Оқушыларға математика білімінің қыр-сырын жетік таныту,
қабілеттерін шыңдау, кез-келген ортада өзін еркін ұстауға,
Қазақстан Республикасының азаматы деген атқа лайық болатындай етіп
тәрбиелеу – біздің міндетіміз болмақ. Осы орайда оқушылардың білім деңгейін арттыру – маңызды
іс. Бұл мәселе көптеген жылдар бойы қарастырылып келе жатыр.
Матеметиканың қиындығына, күрделілігіне қарамастан, болашақ ұрпақты
осы пәнге қызықтыру, білім деңгейін көтеру біз үшін орасан зор
жауапкершілікті қажет ететін оқыту әдісі болуы
тиіс.
Ұстаздың әрбір қылығы
оқушыға әсер қалдырып, оның ары қарай жетілуіне ықпал ететіні
бәрімізге белгілі. Мұғалім – оқушы атаулыға үлгі болатын өмірінің
сан алуан жолынан адаспай өтуде оған бағыт беріп, жөн сілтеуші,
баланы адамгершілікке, еңбек сүйгіштікке, адалдыққа және басқа да
сол сияқты ізгі қасиеттерге баулитын жан.
Қазіргі заманымызда
оқушының білім деңгейін көтеру мәселесі ең басты мәселелердің бірі
болып отыр. Оқушының білім деңгейін көтерудегі басты тұлға – ұстаз
екені бәрімізге белгілі.
Оқушының білім деңгейін
көтеру дегеніміз – оқушыны жан-жақты тәрбиелеп, ғылым негіздерінен
берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін азамат етіп
шығару. Оқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп, жетілдіре
түсу.
Оқушының білім деңгейін
көтерудегі мұғалімнің іс-әрекеті деген не?- деген сұраққа
жауап іздеп көрейік.
Ғылыми-педагогикалық және
психологиялық әдебиеттерді зерттеу барысында біз ең алдымен
«іс-әрекет» дегеніміз не деген сұраққа жауап іздедік. Оқушылардың
білім деңгейін арттырудағы мұғалімнің іс-әрекеті дегеніміз –
оқушының білімін жетілдірудегі, түрлі қажеттерді өтеуге байланысты
белгілі мақсатқа жетуге бағытталған процессті айтамыз. Яғни
мұғалімнің сабақ үстінде оқушыға білім беру мақсатымен жүргізілетін
жұмыс түрлері. Оқушылардың білім деңгейін арттырудың жолдарына
тоқтала кетейік.
Ауызша есептеуге үйрету
тәсілдері.
математикада оқыту
үрдісінде есепті шығара білу шеберлігін қалыптастыру,
жетілдіру және дамытудың шешуші бағыттарына
тоқталайық.
1. Есеп шығаруға үйрету –
математиканы оқытудағы ең қиын әрі күрделі мәселелердің бірі. Бұл
балалардың шама-шарқына, психологиялық жас ерекшелігіне сәйкес
салыстыру, жан-жақты талдау жасау, қарама-қарсы қою. Жалпылау,
түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға біріктіру,
қорытындылау, абстрактциялау сияқты түрліше меңгеруіне байланысты
бірдей дәрежеде орындала бермейді.
2. Балалардың топтық,
өзіндік ерекшеліктері қабілет деңгейлерінің әр түрлілігіне
байланысты, олардың бәрінен де бір тарақтың жүзінен шыққандай
есепті шығара білуге біркелкі үйренеді деуге
болмайды.
3. Есеп шығаруға үйрету
алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып, сынып ілгерілген сайын
бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса
бастайды.
Ауызша есептеуге үйрету
бастауыш сыныптан басталатыны бәрімізге мәлім. Ол уақыт үнемдеу
тұрғысынан тиімді. Бір ғана мысалдың нәтижесін бірнеше тәсілмен
есептегенде берілетін түсіндірмелер, аралық нәтижелердің қалай
шығатыны, ақтық нәтижеде не болатыны ауызша айтылады да, оларды
жазуға уақыт жұмсалмайды. Оған қоса қай тәсілді қолдану оқушының өз
еркінде болғанымен, олардың барынша тиімдісін іріктеп алуды
үйретуге де мүмкіндік мол.
Математика сабағында ауызша
есептеу дағдыларын қалыптастыру жұмыстарын жүргізудің маңызы зор.
Сабақта оқушылардың ойлау қабілетін дамыту үшін есеп шығарғанда
орындайтын амалдарды ойша шешіп алуды дағдыландырған
жөн.
Математиканы оқыту тек
математикалық білімді берумен шектелмейді. Бұл пән оқушылардың
логикалық ойлауын дамытуда маңызы өте зор. Оқушылардың ойлау
процесінің нақтылығын, тереңдігін анықтау үшін олардың белсенді
іс-әрекетімен бірге өз бетінше жұмысын ұйымдастыру
керек.
Оқушылардың сабақта
өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін математика
кабинеттерінде дидактикалық материалды, үлестірмелі материалдар,
баспа негіздегі дәптерлер, тағы басқа оқу құралдары жинастырылуы
қажет. Дегенмен оқушыларға оқулықпен жұмыс істеуді үйретудің орны
ерекше. Барлық ғылыми-техникалық білімнің көзі – кітапқа, оның
ішінде оқулыққа оқушылардың сүйіспеншілігі мен құрметін арттыру,
олармен өздігінен жұмыс істеуді үйрету мұғалімнің басты міндетінің
бірі. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай орындалуға тиісті
жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен
қамтамассыз етілген. Өздігінен жұмыс істеуді оқушылардың сабақ
үстіндегі қызметіне енгізу сабақтың құрылымына да, элементтеріне де
әсерін тигізеді.
