ТҮСІНІК ХАТ

Бұл әдістемелік құрал – бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған «Математика сабағында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» тақырыбында дайындалған. Құралдың басты мақсаты – оқушылардың математикалық ойлау қабілетін, логикалық пайымдау дағдыларын және өз ойын дәлелдеп айту мәдениетін дамытуға бағытталған тиімді әдіс-тәсілдерді ұсыну.

Қазіргі заманда білім беру жүйесінің басты міндеті – дайын білімді меңгерген тұлға емес, өз бетінше ойлай алатын, кез келген ақпаратты талдап, саралай білетін, дәлелді шешім қабылдай алатын шығармашыл тұлға тәрбиелеу. Сол себепті бастауыш буында сыни тұрғыдан ойлауды қалыптастыру ерекше маңызға ие.

Математика пәні – оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытудың негізгі пәндерінің бірі. Бұл пәнде сыни тұрғыдан ойлауды қалыптастыру оқушылардың тек есеп шығару дағдысын жетілдіріп қана қоймай, өз ойын дәлелдеп, басқаның пікірін тыңдауға, салыстыру мен талдау жасауға, дәлелді қорытынды шығаруға үйретеді.

Әдістемелік құралда:

• сыни тұрғыдан ойлаудың теориялық негіздері,

• математика сабақтарында қолдануға болатын стратегиялар мен әдістер,

• сабақ үлгілері мен практикалық тапсырмалар берілген.

Құралды бастауыш сынып мұғалімдері күнделікті сабақтарында, әдістемелік бірлестік отырыстарында, ашық сабақтар мен семинарлар дайындауда, сондай-ақ кәсіби даму мақсатында қолдана алады.

Осы әдістемелік құрал мұғалімнің шығармашылық қабілетін жетілдіруге, оқыту үдерісін жаңаша ұйымдастыруға және оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау дағдысын қалыптастыруға көмекші құрал ретінде ұсынылады.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
І тарау. Сыни тұрғыдан ойлау – тұлғаны дамытудың негізгі тетігі
1.1. Сыни тұрғыдан ойлаудың мәні мен маңызы
1.2. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау ерекшеліктері
1.3. Сыни ойлауды қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық негіздері

ІІ тарау. Математика сабағында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту әдістері мен тәсілдері
2.1. Сыни тұрғыдан ойлауға бағытталған оқыту технологиясының ерекшелігі
2.2. Математика сабағында қолданылатын тиімді стратегиялар

• «INSERT» стратегиясы

• «Венн диаграммасы»

• «Топтастыру», «Болжау», «Кубизм» әдістері

• «Сұрақ қою», «ДЖИГСО», «БББ» әдістері
  2.3. Математикалық есептерді шешуде сыни ойлауды қалыптастыру жолдары
  2.4. Проблемалық сұрақтар мен тапсырмалар арқылы оқушы ойлауын дамыту

ІІІ тарау. Математика сабақтарында сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға арналған сабақ үлгілері
3.1. 2-сынып математика сабағы: «Көбейту және бөлу» тақырыбында сыни ойлауға бағытталған сабақ
3.2. 3-сынып сабағы: «Ұзындық бірліктері» тақырыбы бойынша сабақ үлгісі
3.3. 4-сынып сабағы: «Бұрыш және оның өлшемі» тақырыбы бойынша шығармашылық тапсырмалар

IV тарау. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын бағалау және дамыту нәтижелерін талдау
4.1. Бағалау критерийлері мен дескрипторлар
4.2. Рефлексия және өзіндік талдау тәсілдері
4.3. Сыни тұрғыдан ойлау дағдысының даму динамикасын бақылау

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша материалдар
– Жұмыс парақтары мен тапсырмалар
– Мұғалімге арналған нұсқаулық кестелер

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің басты бағыты – оқушыны өмірлік жағдаяттарда өз бетінше шешім қабылдауға, ойлануға, талдауға және пікір білдіруге үйрету. Осы орайда, оқыту үдерісінде сыни тұрғыдан ойлауды дамыту мәселесі – заманауи педагогиканың өзекті бағыттарының бірі болып табылады.

Сыни тұрғыдан ойлау – бұл ақпаратты талдау, салыстыру, дәлелдеу және жаңа қорытынды жасау қабілеті. Мұндай ойлау дағдысын дамыту, әсіресе бастауыш сынып кезеңінде, баланың интеллектуалдық әлеуетінің қалыптасуына зор әсер етеді. Себебі дәл осы кезеңде оқушыда ойлау мен сөйлеу дағдыларының негізі қаланады.

