Мәшһүр Жүсіптің еңбектері осы дәстүрлердің ғылыми тұрғыдан бағалануы мен олардың сақталуының маңыздылығын айқындайды.Қазақ халқының діни сенімдері мен дүниетанымының ғылыми тұрғыдан зерттелуі. Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінде қазақ халқының діни сенімдері мен дүниетанымы ерекше орын алады. Оның еңбектерінде қазақтардың исламға дейінгі және исламнан кейінгі дүниетанымы мен діни ұстанымдары талданады. Бұл мәселе қазіргі заманда қазақтың діни мәдениетін сақтау мен дамытудың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады, және Мәшһүр Жүсіптің еңбектері бұл саладағы көптеген сұрақтарға жауап береді.Мәшһүр Жүсіптің мұрасының қазіргі этнографиялық зерттеулерге әсері. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулері тек тарихи тұрғыда ғана емес, қазіргі заманғы этнографиялық зерттеулерге де ықпал етеді. Оның еңбектері қазақ халқының мәдениетіне қатысты жаңа ғылыми көзқарастарды қалыптастыруға негіз болады. Қазіргі этнографиялық зерттеулердің бағыттары мен әдістерін қарастырғанда, Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінің ғылыми құндылығы мен өзектілігі айқын байқалады.Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулері бүгінгі таңда жастарға ұлттық құндылықтарды, мәдениет пен дәстүрлерді насихаттау үшін маңызды құрал болып табылады. Жастар арасында ұлттық сана-сезімді қалыптастыру, ұлттық бірегейлікті сақтау мақсатында Мәшһүр Жүсіптің еңбектерін зерттеу және олардың мазмұнын жастарға жеткізу аса қажеттілік туғызып отыр.Қорытындылай келе, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері бүгінгі таңда өзекті мәселе болып табылады. Оның зерттеулерін тереңірек зерттеу арқылы қазақ халқының мәдениетінің сақталуына, дәстүрлердің жаңғыруына және қазіргі заманға бейімделуіне үлкен үлес қосуға болады. Мәшһүр Жүсіптің еңбектері ұлттық құндылықтарымызды ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу үшін маңызды ғылыми құрал болып табылады.

Жұмыстың мақсаты: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулерін зерттеу арқылы қазақ халқының дәстүрлерінің, әдет-ғұрыптары мен дүниетанымының қалыптасу ерекшеліктерін ашып көрсету. Жобаның негізгі мақсаты — Мәшһүр Жүсіптің қазақ этнографиясына қосқан үлесін ғылыми тұрғыдан бағалап, оның зерттеулерінің қазіргі қазақ қоғамына әсерін анықтау.

Осы мақсатқа жету үшін келесі зерттеу міндеттері айқындалып алынды:

1.Мәшһүр Жүсіптің қазақ халқының әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері мен дүниетанымы туралы жазған еңбектерін жүйелі түрде талдау.

2.Мәшһүр Жүсіптің «Қазақ халқының әдет-ғұрыптары» атты еңбегіндегі негізгі идеялар мен тұжырымдарды анықтау.

3. Салт-сана, дәстүр, ұлттық келбеттің суреттелуіне тоқталу.

Зерттеу гипотезасы: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетінің қалыптасуы мен сақталуындағы маңызды рөл атқарған және оның зерттеулері бүгінгі күнде қазақтың ұлттық құндылықтарын қайта жаңғырту мен сақтау үшін ғылыми негіз бола алады.Бұл гипотеза бойынша, Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық мұрасы қазақ халқының тарихи және мәдени ерекшеліктерін терең зерттеп, олардың рухани дүниетанымын, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, діни наным-сенімдерін жан-жақты көрсеткен. Осы зерттеулер арқылы қазақ халқының ұлттық болмысы мен рухани мәдениетінің негізі қаланып, олар бүгінгі күнге дейін сақталуы мен дамуына ықпал еткен.

