Математика сабағында оқытудың белсенді әдістері мен формалары

Бұл мақалада мен бірнеше жазбалар мен мүмкін болатын тәсілдер туралы өз ойларымды ұсынамын. Мектеп математикасын оқытуға белсенді әдістерді қосу заман талабы болып тұр. Негізгі білім берудің мемлекеттік стандартын іске асыру жүйелі-қызметтік тәсілге негізделген. Бүгінгі таңда мұғалімнің басты міндеті-оқушыларға белгілі бір білім беру ғана емес, сонымен қатар оқытуға деген қызығушылығын дамыту, оқуға үйрету, білімді практикалық іс-әрекетте қолдануды үйрету.

Математика мектептегі басқа пәндерді оқытуда кеңінен қолданылады. Болашақ мамандардың, инженерлердің, технологтардың, экономистердің практикалық жұмысында және күнделікті өмірде қолданылады. Математика ғылымының негіздерін білу барлық оқушыларға қажет.

Математикаға қызығушылықты қалай оятуға болады? Сабақ барысында оқушыларды пәнді оқуға қалай ынталандыруға және олардың белсенділігін арттыруға болады? Тәуелсіз ойлану мен белсенділік арқылы, сабақта және үйде іздену қызметі, проблемалық жағдай жасау, оқу әдістерінің әртүрлілігі, материалдың жаңалығы арқылы, оқу процесінде сабақта белсенді әдістер мен жұмыс формаларын қолдану арқылы сабағымызды өткізуге болады.

Оқытудың белсенді әдістері-бұл оқушылардың оқу материалын игеру кезеңінде белсенділік көрсетуге және ойлануға итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту дегеніміз-ең алдымен мұғалімнің дайын білімді ұсынуы, оларды есте сақтап көбейтуі емес. Студенттердің белсенді ақыл-ой және практикалық іс-әрекет процесінде білім мен дағдыларды өз бетінше игеруіне бағытталған әдістер жүйесін қолдануды қамтиды. Математика сабақтарында белсенді әдістерді қолдану тек білімді көбейтуге ғана емес, сонымен қатар жағдайды талдау, бағалау және дұрыс шешім қабылдау үшін осы білімді қолдану дағдылары мен қажеттіліктерін қалыптастыруға көмектеседі [1].

Оқытудың белсенді әдістерін таңдағанда бірқатар критерийлерді басшылыққа алу керек, атап айтқанда:

• білім беру мақсаттары мен міндеттеріне, қағидаларына сәйкестігі;

• тақырып мазмұнына сәйкестік;

• білім алушылардың қабілеттеріне: жасына, психологиялық дамуына, білім және тәрбие деңгейіне және т. б. сәйкес келуі.

• оқытуға бөлінген шарттар мен уақытты сақтау;

• оқытушының мүмкіндіктеріне: оның тәжірибесіне, қалауына, кәсіби шеберлік деңгейіне, жеке қасиеттеріне сәйкестігі.

Осылайша, мұғалімнің міндеті-әр оқушының қабілеттерін іс жүзінде қолдануға жағдай жасау. Әр оқушыға өз белсенділігін көрсетуге мүмкіндік беретін оқыту әдістерін таңдау, сонымен қатар математиканы оқыту процесінде оқушының танымдық белсенділігін арттыру. Оқу іс-әрекетінің түрлерін, жұмыстың әртүрлі нысандары мен әдістерін дұрыс таңдау. Оқушылардың математиканы оқуға деген ынтасын арттыру үшін әртүрлі ресурстарды іздеу, оқушылардың өмірі мен болашағына қажетті білімді алуға бағдарлау [2].

Белсенді оқыту әдістерін оқу процесінің әртүрлі кезеңдерінде қолдануға болады:

I кезең - бастапқы білімді игеру. Бұл проблемалық дәріс, эвристикалық әңгіме, академиялық пікірталас және т. б. болуы мүмкін.

II кезең - білімді бақылау (бекіту). Топтық ойлау әрекеті, тестілеу және т. б. сияқты әдістерді қолдануға болады.

III кезең - білімді және шығармашылық қабілеттерді дамытуға негізделген дағдылар мен қабілеттерді қалыптастыру; Имитациялық оқытуды, ойын және ойын емес әдістерді қолдануға болады [3].

Математиканы оқытудағы белсенді оқыту формалары:

Дидактикалық ойындар. Ойын- белсенді оқытудың бірқатар принциптерін жүзеге асыратын және ережелердің болуымен, ойын әрекетінің тұрақты құрылымымен және бағалау жүйесімен, белсенді оқыту әдістерімен ерекшеленетін даму ойындары түрінде ұйымдастырылған оқу сабақтарының түрі. Оқу нәтижелерін тексеру, дағдыларды дамыту, дағдыларды қалыптастыру кезінде дидактикалық ойындар мен ойын жағдайларын қолданған дұрыс.