Математика пәні – оқушыны дәлдікке, жүйелілікке және логикалық ойлауға тәрбиелейтін негізгі пәндердің бірі. Алайда тек формулалар мен есептерді механикалық түрде үйрету баланың танымдық қызығушылығын төмендетеді. Сондықтан мұғалім сабақ барысында оқушының ойлау белсенділігін арттыруға, өз көзқарасын білдіруге, мәселені әр қырынан қарастыруға мүмкіндік беретін әдістерді қолдануы қажет.

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы осы мақсатқа жетудің тиімді жолдарының бірі болып табылады. Бұл технология оқушыларды ізденіске, өз ойын дәлелдеуге, сұрақ қоюға және жауаптарын негіздеуге үйретеді. Сонымен қатар, мұғалімнің де кәсіби шеберлігін арттырып, сабақтың мазмұнын жаңаша ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Зерттеу мақсаты:

Бастауыш сынып математика сабақтарында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту жолдарын айқындау және тиімді әдіс-тәсілдер ұсыну.

Міндеттері:

• Сыни тұрғыдан ойлаудың педагогикалық негіздерін талдау;

• Математика пәнінде қолдануға болатын стратегияларды анықтау;

• Сабақ үлгілері арқылы сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамыту тәжірибесін көрсету;

• Оқушылардың логикалық және шығармашылық қабілеттерін жетілдіру жолдарын ұсыну.

Күтілетін нәтиже:

Оқушылардың математикалық ойлау, талдау, салыстыру және дәлелдеу дағдылары қалыптасады;

мұғалімнің оқытудағы кәсіби құзыреттілігі артады;

оқыту үдерісі оқушы белсенділігі мен өздігінен ойлануға негізделеді.

І ТАРАУ. СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУ – ТҰЛҒАНЫ ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕТІГІ

1. Сыни тұрғыдан ойлаудың мәні мен маңызы

Сыни тұрғыдан ойлау – тұлғаның танымдық белсенділігін арттыратын, білімді саналы түрде меңгеруге бағыттайтын күрделі когнитивтік процесс. Ол тек ақпаратты қабылдау немесе есте сақтау емес, сол ақпаратты талдау, сұрыптау, салыстыру және жаңа біліммен байланыстыру арқылы жеке көзқарас қалыптастыруды қамтиды. Мұндай ойлау түрі оқушыны пассивті қабылдаушыдан белсенді ізденушіге, зерттеушіге айналдырады.

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту – тек пәндік білімді тереңдету емес, сонымен қатар тұлғаның өмірлік дағдыларын, коммуникативтік мәдениетін, шығармашылық әлеуетін қалыптастыруға бағытталған маңызды педагогикалық міндет. Бұл тұрғыда мұғалімнің рөлі – оқушыны өз бетінше ойлауға, сұрақ қоюға, дәлел іздеуге және өз тұжырымын негіздеуге үйрету.

Сыни тұрғыдан ойлайтын оқушы:

– ақпаратты тек қабылдамайды, оны түсінеді, талдайды және салыстырады;

– дәлелсіз пікірлерге күмәнмен қарайды, кез келген мәліметтің сенімділігіне баға береді;

– өз ойы мен қорытындысын нақты дәлелдер арқылы қорғай алады;

– пікірталас кезінде басқа көзқарастарды құрметтеп, тыңдай біледі;

– логикалық, аналитикалық және шығармашылық тұрғыдан ойлай отырып, мәселені шешудің тиімді жолдарын табуға ұмтылады.

Математика сабағында сыни тұрғыдан ойлау – оқушылардың ойлау әрекетін белсендірудің, талдау мен дәлелдеудің, шығармашылық ізденістің негізгі құралы. Бұл тәсіл арқылы оқушы есепті шешудің тек бір ғана «дұрыс» жолын іздеумен шектелмей, бірнеше нұсқаны қарастырады, өз болжамын ұсынады, шешімінің тиімділігін талдап, нәтижесін бағалай алады. Осылайша, математика сабағы оқушы үшін дайын білім алу емес, танымдық зерттеу алаңына айналады.

Оқушы есепті шешу барысында:

• өз ойын логикалық жүйелеп жеткізеді;

• қолданған әдісін дәлелдейді және басқа тәсілдермен салыстырады;

• әр шешімнің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдайды;

• нәтижені түсіндіріп, қорытынды шығарады.

Мұндай сабақтарда мұғалімнің міндеті – бақылаушы емес, бағыттаушы болу. Ол оқушыларды өз бетімен ойлануға, сұрақ қоюға, өз шешімін қорғауға жетелейді. Бұл әдіс оқушылардың өз күшіне сенімін арттырып, дербес ойлау қабілетін дамытады, жауапкершілік сезімін қалыптастырады және логикалық мәдениетті нығайтады.