Гипотезаның негізгі тұжырымдары:

1.Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері қазақ халқының салт-дәстүрлерінің терең философиялық және әлеуметтік маңызын көрсетеді, бұл қазіргі қоғамда ұлттық мәдениет пен дәстүрлерді сақтау мен жаңғыртуға бағытталған ғылыми негіз болып табылады.

2.Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері арқылы қазақтың мәдениеті мен дәстүрлерін жаңа ғылыми тұрғыдан бағалау және оның қазіргі заманғы қоғамда орын алуын қамтамасыз ету жолдары айқындалады.

3.Мәшһүр Жүсіптің еңбектері қазақ қоғамының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын сақтаудың тарихи және әлеуметтік қажеттілігін дәлелдейді, әрі бүгінгі ұрпаққа ұлттық бірегейлікті сақтау мен ұлттық рухты көтеруде маңызды үлес қосады.Осы гипотезаны дәлелдеу барысында, Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерінің мәні мен маңызын тереңірек зерттеп, оның қазақ халқының мәдени мұрасының қазіргі кездегі өзектілігін көрсету көзделеді.

Зерттеудің әдісі: контент-анализ, герменевтикалық, тарихи-салыстырмалы, тарихи талдау, баяндау, анализ, синтез.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері тақырыбы бойынша ғылыми жоба жаңа әрі маңызды бағытты ұсынады. Бұл зерттеу Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық мұрасын қазіргі ғылым тұрғысынан жаңаша қарастыруды, оның қазақ халқының дәстүрлерін сақтау мен жаңғыртудағы рөлін айқындауды көздейді.Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық еңбектерін жаңаша талдау — Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық мұрасын қазіргі заманғы ғылыми әдістермен, соның ішінде социологиялық, антропологиялық және мәдениеттанулық тәсілдермен зерттеу. Бұл оның еңбектерінің мазмұны мен құндылығын жаңа ғылыми көзқараспен бағалауға мүмкіндік береді.Қазақ дәстүрлерінің тұжырымдамалық негіздерін жүйелеу — Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінде көрсетілген қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының негізгі принциптерін қазіргі қазақ қоғамы мен мәдениетін зерттеу арқылы қайта жаңғырту. Оның дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың түпкі мәнін түсіну арқылы бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухты нығайтуға бағытталған жаңа жолдар ұсынылады.Ұлттық мәдениеттің сабақтастығын зерттеу — Мәшһүр Жүсіптің еңбектерінде қазақ халқының мәдениетін сақтау мен дамыту мәселелері туралы айтылған маңызды ойлар мен тұжырымдарды қазіргі қоғамдағы ұлттық бірегейлікті қалыптастыру мен мәдениетімізді дамыту контекстінде жаңаша зерттеу. Бұл зерттеу қазақ халқының рухани мәдениетін қазіргі кезеңде сақтап, оны дамытудың нақты жолдарын көрсетеді.Дәстүрлер мен әлеуметтік құрылым арасындағы байланысты көрсету — Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері арқылы қазақ халқының әлеуметтік құрылымы мен дәстүрлері арасындағы тығыз байланысты анықтап, олардың қоғамдағы орны мен рөлін жаңа ғылыми деңгейде ашу.Осылайша, ғылыми жаңалықтар қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетін зерттеудегі Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының үлесін заманауи ғылыми тұрғыдан жаңаша бағалауға бағытталған. Бұл зерттеу қазақ этнографиясы мен мәдениеттануының дамуына үлес қосып, ұлттық мәдениетті сақтаудың маңызды жолдарын көрсетеді.

1.«Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы — қазақ халқының рухани мәдениетінің асыл қазынасына айналған тұлға»

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы — қазақ халқының рухани мәдениетінің асыл қазынасына айналған тұлға. Ол өзінің өмірі мен шығармашылығында қазақ қоғамының тарихы, мәдениеті, салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары мен дүниетанымын зерттеуге ерекше мән берді. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының ғылыми мұрасы, әсіресе этнография саласындағы еңбектері қазақ халқының өмір салтын, рухани құндылықтарын терең түсінуге жол ашады. Оның қалдырған жазба мұралары мен зерттеулері қазақтың салт-дәстүрлерін, діни-әлеуметтік өмірін, өмір сүру дағдыларын, тіпті табиғатпен қарым-қатынасын анықтайтын бірегей дерек көздеріне айналды.