Балалардың сабақта өз
бетімен орындаған жұмысы сыныпта қандай формада болса да ескерілуі
тиіс. Мұғалім тапсырманың орындалуын қарап шығуға уақыт бөлуі және
өз бағасын айтып, жақсы жұмыстарды атап көрсетіп, қатесін табуға
көмектесуі тиіс.
Мектеп оқушыларының өз
бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың басты формасы – жұмыстарды
орындау, ептілік, іскерлік, шеберлік дағдысын дамыту. Бұл үшін
төмендегідей тиісті талаптарды орындауға тура
келеді:
1. Өз бетінше істелетін
кез-келген жұмыстың нақты мақсаты болу керек. Әрбір оқушы жұмыстың
орындалу тәртібін жетік білу керек.
2. Өз бетінше жұмыс
оқушылардың бойындағы танымдық қабілетін, творчестволық ойлау
жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
3. Жұмыстың мазмұны
оқушының қызығуын, талпынысын оята білуі тиіс. Яғни оның тілегі
жұмыстың соңына дейін бәсендемейтіндей болуы
керек.
4. Өз бетінше жұмысты
оқушылар еңбек дағдылары мен әдістерін жетік игеріп түсетіндей етіп
ұйымдастыру қажет.
Қорыта келгенде,
оқушылардың өз бетімен орындайтын жұмыстары: карточкалар, өздік
жұмыстар, есептер шығарту, кестелер толтыру арқылы жүзеге асады.
Бақылау, өздік 5-10 минуттық бақылау жұмыстары
жүргізіледі.
Көрнекі түрде оқыту –
оқушылардың тиісті бақылауларына сүйеніп оқыту, бірақ көрнекі оқыту
дегенді тек көрнекі құралдарды пайдаланып отыру деп түсінбеу керек.
Көрнекілік әдісімен оқу – оқушыларды өз бетінше байқауға үйретуге
негізделеді. Себебі қандай нәрсені болса да қабылдағанда сезім
мүшелеріміз неғұрлым көбірек қатынасса зат және құбылыс жөніндегі
қабылданбаған ұғым, түсінік есіңізге соғұрлым берік, тиянақты есте
сақталады.
Сондықтан сабақта көзбен
көру, дыбыс органымен айту, қолмен жазу, тағы басқа сезім
мүшелерінің белсенді қатысуы тиіс. Көрнекілікті қолдану оқушылардың
білім сапасын арттырады, көрнекі құралды пайдалана отырып,
мұғалімнің жетегімен, оқушылар өздігінен оңай қорытындылар жасай
алады.
Көрнекі құралдар арқылы
балалар амалдың идеясын да түсінетін болады, мысалы, тәрелкедегі
сүтті жалап жатқан екі мысыққа үшінші бір мысық жүгіріп келе
жатқанын көргенде, бала барлығы неше мысық деген сұрауға жауап беру
үшін, 2+1 керек деген ой келеді.
Көрнекіліік математика
сабағында білім көзі ретінде қолданылған, ол елеулі мәселеде
берілетін білімдерді нақтылау мақсатында көрнекі құралдар да түрлі
тәсілдермен қолданылады.
Оқушылар сабақта, ойын
үстінде, ойлау, өлшеу, есептеу, табу, зерттеу жұмыстарымен
шұғылданады. Оларды ұштап, жетілдіріп отыру мұғалімнің міндеті деп
білеміз. Бастауыш сыныптарда математика пәнін оқытуда баланың
ой-өрісін дамытып, бағдарламада өтілген негізгі материалдарды
практикада қолдана білуіне, оқушылардың сабаққа деген ынта-ықыласын
арттыруына, өткен материалды өз мәнінде толық игеруіне мүмкіндік
жасайтын тәсілдердің ішінде дидактикалық ойынның мәні зор. Сабақта
өтілген метериалға сәйкес дұрыс жүргізілген дидактикалық ойындар
оқушылардың сабаққа қызығушылығын, белсенділігін арттырып,
тақырыпты дұрыс меңгеруіне ықпал тигізеді.
Математика – ұлы ғылым,
адам ақылының ең бір асыл қабілеттерінің тамаша жемісі. Шәкірттерді
білім нәрімен сусындататын, өмірдің асулары мен шыңдарына
қажымай-талмай шығуына алғашқы жол нұсқаушысы –
ұстазы.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Аймағамбетова Б. Көңілге
қонған көрнекілік / Б. Аймағанбетова // Бастауыш мектеп. – 1989. –
№ 8.-14-17 бет.
2. Баржықпаева С.
Көрнекілікті тиімді пайдалану / С.Баржықпаева // Бастауыш мектеп.-
1991.-№ 8.- 46-48 бет.
4. Бидосов Ә. Математиканы
оқыту методикасы / Ә. Бидосов.-Алматы: Мектеп, 1981.-221
бет.
5. Гоноболин Ф.Н.
Психология / Ф.Н. Гоноболин.- Алматы: Мектеп,
1976.