Сыни тұрғыдан ойлауға негізделген сабақтарда жиі қолданылатын тиімді әдістер:

• Диалогтік оқыту – оқушылардың бір-бірімен пікір алмасуы арқылы білімді бірлесе меңгеруі;

• Пікірталас (дебат) – әртүрлі көзқарастарды салыстырып, өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік беру;

• Жобалық жұмыс – нақты тақырып бойынша зерттеу жүргізіп, нәтижесін қорытындылау;

• Зерттеушілік тапсырмалар – өмірмен байланысты проблемалық жағдайларды талдау және математикалық тәсілмен шешу.

Мысалы, мұғалім бір есепті бірнеше шешу әдісімен ұсынғанда немесе есептің шартын өзгертіп, оның нәтижесіне әсерін талдауға мүмкіндік бергенде, оқушылар өз бетінше ойлануға, болжам жасауға, дәлелдеуге үйренеді.

Сондықтан, сыни тұрғыдан ойлауға бағытталған математика сабағы – бұл тек білім беру емес, ойлауды дамытуға, өзін-өзі жетілдіруге, өмірлік жағдаяттарда шешім қабылдай білуге баулитын үдеріс. Мұндай сабақтар оқушыларды XXI ғасырдың басты құзыреттілігі – логикалық, аналитикалық және сыни ойлау мәдениетіне жетелейді.

2. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау ерекшеліктері

Бастауыш сынып кезеңі – баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы ең шешуші кезеңдердің бірі. Бұл уақытта оқушының қиялы, логикалық ойлауы, танымдық белсенділігі, дербес пікір айту дағдылары қарқынды дамиды. Сондықтан дәл осы сатыда сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамыту ерекше маңызға ие.

Бастауыш мектеп оқушысы үшін ойлау әрекеті – тек білімді меңгеру емес, оны қолдану, салыстыру, дәлелдеу және өзіндік қорытынды жасау процесі. Мұғалімнің міндеті – осы танымдық белсенділікті оятып, баланы дайын ақпаратты жаттауға емес, оны талдап, түсініп, өз көзқарасын білдіруге бағыттау.

Бастауыш сынып оқушыларының ойлау ерекшеліктері төмендегідей сипатталады:

• Көрнекілік пен тәжірибеге сүйену. Бұл жастағы балалар үшін көзбен көру, қолмен ұстау, нақты әрекет арқылы ойлау тиімді. Мысалы, математика сабағында геометриялық пішіндерді қолмен құрастыру немесе санау таяқшаларын пайдалану арқылы есеп шығару олардың түсінігін жеңілдетеді.

• Салыстыру мен ұқсату арқылы ойлау. Оқушы жаңа ұғымды бұрынғы біліммен байланыстыра отырып, ұқсастық пен айырмашылықты табуға тырысады. Бұл процесс логикалық талдаудың бастамасы болып саналады.

• Қызығушылыққа негізделген ойлау. Егер тапсырма ойын түрінде немесе өмірмен байланыста берілсе, бала белсенді түрде ойлануға, пікір айтуға және талқылауға ұмтылады.

• Қысқа мерзімді зейін. Бұл ерекшелікті ескере отырып, тапсырмалар ықшам, мазмұнды және әрекетке бағытталған болуы тиіс. Оқушы назарын ұстап тұру үшін сабақтың түрлері мен әдістерін жиі алмастырып, сергіту және рефлексия сәттерін енгізу маңызды.

Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын бастауыш сыныптан дамыту баланың өз ойын жүйелі түрде жеткізуіне, дәлелдей алуына, мәселелерді шешуде дербес шешім қабылдауына ықпал етеді. Мұндай дағдылар тек математика пәнінде ғана емес, басқа оқу салаларында да табысқа жетудің кілті болып табылады.

Сондықтан мұғалім оқу процесін ұйымдастырғанда төмендегі қағидаларды басшылыққа алуы қажет:

– Оқушыға дайын білім бермеу, керісінше, оны ізденуге жетелеу;

– Сұрақ қою, талқылау және пікірталас арқылы оқушының ойлау белсенділігін арттыру;

– Әр оқушының жеке пікірін тыңдап, оны құрметтеу;

– Қателікті жазғыру емес, оны жаңа білімге апаратын баспалдақ ретінде қабылдау.