Мәшһүр Жүсіптің еңбектерінің негізінде қалыптасқан қазақ халқының этнографиясы оның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының қазіргі заманға дейін сақталуына зор ықпал етті. Оның шығармашылығында қазақ халқының дүниетанымы, рухани құндылықтары мен моральдық ұстанымдары айқын көрініс табады. Ол жазған шығармаларында халықтың тұрмыс-тіршілігін, мәдениетін, салт-дәстүрлерін кеңінен сипаттап, оларды ғылыми тұрғыда талдауға ұмтылды. Мәшһүр Жүсіптің «Қазақ халқының әдет-ғұрыптары» атты еңбегі — қазақ этнографиясының, мәдениеті мен дәстүрлерінің зерттелуіндегі маңызды еңбектердің бірі болып табылады.

Ғылыми жобаның негізгі мақсаты — Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулерін жан-жақты талдап, оның қазақ халқының салт-дәстүрлерін зерттеудегі үлесін бағалау. Бұл зерттеу арқылы қазақтың рухани және мәдени мұрасының сақталуына бағытталған Мәшһүр Жүсіптің еңбектерінің қазіргі заманға маңыздылығын көрсету көзделеді. Сонымен қатар, жоба барысында Мәшһүр Жүсіптің дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар туралы зерттеулерінің қазақ этнографиясына қосқан үлесін нақты деректермен дәлелдеу мақсат етіледі.

Осылайша, аталған жоба Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулеріне ғылыми талдау жасап, қазақ халқының дәстүрлері мен мәдени мұрасына қосқан үлесін аша отырып, оның қазіргі қазақ қоғамындағы мәнін түсінуге мүмкіндік береді.

2. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлерін қазіргі заманғы салт-дәстүрмен салыстыру

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын жан-жақты зерттеп, олардың әлеуметтік, рухани маңызын анықтаған. Оның еңбектерінде қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы, діні мен салт-дәстүрлері айқын көрініс тапқан. Қазіргі заманға келсек, қазақ қоғамында дәстүрлердің кейбірі сақталып қалғанымен, көптеген әдет-ғұрыптар өзгерістерге ұшыраған. Мәшһүр Жүсіптің еңбектерін қазіргі заманғы салт-дәстүрлермен салыстырып қарастыру дәстүрлердің эволюциясын және олардың қоғамдағы рөлін терең түсінуге мүмкіндік береді.

1. Қазақтың қонақжайлылық дәстүрі:

Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы қонақжайлылықты қазақ халқының басты қасиеттерінің бірі ретінде көрсеткен. Ол қазақтардың қонақ қабылдаудағы аса мәртебелі дәстүрін, олардың әрбір келген қонақты құрметтеп, сыйлауды басты міндет деп санағанын атап өтеді. Қазақ қоғамында қонаққа арнап ас дайындау, ерекше құрмет көрсету, ұзақ уақыт бойы қонақтың үйлерінде жатуына мүмкіндік беру — бәрі қонақжайлылықтың маңызды элементтері болып табылады.

Қазіргі заман:
Қазіргі таңда, үлкен қалаларда, әсіресе жастар арасында, қонақжайлылық дәстүрі кейбір өзгерістерге ұшыраған. Алдыңғы кездері үйге келген қонаққа ұлан-асыр ас әзірленіп, оған барынша құрмет көрсетілген болса, қазіргі таңда уақыттың тығыздығы мен күнделікті өмірдің қарбаласы бұл дәстүрлерді орындауға кедергі келтіріп отыр. Дегенмен, ауылдық жерлерде бұл дәстүр әлі де сақталған, қонақ келгенде арнайы ас әзірленіп, үлкен құрмет көрсетіледі.

