Математика пәнін оқытуда педагогикалық технологияларды пайдалану ерекшеліктері

Авторы: Сунақбай Назгүл Ержанқызы

Шымкент қаласы, ЖШС «Alash school» мектебі, математика пәні мұғалімі

МАТЕМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Математиканы оқытудағы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары

Алғашқы кезеңде көптеген педагогтар «педагогикалық технология» «оқыту технологиясы» , «оқытушы технология» терминдерін бір-бірінен ажырата алмады. «Педагогикалық технология» терминін тек оқытуға байланысты қолданып , ал технологияны техникалық құрал-жабдықты қолдану арқылы оқыту деген мағынада қолданды. Қазіргі кезде педагогикалық мәселелерді шешуде мұғалімнің іс-әрекет жүйесі немесе алдын ала жоспарланған педагогикалық үдерісті жүзеге асыруы педагогикалық технология деп түсінеміз.

XX ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап Оқыту технологиясы термині қолданысқа енгізіле бастады.

«Педагогикалық технология - жоғары тиімділікті қамтамасыз ететін және осы педагогикалық технологияға бара-бар педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды, ұстанымдарды,оқытудың түрлерін, әдістерін, құралдарын жобалау және практикада қолдану жүйесі»,- деп В. И. Андреев анықтама берген болатын.

АҚШ-та педагогикалық коммуникация мен технология Ассоциациясы 1979 жылы мынадай анықтама қабылдаған болатын: «Педагогикалық технология дегеніміз-құрамына білімді меңгерудің барлық түрін қамтитын мәселелерді талдайтын, шешетін және іс-әрекетті басқаратын адамдар және идеялар, құралдар, тәсілдер енген кешенді үдеріс».

Сонымен, педагогикалық технология —қатаң ғылыми жобалау және педагогикалық әрекеттердің жетістігін анық айқындайтын құрал.

Тәрбиелеу мен оқытуда қолданылатын әдіс-тәсіл «Педагогикалық технология» деген мағынаны білдіреді. Сондықтан «Педагогикалық технология» ұғымы «оқыту технологиясы» мен «тәрбиелеу технологиясы» ұғымдарынан кең мағынада.

Сонымен қатар, әдістемені технологияның деңгейіне жеткізуге болады. Мысалы, білімді бағалаудың белгілі әдістемесі бар. Егер ол әдістеме әділ, сенімді, дәйекті, шындыққа сәйкес болса, оны педагогикалық технология деп атауға болады.

«Оқыту технологиясы» ұғымын қалай түсінеміз? Оқытуды технолизациялау идеясы қашан пайда болды?

Оқытуды технолизациялау идеясы жаңа идея емес. Я. А. Коменский оқытуды технолизациялау керектігі туралы «Ұлы дидактика» еңбегінде айтқан болатын.

«Ол дидактикалық машина үшін:

1) қойылған мақсат;

2) сол сақсатқа жететін құрал;

3) мақсатқа жеткізбей қоймайтын, сол құралдарды қолдану ережелерін табу керек»,-деді.

Оқыту технологиясы жаппай XX ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап қолданыла бастады. Ю. К. Бабанский, В. П. Беспалько, М. В. Кларин, М. М. Левина, П. М. Эрдиев және т.б. ғалымдардың ғылыми еңбектерінде педагогикалық технологияның теориясы мен практикасы қарастырылған.

Педагогикалық технологияның белгілерін В. П. Беспалько былай көрсеткен болатын:

1)оқытудың, тәрбиелеудің анық, жүйелі педагогикалық, дидактикалық дайындығы;

2) меңгеруі тиіс ақпаратты құру, реттеу;

3)оқытудың және бақылаудың дидактикалық, техникалық, және де компьютерлік құралдарды кешенді қолдану;

4) оқыту және тәрбиелеудің диагностикалық функциясын арттыру;

5) оқыту сапасының жоғары деңгейін қамтамасыз ету.

ЮНЕСКО-ның құжаттарында оқыту технологиясы-сананың жүйелі әдісі,

білім беруді дұрыс қолға алу мақсатында, техника мен адамзаттың біріккен әрекетін пайдаланып, бүкіл оқу мен білімді меңгеру үдерісін қолдану және айқындау.

