Математика сабағында сын тұрғысынан ойлау әдістері арқылы оқушылардың зерттеушілік қабілетін дамыту

МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ӘДІСТЕРІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Кіріспе

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты мақсаттарының бірі – оқушылардың өздігінен ойлау, талдау, шешім қабылдау және зерттеу қабілеттерін дамыту. Бұл дағдыларды қалыптастыруда сын тұрғысынан ойлау технологиясы ерекше рөл атқарады. Сын тұрғысынан ойлау – ақпаратты жан-жақты сараптай отырып, оны логикалық тұрғыдан өңдеу, дәлелдер келтіру, қорытынды жасау, әртүрлі көзқарастарды салыстыру, болжам жасау қабілеті.

Математика сабағында сын тұрғысынан ойлау әдістерін қолдану оқушылардың зерттеушілік дағдыларын жетілдіруге, пәнге деген қызығушылығын арттыруға және есептерді шешудің стандартты емес жолдарын іздеуге мүмкіндік береді. Зерттеушілік қызмет арқылы оқушылар математикалық заңдылықтарды өз бетінше анықтап, теориялық білімді тәжірибемен байланыстыруды үйренеді.

Бұл мақалада сын тұрғысынан ойлаудың математикалық білім берудегі маңызы, оны жүзеге асыру әдістері, сондай-ақ оқушылардың зерттеушілік қабілетін дамытудың тиімді жолдары қарастырылады.

1. Сын тұрғысынан ойлау және оның математикалық білім берудегі рөлі

1.1. Сын тұрғысынан ойлау ұғымы

Сын тұрғысынан ойлау – кез келген мәселені талдау, бағалау және тиімді шешім қабылдау қабілеті. Ол оқушыға дайын ақпаратты жай ғана қабылдаумен шектелмей, оны терең түсініп, мағынасына үңіліп, өз пікірін дәлелдей білуге көмектеседі.

1.2. Сын тұрғысынан ойлау дағдылары

Математика сабағында сын тұрғысынан ойлау мынадай дағдыларды қалыптастырады:

Талдау және салыстыру – есептің шарттарын қарастырып, тиімді шешу жолдарын іздеу.

Логикалық ойлау – есептің шешімін нақты дәлелдермен негіздеу.

Шешім қабылдау – есепті шығарудың дұрыс әдісін таңдап, оны дәлелдеу.

Жүйелілік – математикалық заңдылықтарды жалпылау, теорияны тәжірибемен байланыстыру.

Зерттеу жүргізу – гипотезалар ұсыну, математикалық объектілер арасындағы байланыстарды анықтау.

1.3. Сын тұрғысынан ойлаудың математиканы оқытудағы маңызы

Сын тұрғысынан ойлау әдістерін қолдану арқылы:

Оқушылар есептерді механикалық түрде емес, мағынасын түсіне отырып шешеді.

Жаңа білімді өздігінен игеру қабілеті дамиды.

Оқушылар есептің шешу жолдарын бір-бірімен салыстырып, ең тиімдісін таңдай алады.

Оқушылар математикалық заңдылықтарды зерттеп, оларды практикада қолдануды үйренеді.

2. Оқушылардың зерттеушілік қабілетін дамытудағы сын тұрғысынан ойлау әдістері

2.1. Проблемалық оқыту әдісі

Проблемалық сұрақтар мен тапсырмалар оқушылардың белсенді ойлауына және зерттеу жүргізуіне ықпал етеді.

Мысал:

"Неге кез келген санның 0-ге бөлінуі мүмкін емес?"

"Кез келген үшбұрыштың бұрыштарының қосындысы 180° болатынын дәлелдеуге бола ма?"

Бұл сұрақтар оқушылардың ойлауын жандандырып, зерттеушілік қабілетін дамытуға мүмкіндік береді.

2.2. Болжам жасау және оны дәлелдеу әдісі

Оқушыларға есептің жауабын таппас бұрын, оның нәтижесі туралы болжам жасау ұсынылады.

Мысал:

"Геометриялық фигураның симметрия осьтерінің саны қалай анықталады?"

"Егер а саны b санынан үлкен болса, онда олардың квадраттарының қосындысы қай жағдайда тең болуы мүмкін?"

Болжам жасау әдісі оқушылардың логикалық ойлауын дамытып, зерттеуге деген қызығушылығын арттырады.

2.3. Дәлелдеуді қажет ететін есептер

Оқушыларға белгілі бір математикалық тұжырымдарды дәлелдеуді немесе оларды жоққа шығаруды тапсырса, зерттеушілік қабілеті күшейеді.

Мысал:

"Барлық жай сандар тек тақ сандар ма?"

"Егер үшбұрыштың екі бұрышы тең болса, онда оның екі қабырғасы да тең болуы міндетті ме?"

2.4. Жоба жұмыстары мен зерттеу тапсырмалары

Оқушыларға шағын зерттеу жұмыстарын тапсыру олардың зерттеушілік қабілетін дамытудың ең тиімді жолдарының бірі болып табылады.

Мысал:

"Математикада Фибоначчи сандары қайда қолданылады?"

"Қазақ халқының дәстүрлі ою-өрнектерінде қандай симметрия түрлері кездеседі?"

Оқушылар өз зерттеуін жүргізіп, қорытынды шығару арқылы математика пәнінің күнделікті өмірмен байланысын түсінеді.

3. Практикалық мысал: Екі айнымалысы бар теңдеулер жүйесін зерттеу

3.1. Сабақ мақсаты

Оқушылар әртүрлі әдістермен теңдеулер жүйесін шешуді үйренеді.

Әдістердің тиімділігін зерттеп, өз қорытындыларын шығарады.

3.2. Сабақ кезеңдері

1. Тапсырма: Оқушыларға бірдей теңдеулер жүйесін әртүрлі әдістермен (алмастыру, қосу-азайту, графиктік) шешу ұсынылады.

2. Зерттеу: Әр әдістің тиімділігіне баға беру.

3. Талқылау: Қай әдіс қандай жағдайда тиімді екенін анықтау.

4. Қорытынды: Әдістерді салыстырып, ең ыңғайлысын таңдау.

Бұл тәсіл оқушылардың талдау, салыстыру, дәлелдеу дағдыларын дамытады.

4. Қорытынды

Сын тұрғысынан ойлау әдістерін математика сабағында қолдану оқушылардың зерттеушілік қабілетін дамытудың тиімді жолдарының бірі болып табылады. Проблемалық сұрақтар, болжам жасау, дәлелдеулер, жоба жұмыстары сияқты тәсілдер оқушыларды есептерді механикалық түрде шешуден гөрі, олардың мәнін түсінуге, жаңа тәсілдерді іздеуге және зерттеушілік қызметке ынталандырады.

Мұғалімдер осы әдістерді жүйелі түрде қолданса, оқушылардың математикалық ойлауы дамып, олардың өздігінен білім алуға деген қызығушылығы артады. Бұл болашақта олардың ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуына және аналитикалық ойлау қабілетінің қалыптасуына оң ықпал етеді