2. Қазақтың отбасылық дәстүрі:

Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері: Мәшһүр Жүсіптің еңбектерінде отбасы институты мен оның маңызды рөлі туралы көптеген мысалдар келтіріледі. Қазақтар үшін отбасы бірліктің, ынтымақтың, және тәрбие берудің негізі болып саналады. Әсіресе, үлкендерді құрметтеу, ұрпақтан ұрпаққа тәрбие мен білім беруде дәстүрлердің маңызы зор болғаны айтылған. Ол ата-ананың бала тәрбиесіндегі рөлін ерекше атап көрсеткен.

Қазіргі заман:
Қазіргі қоғамда отбасы институты біршама өзгерістерге ұшыраған. Қала тұрмысына көшу, ақпараттық технологиялардың дамуы, әйелдердің еңбек нарығында белсенділігі мен отбасындағы әлеуметтік рөлдің өзгеруі сияқты факторлар отбасылық құрылым мен тәрбиелеу дәстүрлеріне ықпал етті. Бұрынғыдай ұрпақтың үлкендермен бірге тұруы немесе ата-әжелердің бала тәрбиесіне белсенді қатысуы қазіргі кезде сирек кездеседі. Сонымен қатар, қазіргі заманғы отбасыда еркек пен әйелдің рөлі теңестірілген.

3. Қазақтың дәстүрлі діни сенімдері мен әдет-ғұрыптары:

Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы қазақ халқының діни сенімдеріне ерекше назар аударған. Ол ислам дінін қазақ халқының тұрмысымен, әдет-ғұрыптарымен үйлесімде қарайды. Сондай-ақ, қазақтың исламға дейінгі сенімдері мен әдет-ғұрыптарын да зерттеп, олардың мәдениетке әсерін көрсеткен. Ол қазақтардың табиғатпен байланысы, аруақтар мен рухтар туралы сенімдеріне айрықша көңіл бөлген.

Қазіргі заман:
Қазіргі кезде, әсіресе қалаларда, дәстүрлі діни сенімдердің көпшілігі қазіргі заманауи діндарлықпен алмасты. Исламның толық түсінілуі, дәстүрлі нанымдардың жоғалуы, жас ұрпақтың діни рәсімдерге қатысуының азаюы байқалады. Дегенмен, ауылды жерлерде және белгілі бір этникалық топтарда қазақ халқының дәстүрлі діни сенімдері әлі де сақталған. Ал, қазіргі уақытта діни ғұрыптар мен тойлар түрлі заманауи элементтермен араласып, дәстүрлердің біршама өзгеруіне әкелуде.

4. Қазақтың үйлену салты:

Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы үйлену дәстүрін қазақ қоғамының негізгі әлеуметтік құрылымдарына енгізілген маңызды ғұрып ретінде зерттеген. Оның еңбектерінде үйлену тойының өткізілуі, жастардың ата-аналарымен келісуі, жас жұбайларға арнайы бата беру сияқты дәстүрлер қарастырылған.

Қазіргі заман:
Қазіргі кезде үйлену дәстүрінде үлкен өзгерістер орын алуда. Бір жағынан, дәстүрлі қазақтың үйлену салттары әлі де сақталғанымен, жастардың таңдауы мен шешімдері өз қолында болғандықтан, үйлену тойларының кейбір рәсімдері өзгерген. Мысалы, қазіргі жастар көп жағдайда әке-шешесінің келісімінсіз өздеріне қолайлы күн мен шарттарды таңдайды, ал дәстүрлі тойлар мен ғұрыптардың кейбір элементтері – тұрмысқа шығу, қалың мал беру сияқты – қазіргі уақытта сирек кездеседі.

Қорытынды:

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары қазіргі заманмен салыстырғанда көптеген өзгерістерге ұшырағанымен, көптеген дәстүрлер әлі күнге дейін халықтың рухани негізін құрайды. Қазіргі қоғамда заманауи факторлар мен әлеуметтік өзгерістер дәстүрлерге әсер етсе де, қазақ халқының дәстүрлері мен ұлттық құндылықтары ұрпақтан ұрпаққа жалғасып, жаңа ғасырда да маңызды орын алуды жалғастыруда.