Педагогикалық технологияның мынадай түрлері бар: локальды (модульдік), дербес әдістемелік (пәндік), жалпы-дидактикалық. Біз пәндік педагогикалық технологияларды қарастырамыз. Оларға: дамыта оқыту технологиясы, бағдарланған оқыту технологиясы, проблемалық оқыту технологиясы және т.б. жатады. Бізге алдымен педагогикалық технология мен оқыту әдістемесі ұғымдарын ажырата білу керек. Педагогикалық технология - оған қойылған педагогикалық жағдайды шешетін, оқу-тәрбие үдерісін жоғары сапасына және педагогикалық әрекеттердің жетістігін анықтайтын құрал. Оқу-тәрбие үдерісінің нәтижесінің қажетті сапасына әдістеме кепіл бола алмайды. Онымен қатар әдістемені технологияның деңгейіне жеткізуге болады.

Педагогикалық технология педагогикалық шеберлікпен тікелей байланысты. Педагогикалық технологияны жоғары деңгейде меңгергендіктен педагогикалық шеберлік деп түсінеміз. Бір педагогикалық технологияны әр түрлі мұғалім қолдануы мүмкін..Ал сол технологияны жүзеге асыру барысында мұғалімнің педагогикалық шеберлігі көрінеді.

Біздің алдымызда білім, білік, дағдыларды жинақтауға бағытталған дәстүрлі білім беруді бала тұлғасын дамыту үдерісіне айналдыру мәселесі тұрды. Оқыту үрдісінде жаңа технологияларды қолдану арқылы дәстүрлі сабақтан шығу оқу ортасының біркелкілігі мен оқу үрдісінің бір сарындылығын жоюға, оқушылардың іс-әрекет түрлерін өзгертуге жағдай туғызуға, іске асыруға мүмкіндік береді..Пән мазмұнына, сабақтың мақсатына, оқушылардың дайындық деңгейіне, олардың білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне, оқушылардың жас санатына байланысты технологияны таңдау ұсынылады. Федералдық мемлекеттік білім беру стандартының талаптарын жүзеге асыру жағдайында келесі технологиялар ең өзекті болып табылады:

• ақпараттық-коммуникациялық технология

• сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы

• тест технологиясы

• дамыта оқыту технологиясы

• денсаулықты сақтайтын технологиялар

• проблемалық оқыту технологиясы

• ойын технологиялары

• модульдік технология

• семинар технологиясы

• кейс-технология

• интеграцияланған оқыту технологиясы

• ынтымақтастық педагогикасы.

• деңгейді саралау технологиялары

• топтық технологиялар.

Сабақтарда жиі қолданылатын кейбір түрлерін қарастырайық: Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар.

Бүгінгі таңда ақпараттық-коммуникациялық технологиялар оқу үрдісінде

өсіп келе жатқандықтан ерекше орын алуда. Бұл технологиялардың басты артықшылығы – көрнекілік, өйткені ақпараттың үлкен бөлігі визуалды жадының көмегімен алынады және оған әсер ету оқуда өте маңызды.

Математика сабағында АКТ-ны қолдану мыналарды жасауға мүмкіндік береді: мультимедиялық мүмкіндіктердің байлығының арқасында оқу процесін қызықты, жарқын және тартымды ету; оқытуды визуализациялау мәселесін тиімді шешу; оқу материалын визуализациялау мүмкіндіктерін кеңейту, оны оқушыларға түсінікті және қолжетімді ету.

Жаңа материалды түсіндіру үшін презентацияларды қолдану кезінде оқушылардың тақырыпқа үлкен қызығушылық танытатыны байқалады. Жұмысқа тіпті пассивті студенттер де кіреді. АКТ-ны сабақтың әртүрлі кезеңдерінде қолдануға болады: ауызша санау, жаңа материалды түсіндіру кезінде; бекіту, қайталау, бақылау сатысында.

Сын тұрғысынан ойлау технологиясы.

Сыни тұрғыдан ойлау - бұл алынған нәтижелерді стандартты және стандартты емес жағдайларға, сұрақтар мен мәселелерге қолдану үшін логиканы және жеке психологиялық тәсілді пайдалана отырып ақпаратты талдау қабілеті. Бұл процесс жаңа идеяларға ашықтықпен сипатталады.

1.Сыни тұрғыдан ойлау – өз бетінше ойлау.

2.Ақпарат сыни тұрғыдан ойлаудың соңғы нүктесі емес, бастапқы нүктесі болып табылады.

3.Сыни тұрғыдан ойлау сұрақтар қойып, шешілетін мәселелерді нақтылаудан басталады.

4.Сыни тұрғыдан ойлау нанымды пайымдауға негізделген.

5.Сыни тұрғыдан ойлау – әлеуметтік ойлау.