Мысалы, "ыстық орындық" ойыны – оқушы орындықта отырады және оқушылар құлағанға дейін ауызша шешім қабылдауға мысалдар келтіреді, содан кейін оны соңғы мысалды ұсынған адам алмастырады, ойын жалғасады. Көптеген мысалдарды шешкен адам жеңеді.

Миға шабуыл-ғылыми және практикалық міндеттерді шешу үшін жаңа идеяларды әзірлеудің кеңінен қолданылатын әдісі. Оның мақсаты-проблемаларды шешудің дәстүрлі емес тәсілдерін іздеуде ұжымдық ойлау қызметін ұйымдастыру. Миға шабуыл әдістері бойынша сабақта тұжырымдалған мәселе теориялық немесе практикалық маңызға ие болуы және оқушылардың белсенді қызығушылығын тудыруы керек [4].

Математикада осы немесе басқа тақырыптың қаншалықты жақсы игерілгенін анықтау үшін білімді бақылаудың әртүрлі формалары қолданылады. Олардың бірі-тесттер.

Тест тапсырмалары оқу материалы қайталанған кезде өзін-өзі бақылау режимінде студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыруда ыңғайлы. Тесттер жалпы критерийлерге сәйкес оқушылардың білімі мен дағдыларын балмен объективті бағалауға мүмкіндік береді. Бұл оны ең төменгі деңгейде кім игергенін, бағдарламада көрсетілгеннен қарағанда жоғары деңгейде білім мен дағдыларды сенімді меңгергенін анықтауға мүмкіндік береді. Тапсырма білім мен дағдыларды үш деңгейде тексеруді қамтамасыз етуі керек: тану және көбейту, таным жағдайда қолдану немесе шығармашылық пайдалану [5].

Ассоциация әдісі. Шешім қабылдау барысында игеру әлдеқайда оңай, егер оның кейбір сәттері өмірмен байланысты болса, шешім қабылдау кезеңдері қоршаған әлем туралы идеялармен салыстырылады. Бұл жағдайда математикалық тұжырым шындық идеяларымен байланысты немесе визуалды ассоциация пайда болады.

Синквейн-бұл тұжырымдаманың мәнін сипаттауға немесе алынған білім негізінде рефлексияны жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ақпаратты қысқаша түрде синтездейтін өлең. Оны жазу үшін келесі ережелер бар: Атауы - 1 зат есім, сипаттамасы - 2 сын есім, әрекеттері - 3 етістік, сезімі - 4 сөзден тұратын сөйлем, мәнін қайталау - синоним (1 сөз).

Проблемалық тапсырмалар мұғалімнің немесе кейбір оқушылардың нақты жағдайлары бар оқу тапсырмасын білдіреді, сондықтан шектеулі іздеу өрісі бар. Мұнда мазмұны белгілі, белгісіз білім арасындағы қарама-қайшылықты білдіреді және оқушыны дайын жауап алу мүмкіндігінен айырып, проблемалық жағдайға душар етеді. Ол оны бұрын алған білімін құрал ретінде қолдана отырып, ойлау процестері арқылы табуы керек.

Проблемалық сұрақ-бұл проблемалық немесе жеке білім беру тапсырмасының бөлігі (сұрақ-мәселе), оған ойлау арқылы жауап беруді талап етеді. Ойлауды ынталандыратын сұрақтар "не?", "неге?", "оны қалай түсіндіруге болады?", "қалай дәлелдеуге болады?", "одан не шығады (қандай қорытынды)?" және т.б. сияқты сұрақтар мен сөз тіркестерінен басталады.

Проблемалық тапсырма-бұл оқушыларды проблемалық жағдайға қою үшін проблемалық тапсырма немесе проблемалық сұрақ (проблема туралы сұрақ) түрінде жасалған оқу тапсырмасы. Олар мазмұны жағынан әр түрлі болуы мүмкін: кейбіреулері нақты өмірдің қайшылықтарына (нақты психологиялық қақтығыстар) немесе әйгілі авторлардың қайшылықты мәлімдемелеріне, басқалары әлі шешілмеген мәселелерге және ғалымдардың әртүрлі көзқарастарына байланысты психологиялық ғылымның дамуындағы қарама - қайшылықтарға негізделген.