Негізгі бөлім

1. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының өмірі мен шығармашылығы

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы (1858-1931) — қазақ халқының ұлы ақыны, ғалымы, ағартушысы, этнографы және тілші. Ол Қазақ даласының түрлі өңірлерінде өмір сүріп, елдің әлеуметтік, рухани және мәдени өмірін терең зерттеп, көпқырлы шығармашылық қызметпен айналысқан. Мәшһүр Жүсіптің шығармашылық мұрасы мен ғылыми еңбектері қазақ қоғамының рухани өміріне зор әсер етті. Оның зерттеулері қазақ халқының тарихи және этнографиялық ерекшеліктерін анықтауға ықпал етті.

Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерінің негізінде қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары туралы құнды мәліметтер жатыр. Ол қазақ қоғамының тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, діни ұстанымдарын, табиғатпен байланысын зерттеп, оларды өзінің шығармаларында баяндайды.

2. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерінің негіздері

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулерінің негізгі бағыты — қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі мен дәстүрлерін жүйелі түрде зерттеу, олардың ерекшеліктері мен мәнін ашып көрсету болып табылады. Ол өзінің шығармашылығында қазақ халқының тарихи тәжірибесін, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, мәдениеті мен дүниетанымын жан-жақты сипаттайды.

Мәшһүр Жүсіптің ең маңызды еңбектерінің бірі — «Қазақ халқының әдет-ғұрыптары» атты зерттеуі. Бұл еңбекте ол қазақ халқының әлеуметтік өміріндегі маңызды аспектілерді қамтиды, атап айтқанда: үйлену салты, балаларды тәрбиелеу, қонақжайлылық, өлім мен жерлеу дәстүрлері, түрлі мерекелер мен ғұрыптар, сондай-ақ қазақ қоғамындағы ескі наным-сенімдер туралы айтылады. Бұл еңбектің ерекшелігі — Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінің ғылыми тұрғыдан құрылып, қазақ халқының әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерінің философиялық мәнін аша отырып, оларды сақтаудың қажеттілігі туралы сөз қозғауы.

3. Қазақ халқының дәстүрлері мен салт-ғұрыптары

Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінде қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының негізі мен мәні ерекше орын алады. Ол халықтың рухани мәдениетінің бір бөлігі ретінде дәстүрлердің маңыздылығын айрықша атап өткен. Қазақ халқының дәстүрлері мен салт-ғұрыптары, әсіресе, әлеуметтік құрылымға, отбасы қатынастарына, діни нанымдарға және моральдық ұстанымдарға байланысты көптеген ерекшеліктерге ие.

Үйлену салты. Мәшһүр Жүсіп үйлену салт-дәстүрлерін терең зерттеген. Қазақ қоғамында үйлену — тек екі адамның емес, екі әулеттің бір-бірімен қосылуы ретінде қабылданған. Мәшһүр Жүсіп бұл дәстүрдің діни, әлеуметтік және психологиялық аспектілерін жан-жақты сипаттап, қазақтың отбасы институты мен қоғамдағы орны туралы ойларын білдіреді.

Қонақжайлылық. Қазақ халқының қонақжайлылығы туралы Мәшһүр Жүсіп өз шығармаларында жиі жазып, бұл дәстүрдің халықтың мәдениеті мен өмір салтындағы маңызын айқын көрсетеді. Қонаққа деген құрмет пен үй иесінің қонаққа деген міндеттері туралы оның жазбаларында кеңінен баяндалады.

Өлім мен жерлеу дәстүрлері. Мәшһүр Жүсіп қазақ халқының өлім мен жерлеу дәстүрлерін де жан-жақты зерттеп, олардағы діни сенімдер мен адамгершілік құндылықтарды талдайды. Өлімнен кейінгі арулау, еске алу рәсімдері мен ардақтау әрекеттері туралы ол өзінің зерттеулерінде қазақ қоғамының рухани дүниетанымын ашады.