Бұл технология білім беру мотивациясы, ақпараттық сауаттылық, әлеуметтік құзыреттілік сияқты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Бұл технология нақты білімді игеруге ғана емес, баланың әлеуметтенуіне, адамдарға деген ізгі көзқарасын тәрбиелеуге ықпал етеді. Бұл технологияны қолдана отырып оқыту кезінде білім әлдеқайда жақсы игеріледі, өйткені технология есте сақтауға емес, әлемді түсінудің, мәселе қоюдың, оның шешімін іздеудің ойластырылған шығармашылық процесіне арналған. Сыни тұрғыдан ойлауды дамытудың әдістемелік тәсілдері, оның ішінде топтық жұмыс, оқу материалын модельдеу, рөлдік ойындар, пікірталас, жеке және топтық жобалар білімді меңгеруге ықпал етеді, мазмұнды тереңірек меңгеруді қамтамасыз етеді, оқушылардың қызығушылығын арттырады, әлеуметтік және жеке дағдыларын дамытады.

Ойын технологиялары

Ойын технологияларын пайдалану туралы бөлек тоқталайық.

Сабақта ойын технологияларын қолдану оқуда эмоционалды және

ұтымды бірлікке жетуді қамтамасыз етеді деп есептеймін. Ендеше сабаққа ойын сәттерін қосу оқу үдерісін қызықты етеді, оқушылардың жақсы көңіл- күйін тудырады, оқудағы қиындықтарды жеңуді жеңілдетеді. Мен оларды сабақтың әртүрлі кезеңдерінде қолданамын. Сонымен сабақтың басында ауызша есеп беру арқылы «Сабақтың тақырыбын тап» ойын сәтін қосамын:

математикалықлабиринт,

сиқырлы шаршылар,

кроссвордтар,

жұмбақтар,

басқатырғыштар және т.б.

Оқыған материалды бекіту кезінде – «Қатені тап», кодталған жаттығулар.

Мен сондай-ақ викториналар, қызықты математика сағаттарын әзірледім. Мұның бәрі оқушылардың ой-өрісін кеңейтуге, олардың танымдық белсенділігін дамытуға, практикалық іс-әрекетте қажетті белгілі бір дағдылар мен дағдыларды дамытуға және жалпы білім беру іскерліктері мен дағдыларын дамытуға бағытталған. Ойын технологиялары сыныптан тыс жұмыстарда да кеңінен қолданылады.

Тест технологиялары.

Тесттік тапсырмалар педагогикалық тәжірибеде кеңінен қолданылады. Оларды сабақтың әртүрлі кезеңдерінде, әртүрлі типтегі сабақтарды өткізгенде, жеке, топтық және фронтальды жұмыс барысында, басқа құралдармен және оқыту әдістерімен үйлестіре отырып қолдана аламыз. 10-11 сыныптарда геометрия, алгебра пәндерінен бақылау жұмыстарын жүргізгенде тест тапсырмаларын жиі қолдануға болады.Бүгінгі таңда әртүрлі сынақ түрлері бар. Тақырыптық тесттер тақырыпты толық оқып шыққаннан кейін өткізуге өте ыңғайлы. Тестілеу нәтижесінде оқушының материалды қаншалықты жақсы, толық, саналы меңгергенін байқауға болады.

Біздің ойымызша, мұғалімнің өзі жасаған тесттер әр оқушы мен сыныптың ерекшеліктерін ескере отырып, білім сапасын барынша тиімді анықтауға, тапсырмаларды даралауға мүмкіндік береді. Тест тапсырмаларын сабақтың мақсатын, оқытылатын материалдың ерекшелігін, танымдық мүмкіндіктерін,оқушылардың дайындық деңгейін ескере отырып құрастырылуы қажет.Тест тапсырмалары оқушылардың іскерліктері мен дағдыларын дамытуға, білімдерін бекітуге бағытталуы мүмкін. Тест технологиясы оқушылардың білімін бақылауға көмектеседі. Тест нәтижелерді тексеру кезінде субъективті факторды қамтамасыз етеді, сонымен қатар балалардың логикалық ойлауын және зейінділігін дамытады.

Тест тапсырмалары күрделілік деңгейі бойынша және жауап нұсқалары түрінде ерекшеленеді. Тест тапсырмаларын қолдану оқушылардың танымдық қабілеттерінің деңгейін ескере отырып, олардың оқуын саралауға және даралауға мүмкіндік береді.