Проблемалық жағдайларды құрудың әдістемелік тәсілдері:

- мұғалім проблемалық тапсырма жасайды, оқушылар проблеманының шешімін табу тәсілін ізденеді;

- практикалық қызметтің қайшылықтарына тап болады;

- бір сұраққа әртүрлі көзқарастарды баяндайды;

- құбылысты әр түрлі тұрғыдан қарастыруды ұсынады (мысалы, командир, заңгер, қаржыгер, мұғалім);

- оқушыларды салыстыру, жалпылау, жағдайдан қорытынды жасауға, фактілерді салыстыруға шақырады;

- нақты сұрақтарды көтереді (жалпылау, негіздеу, нақтылау, пайымдау логикасы бойынша);

- проблемалық теориялық және практикалық міндеттерді анықтайды (мысалы, зерттеу);

- проблемалық проблемалар туғызады (жеткіліксіз немесе артық бастапқы деректермен, мәселені тұжырымдаудағы белгісіздікпен, қарама-қайшы мәліметтермен, әдейі жіберілген қателіктермен, шешім қабылдау уақыты шектеулі және басқалармен) [2].

Дөңгелек үстел - бұл белсенді оқыту әдісі, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ұйымдастырушылық формаларының бірі. Ол бұрын алған білімдерін бекітуге, жетіспейтін ақпаратты толтыруға, проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыруға, ұстанымдарын нығайтуға, талқылау мәдениетін үйретуге мүмкіндік береді. Дөңгелек үстелдің ерекшелігі - тақырыптық пікірталастың топтық кеңестермен үйлесуі. Белсенді білім алмасумен қатар оқушылар өз ойларын тұжырымдауда, өз дәлелдерін дәлелдеуде, ұсынылған шешімдерді негіздеуде және өз сенімдерін қорғауда кәсіби дағдыларды дамытады. Бұл ретте дәрістерді тыңдау және қосымша материалмен өз бетінше жұмыс істеу, сондай-ақ талқылау үшін проблемалар мен мәселелерді анықтау нәтижесінде алынған ақпарат тіркеледі. "Дөңгелек үстел" әдісі жүзеге асырылуы мүмкін:

- пәнаралық, проблемалық және тақырыптық білім беру семинарлары;

- оқу пікірталастары;

- дөңгелек үстел отырысы;

- пәнаралық кездесулер, конференциялар және т.б.

Ақыл эстафетасы-бұл идеяларды құру әдісі, оның қатысушылары белгілі бір уақыт ішінде (5-10 минут) мәселені шешу бойынша өз ұсыныстарын ұсынады және оларды жеке параққа жазады. Ақыл эстафетасының екінші раундта әр қатысушы өз ұсыныстарын оқиды, ал қалғандары оларға, мысалы, бес балдық жүйе бойынша баға қояды. Өз-өзін бағалайды. Мұндай кеңесті қайталау немесе қайталамау - ақыл эстафетасының қатысушысы шешеді. Қайталау жақсы, өйткені мүлдем бірдей сөйлемдер іс жүзінде жоқ, ал нұсқалардың ең аз айырмашылықтары әр түрлі бағалауға әкеледі [5].

Педагогикалық ойын жаттығулары-оқу материалы ойын ретінде пайдаланылатын ойын-сауық ойындарының бір түрі (викториналар, конкурстар, жарыстар, кроссвордтар, криптограммалар және т.б.)

Тәжірибе көрсеткендей, оқытудың белсенді әдістері мен формалары мұғалімнің қолында өте күшті құрал болып табылады. Әдістемелік тұрғыдан жақсы ұйымдастырылған, олар оқушылардан көбею немесе қайта құру деңгейінде ғана емес, сонымен қатар шығармашылық ізденіс деңгейінде де белсенді танымдық белсенділікті талап етеді, оқу процесінде мұғалім мен оқушылардың ынтымақтастығына ықпал етеді.

Жақсы ойластырылған оқыту әдістерінсіз бағдарламалық материалды игеруді ұйымдастыру қиын. Сондықтан оқушыларды танымдық ізденіске, оқытушылық жұмысқа тартуға көмектесетін оқыту әдістері мен құралдарын жетілдіру қажет. Олар оқушыларды белсенді түрде үйретуге, өз бетінше білім алуға, ойларын қозғауға және пәнге деген қызығушылығын дамытуға көмектеседі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Зарукина Е. В. Логвинова Н.А., Новик М. М. (2010). Оқытудың белсенді әдістері: әзірлеу және қолдану бойынша ұсыныстар [Электрондық ресурс]. Санкт-Петербург: Санкт-Петербург.

2. Курбанов М.А. және Половцев в. с. (2011). Оқытудың белсенді әдістері [электрондық ресурс]. Тамбов: ФГБОУ ВПО "ТГТУ".

3. Лапыхин Ю. Н. (2017). Белсенді оқыту әдісі [Электрондық ресурс]. Мәскеу: Юраит

[орыс тілінде].

4. Бұланова-Топоркова М.В. және Кукушкина в. с. (2002). Педагогикалық технологиялар. Ростов-на-Дону: Март.

5. Маркова Т.и. және Подольская а. в. (2013). Алақандағы Тригонометрия. Естеліктер мен кеңестер [алақандағы Тригонометрия. Ескертулер мен кеңестер]. Мәскеу: әдебиет [орыс тілінде].