Діни сенімдер мен нанымдар. Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінде қазақ халқының діни ұстанымдары мен сенімдері де маңызды орын алады. Қазақтардың исламға дейінгі және ислам дініне негізделген наным-сенімдеріне талдау жасай отырып, Мәшһүр Жүсіп ұлттық дүниетаным мен дәстүрлердің өзара байланысын тереңінен ашады.

4. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерінің маңызы мен қазіргі кезеңдегі өзектілігі

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері қазіргі қазақ қоғамы үшін ерекше маңызға ие. Оның еңбектері арқылы біз қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлерінің тамырына терең үңіліп, олардың қалыптасу жолдарын зерттей аламыз. Мәшһүр Жүсіптің қазақ қоғамындағы салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды сақтау мен оларды жаңғырту жолындағы еңбегі қазіргі ұрпақ үшін маңызды ғылыми мұра болып табылады.

Қазіргі кезеңде қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен дәстүрлерін сақтау мәселесі өзекті болып отыр. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық мұрасы осы мәселеге шешім табу үшін маңызды құрал болып табылады. Оның еңбектерін зерттеу арқылы қазақ халқының мәдениетін жаңғыртуға, дәстүрлерін қазіргі заманға бейімдеуге мүмкіндік береді.

5. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерін қазіргі заманғы этнографиямен салыстыру

Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері мен қазіргі заманғы этнографиялық зерттеулерді салыстыру, оның еңбектерінің қазақ этнографиясының дамуына қосқан үлесін толық бағалауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күні этнография ғылымы кең ауқымды әдіс-тәсілдерді қолдана отырып жүргізіледі, бірақ Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері халықтың рухани дүниетанымын, салт-дәстүрлерін терең түсіну тұрғысынан айрықша орын алады. Оның шығармашылығы бүгінгі этнографиялық зерттеулердің негізін қалаған ғылыми ойлардың бір бөлігі ретінде қарастырылуы тиіс.