Топтық технология

Топтық технология сабақта белсенді өзіндік жұмысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Бұл балалардың жұптық немесе топтық жұмысы. Бұл технология зерттелетін материалды бекіту кезінде және материалды қайталау кезінде қолданылады. Тәжірибелік маңыздылығы қысқа уақыт ішінде бүкіл сыныппен дерлік сұхбат алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге әрбір оқушы өзін мұғалім рөлінде және респондент рөлінде сынап көреді. Оқушы бойында жауапкершілікті дамыту, өз мүмкіндіктеріне адекватты бағалауды қалыптастыру мақсатында өзара тестілеу мен өзін-өзі тексеру жұмыстарын жүргіземіз. Оқушылардың әрқайсысының тексеру, бағалау, ұсыну, түзету мүмкіндігі бар, бұл қолайлы жағдай туғызады.

Сонымен, педагогикалық технологияның математиканы оқытуда ролі мен орны ерекше. Олай дейтініміз

1)педагогикалық технология оқу үдерісінде қойылған мақсатқа жетуді қамтамасыз етуде үлесі зор;

2)педагогикалық технологияны тиімді қолдану арқылы мектеп оқушыларының белсенділігі, білім алуға деген құлшынысы пайда болады;

3)тұлғаның дамуын қамтамасыз етеді;

4)оқушылардың кәсіби бағытта ойлауын тәрбиелейді;

5)оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастырғанда зерттеу

қағидасы жүзеге асырылады.

Педагогикалық жоғары оқу орындарында оқыту үдерісін технологияландыру жаңа тенденциясын жүзеге асыру үдерісінде математиканы оқытудың дәстүрлі: проблемалық оқыту, эвристикалық оқыту, деңгейлеп оқыту, ойын технологиялары,көрнекі-белсенділік технология,Шаталов технологиялары және инновациялық: дамыта оқыту, ақпараттық теле- қатынастық, интерактивті оқыту, денсаулық сақтайтын, коммуникативті- шығармашылық, интерактивті, модульдік технологиялары қолданылады.

Оқыту технологияларының мұғалімнің мектеп оқушыларына сапалы білім, білік жіне дағдылар қалыптастыруында алатын орны ерекше.

Математиканы оқыту үдерісінде өтілетін сабақтың мазмұнына, түріне байланысты дәстүрлі оқыту әдістері де және инновациялық оқыту әдістері де қолданылатыны белгілі. Дәстүрлі технологияның артықшылығы: оқушылардың күрделі материалды түсінуіне ыңғайлы, оқу-тәрбие үдерісін тиімді басқаруға мүмкіндік береді. Дәстүрлі технологияның кемшіліктері: оқу үдерісінде жекелеу және саралауға мүмкіндік жоқ, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуы төмен. Сондықтан, барлық қолданылып жүрген оқыту технологияларынан, дамытып оқыту технологияларының артықшылығы мол деп есептейміз. Денсаулық сақтау технологиясын оқыту технологияларының барлық түрлерімен интегралдап қолдану керек.

Шаталовтың оқыту технологиясы.

Математика мұғалімдерінің әдістемелік құзырлылығын қалыптастыру моделін жүзеге асыруда Шаталовтың оқыту технологиясының да ролі зор.

XX ғасырдың 70-жылдарында СССР-дің халық мұғалімі Виктор Федорович Шаталов оқушыларды оқыту және тәрбиелеудің жетілген тамаша жүйесін құрды. Ол әлемнің елдеріне әйгілі болды. Мысалы, Шаталов технологиясы Қытайда тек мектепте ғана емес, сонымен қатар кәсіби және әскери училищелерде қолданылады.

В. Ф. Шаталов ғылымда белгілі заңдылықтарын маңызды етіп әрмен қарай дамытты. Шаталовтың 20-дан астам бірнеше тілге аударылған педагогикалық шығармалары бар. В. Ф. Шаталов өзiнiң әдiстемелік жүйесінде 7 қағидаға сүйенген. Бұл қағидалардың кейбірін Л.В. Занковтан алған. Олар:

1) Жоғары күрделі деңгейде оқыту.

2) Конфликтсіздік;

3) Жоспардан озық ілгері жүру;

4) Ашық перспективалар:

5) Бірнеше рет қайталау;

6) Теориялық білімге үлкен мән беру:

7) Ашықтық.

В.Ф.Шаталовтың жүйесінде:

а) өтілген материал бірнеше рет қайталанады;

ә) білім қабылданғаны тексеріледі.

б) білім бағаланады:

в) есеп шығару әдістемесі бар:

г) тірек конспектілері қолданылады:

д) балалармен спорттық жұмыс жүргізіледі.