Қорытынды

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетінің сақталуына айрықша үлес қосқан ғылыми мұра болып табылады. Оның еңбектері тек өткеннің іздері ғана емес, қазіргі заманға дейін өзекті болып табылатын ұлттық құндылықтарымызды, салт-дәстүрлерімізді түсінуге мүмкіндік беретін құнды дереккөздер болып табылады. Этнографиялық зерттеулерінің маңызы. Мәшһүр Жүсіптің «Қазақ халқының әдет-ғұрыптары» еңбегі қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, рухани мәдениетін, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын терең зерттеп, олардың қалыптасу негіздерін ғылыми тұрғыдан сипаттаған. Оның жазбаларынан қазақ халқының салт-дәстүрлерінің құрылымы мен философиялық мәні туралы жан-жақты ақпарат алуға болады. Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерінде қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымының, діни наным-сенімдерінің, тұрмыстық рәсімдерінің байланысы көрсетілген, бұл өз кезегінде қазіргі қазақ этнографиясын зерттеу үшін маңызды дерек көзі болып табылады.Қазақ халқының дәстүрлері мен салт-ғұрыптарының тарихи контексі. Мәшһүр Жүсіп қазақтың үйлену дәстүрі, қонақжайлылық, өлім мен жерлеу рәсімдері сияқты өмірдің барлық саласына қатысты дәстүрлерді егжей-тегжейлі сипаттай отырып, олардың қазақ қоғамында тек әлеуметтік қызмет атқарып қана қоймай, ұлттық бірліктің сақталуы мен рухани құндылықтардың берік қалыптасуына әсер еткенін айтады. Бұл зерттеулер арқылы біз қазақ халқының ұлттық болмысының, адамгершілік негіздерінің мықты болғанын және солар арқылы ұрпақтан ұрпаққа беріліп, сақталғанын байқаймыз.Қазақ халқының дүниетанымы мен діни сенімдер. Мәшһүр Жүсіптің еңбектерінде қазақтың діни көзқарастары, ислам дініне дейінгі сенімдер мен дүниетанымдық ұстанымдары кеңінен қарастырылады. Ол қазақтардың табиғатпен үйлесімді өмір сүру жолын, исламның әсерінен кейінгі діни тәжірибені терең талдаған. Оның зерттеулері бүгінгі таңда қазақтың діни мәдениетін тереңірек түсінуге көмектеседі және қазақ халқының рухани дамуының маңызды кезеңдерін анықтауға мүмкіндік береді. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық мұрасының қазіргі қоғамдағы өзектілігі. Қазіргі заманда қазақ халқының дәстүрлерін сақтау мәселесі өзекті болып отыр. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулері арқылы біз қазақ қоғамының рухани құндылықтарын жаңғыртып, ұлттық бірлікті нығайта аламыз. Оның зерттеулеріндегі дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар бүгінгі таңда да өз маңыздылығын жоғалтқан жоқ. Қазіргі этнографиялық зерттеулерге Мәшһүр Жүсіптің еңбектері үлкен әсер етіп, ұлттық мәдениетімізді жаңа көзқараспен зерттеуге мүмкіндік береді. Мәшһүр Жүсіптің ғылыми мұрасын зерттеудің маңызды тұстары. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулері қазақтың ұлттық тарихы мен мәдениетінің маңызды бөлігін құрайды. Оның еңбектерін қазіргі заманға бейімдеу, жастар арасында насихаттау және ғылыми тұрғыдан қайта зерделеу маңызды. Ол қазақтың ұлттық болмысын терең түсініп, оны сақтап қалуға бағытталған көптеген маңызды идеялар ұсынды. Мәшһүр Жүсіптің зерттеулері ұлттық мәдениетімізді сақтау және дамыту үшін баға жетпес мұра болып табылады. Қорытындылай келе, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетінің сақталуына үлкен үлес қосты. Оның зерттеулері қазақ қоғамының рухани өмірі, салт-дәстүрлері мен дүниетанымы туралы мол мәлімет береді және олардың қазіргі қоғам үшін маңыздылығын ашып көрсетеді. Мәшһүр Жүсіптің еңбектері қазақ этнографиясының, тарихының және мәдениетінің тереңдігін түсінуге, оны сақтап қалу мен жаңғырту жолдарын қарастыруға үлкен үлес қосады.

«Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері» тақырыбына жазылған зерттеу жұмысы бойынша

Ұ с ы н ы с

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлері тақырыбы бойынша зерттеу барысында алынған нәтижелер негізінде келесі ұсыныстарды жасауға болады:

1.Мәшһүр Жүсіптің мұрасын жүйелі түрде зерттеу
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық және мәдени зерттеулерін жаңаша әрі терең зерттеу мақсатында арнайы ғылыми жобалар мен бағдарламалар іске асырылуы керек. Бұл жобалар оның жазбалары мен еңбектерін жинақтап, қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетінің қазіргі кезеңдегі өзектілігін зерттеуге бағытталуы тиіс. Мәселен, Мәшһүр Жүсіптің қолжазбалары мен шығармаларын толық жинақтап, ғылыми айналымға енгізу, оларды ұлттық мәдениет пен этнографияға қатысты зерттеу жұмыстарында қолдану ұсынылады.

2.Қазақтың дәстүрлерін жастар арасында насихаттау
Мәшһүр Жүсіптің еңбектеріндегі қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын жастарға түсіндіру мақсатында арнайы лекциялар мен семинарлар ұйымдастыру қажет. Жастарды қазақтың дәстүрлеріне, рухани құндылықтарына баулу үшін мектептер мен жоғары оқу орындарында қазақ мәдениетінің тарихы мен этнографиясы бойынша қосымша курстар енгізу ұсынылады. Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық зерттеулерінің бүгінгі жастарға қандай маңызды сабақтар беретінін көрсету маңызды.

3.Қазақтың дәстүрлі мәдениетіне қатысты жаңа ғылыми зерттеулер жүргізу
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының зерттеулері негізінде қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетінің эволюциясын зерттейтін жаңа ғылыми бағыттарды дамыту қажет. Бұл зерттеулер қазақтың тарихи мәдениетін терең түсінуге, оның қазіргі кездегі сақталу жағдайын анықтауға көмектеседі. Жаңа этнографиялық, социологиялық және мәдени зерттеулер арқылы қазақ халқының дәстүрлерін заманауи қоғамда жаңғырту жолдарын қарастыру қажет.

4.Мәшһүр Жүсіптің зерттеулерін қазіргі кезеңге бейімдеу
Мәшһүр Жүсіптің этнографиялық еңбектерін қазіргі заманғы әлеуметтік, мәдени және саяси өзгерістерге сәйкес бейімдеп, олардың маңыздылығын бүгінгі қоғамның жағдайымен байланыстыру маңызды. Бұл жұмыстың барысында оның еңбектеріндегі дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың заманауи өмірге қалай ықпал етіп жатқаны туралы терең талдау жүргізу ұсынылады.

5.Мәдени мұраны сақтаудың мемлекеттік деңгейдегі шаралары
Мәшһүр Жүсіптің мұрасын қорғау және насихаттау үшін мемлекеттік деңгейде шаралар қабылдау қажет. Мәдени мұраларды сақтау, олардың ғылыми тұрғыдан зерттелуін қамтамасыз ету, сондай-ақ этнографиялық зерттеулердің маңызды нәтижелерін қоғамға жеткізу үшін арнайы мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар әзірлеу қажет. Сонымен қатар, Мәшһүр Жүсіптің зерттеулеріне байланысты халықаралық ғылыми симпозиумдар мен конференциялар ұйымдастырып, оның мұрасын әлемдік ғылыми қауымдастыққа танытуға үлес қосу ұсынылады.

6.Этнографиялық және мәдениеттанулық зерттеулерді цифрландыру
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлерін цифрлық форматта сақтау және тарату мәселесі өзекті болып табылады. Бұл мақсатта оның шығармаларын, қолжазбаларын және басқа да ғылыми мұраларын цифрландыру жұмыстарын жеделдетіп, электронды кітапханалар мен онлайн платформалар арқылы қолжетімді ету қажет. Цифрлық технологиялар арқылы оның еңбектерін бүкіл әлемге тарату және сақтау мүмкіндігі туындайды.

Қорытындылай келе, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық зерттеулері мен қазақ халқының дәстүрлеріне қатысты зерттеулерді әрі қарай дамыту, оны жаңа ғылыми деңгейде зерттеу және насихаттау қазіргі қоғам үшін үлкен маңызға ие. Бұл ұсыныстар қазақ халқының мәдени мұрасын сақтап, ұрпақтан ұрпаққа жеткізу жолындағы маңызды қадамдар болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. (1993). Шығармалар жинағы. - Алматы: «Жазушы» баспасы.

2. Қазақ этнографиясы. (2001). Қазақ халқының тарихы мен мәдениеті. - Алматы: «Арыс» баспасы.

3. Рахманқұл Бердібай. (2005). Қазақ фольклоры және этнографиясы. - Алматы: «Қазақ университеті» баспасы.

4.Тоқтар Әлімқұлов. (2003). Қазақтың рухани мәдениеті. - Алматы: «Дайк-Пресс» баспасы.

5.Әбсаттар Дербісәлі. (2009). Қазақтың дәстүрлі мәдениеті. - Алматы: «Ғылым» баспасы.

6. Мұхтар Әуезов. (1975). Қазақ әдебиеті тарихы. - Алматы: «Ғылым» баспасы.

7. Қасымжан Қойшыбаев. (2012). Қазақ халқының ұлттық дәстүрлері. - Алматы: «Ұлағат» баспасы.

8. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының этнографиялық мұрасы (2006). Қазақ ұлттық мәдениетінің қалыптасуында. - Алматы: «Қазақстан» баспасы.

9. Шернияз Жарылқапұлы. (1997). Қазақ халқының салт-дәстүрлері. - Алматы: «Өнер» баспасы.

10. Әлихан Бөкейханов. (1995). Қазақтың ұлттық рухы. - Алматы: «Түркістан» баспасы.