Қорытындылай келгенде, бастауыш мектептегі сыни тұрғыдан ойлауды дамыту – оқушының өздігінен ойлануына, жауапкершілік сезімін қалыптастыруына, танымдық қызығушылығын арттыруына және өмірлік дағдыларын дамытуға негіз болады. Бұл болашақта дербес, саналы және сын тұрғысынан ойлайтын азамат қалыптастырудың алғашқы қадамы болып табылады.

3. Сыни ойлауды қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық негіздері

Сыни тұрғыдан ойлау – адамның саналы таным әрекетінің жоғарғы деңгейін сипаттайтын, ақыл-ой еңбегінің дамыған формасы. Ол адамның қоршаған ортадан алған ақпаратты тек қабылдап қана қоймай, оны саралап, бағалап, талдап, өмірлік тәжірибемен байланыстыра отырып, өзіндік қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мұндай ойлау түрі психологиялық, педагогикалық және әлеуметтік тұрғыдан біртұтас құбылыс болып саналады.

Психологиялық тұрғыдан, сыни ойлау тұлғаның танымдық қабілеттерінің – талдау, салыстыру, жалпылау, себеп-салдарлық байланыстарды анықтау, логикалық қорытынды жасау, өзіндік шешім қабылдау сияқты ой операцияларының дамуына негізделеді. Бұл процесте оқушының ерік-жігері, қызығушылығы және өзіндік көзқарасы маңызды рөл атқарады.

Педагогикалық тұрғыдан, сыни тұрғыдан ойлау – мұғалімнің бағыттауымен, арнайы әдіс-тәсілдер мен тапсырмалар арқылы қалыптасатын қабілет. Мұғалімнің рөлі мұнда жетекші және ұйымдастырушы сипатта болады: ол оқушылардың ойлау әрекетіне бағыт береді, сұрақ қою арқылы ізденуге жетелейді және өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік туғызады.

Сыни тұрғыдан ойлауды қалыптастырудың негізгі шарттары:

1. Сұрақ қою мәдениеті.

Мұғалім оқушылардың ойлау белсенділігін арттыру үшін ашық сұрақтарды қолдануы тиіс. Мысалы: «Егер басқаша тәсіл қолдансақ не болар еді?», «Бұл шешім неге дұрыс деп ойлайсың?» деген сұрақтар оқушыны тереңірек ойлануға итермелейді.

2. Талдау және салыстыру әрекеттері.

Әрбір тапсырманың бірнеше шешімін талқылау, оқушыларды өз көзқарасын дәлелдеуге және басқалардың пікірін тыңдауға үйретеді. Мысалы, математикалық есепті екі түрлі әдіспен шығарып, нәтижесін салыстыру – аналитикалық ойлаудың тиімді тәсілі.

3. Топтық жұмыс және пікірталас.

Топтық талқылаулар кезінде оқушылар идея алмасады, өз ойларын еркін жеткізуді, өзгелердің пікірін құрметтеуді үйренеді. Бұл коммуникативтік және әлеуметтік дағдыларды дамыта отырып, бірлесіп шешім қабылдауға баулиды.

4. Рефлексия.

Сабақ соңында оқушы өз жұмысына талдау жасап, нені білді, нені әлі де меңгеруі қажет екенін анықтайды. Мұғалімнің бағыттауымен жүргізілетін рефлексия оқушыларды өзін-өзі бағалауға, өз жетістіктері мен қиындықтарын саралауға үйретеді.

Математика сабағында сыни тұрғыдан ойлауды қалыптастыру – оқушының логикалық, аналитикалық, шығармашылық қабілеттерін дамытып, дербес шешім қабылдау, өз ойын дәлелді жеткізу, жауапкершілік пен табандылық сияқты тұлғалық қасиеттерін жетілдіреді. Мұндай сабақтарда оқушы дайын формуланы жаттап қана қоймай, есептің мәнін түсінеді, неге дәл солай шығатынын түсіндіріп, дәлелдей алады.

Сыни тұрғыдан ойлауға бағытталған оқу үдерісі оқушыларды өз бетінше ізденуге, ақпаратты талдауға, логикалық қорытынды жасауға және өмірде қолдануға дайындайды. Бұл тәсіл қазіргі қоғамда қажет құзыретті тұлға – ойлай білетін, пікірін қорғай алатын және жаңа жағдайларға тез бейімделетін азамат қалыптастырудың басты тетігі болып табылады.

ІІ ТАРАУ. МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

2.1. Сыни тұрғыдан ойлауға бағытталған оқыту технологиясының ерекшелігі

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету технологиясы – оқушылардың танымдық белсенділігін, дербестігін және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған заманауи педагогикалық жүйе. Бұл технология дәстүрлі оқытудан ерекшеленеді, себебі мұнда оқушы – білім алушы емес, білімді құрастырушы, ал мұғалім – бағыт беруші және серіктес рөлін атқарады.

Сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің басты мақсаты – оқушылардың ойлау мәдениетін қалыптастыру, яғни олардың ақпаратты тек қабылдап қана қоймай, оны талдап, бағалап, өз тәжірибесімен байланыстырып, жаңа білім жасауына жағдай жасау. Бұл тәсіл арқылы бала өз пікірін білдіруге, оны дәлелдеуге, түрлі көзқарастарды салыстыруға және логикалық қорытынды жасауға үйренеді.

Бұл технологияның тиімділігі – оқыту процесінде оқушының белсенді субъект ретінде қатысуында. Мұғалім оқушылардың ойлау әрекетін ұйымдастырады, бағыт береді, ал оқушы өз бетінше ізденеді, шешім қабылдайды және өз ойын дәлелдейді. Осылайша оқу үдерісі өзара ынтымақтастық пен серіктестікке негізделеді.

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету технологиясының негізгі қағидаттары мыналар:

• Оқушының жеке тәжірибесіне сүйену;

• Әр пікірдің құндылығын мойындау және оны дәлелдеуге мүмкіндік беру;

• Ойлау әрекетінің барлық кезеңінде рефлексия жасау;

• Сұрақ қою, болжам жасау, пікір айту арқылы оқушыны белсенді таным процесіне тарту.

Сыни тұрғыдан ойлауға бағытталған сабақ құрылымы үш негізгі кезеңнен тұрады:

1. Қызығушылығын ояту.

Бұл кезеңде мұғалім оқушылардың назарын жаңа тақырыпқа аударып, олардың бұрынғы білімдерін белсендіреді. Сұрақтар қою, болжам жасату, проблемалық жағдаяттар ұсыну арқылы оқушының ойлау әрекеті басталады. Мысалы: «Егер санды нөлге бөлсек не болады?» деген сұрақ оқушыны ізденуге жетелейді.

2. Мағынаны тану.

Бұл кезеңде оқушылар жаңа ақпаратпен танысады, талдайды, салыстырады және қорытынды шығарады. Мұғалім бағыттаушы рөлде болып, оқушының өз бетінше ойлауына жағдай жасайды. Мысалы, есеп шығару кезінде бірнеше тәсілді салыстырып, тиімдісін таңдау оқушының аналитикалық ойлауын дамытады.

3. Ой толғаныс.

Сабақ соңында оқушылар алған білімдерін қорытады, өз шешімдерін дәлелдейді, пікір білдіреді және рефлексия жасайды. Бұл кезеңде «Мен бүгін не үйрендім?», «Маған не қиын болды?», «Қандай қорытынды жасадым?» сияқты сұрақтар қойылады.

Бұл кезеңдердің әрқайсысы оқушының ойлау белсенділігін арттырып, сабақтың құрылымын логикалық және шығармашылық тұрғыдан ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету технологиясын математика сабағында қолдану – оқушылардың логикалық ойлауын, дербестігін және дәлелдеу мәдениетін қалыптастырады. Мұндай сабақтарда оқушы тек есеп шығарушы емес, мәселені зерттеуші және шешім қабылдаушы тұлғаға айналады.

Қорытындылай келе, бұл технологияның басты нәтижесі – өз ойын еркін жеткізетін, дәлелді шешім қабылдайтын, жауапкершілігі жоғары, шығармашыл тұлға тәрбиелеу.

2.2. Математика сабағында қолданылатын тиімді стратегиялар

Бастауыш сынып математика сабақтарында оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту үшін төмендегі стратегиялар тиімді болып саналады:

1. «INSERT» стратегиясы

(Interactive Noting System for Effective Reading and Thinking)
Мақсаты – оқушының ақпаратпен жұмыс істеу қабілетін арттыру.
Қолдану тәсілі: оқушы мәтін немесе есепті оқи отырып, белгілер қояды:

• «+» – мен мұны білемін

• «–» – бұл мен үшін жаңа ақпарат

• «?» – түсініксіз немесе білгім келеді

• «!» – мені таңқалдырған мәлімет

Математика сабағында бұл әдісті жаңа ұғымды енгізу кезінде немесе есеп шартын талдағанда қолдануға болады.

2. «Венн диаграммасы» әдісі

Екі немесе үш ұғымның ұқсастығы мен айырмашылығын табуға арналған.
Мысалы: «Төртбұрыш» және «Шаршы» ұғымдарын салыстыру. Бұл әдіс оқушылардың талдау және салыстыру дағдыларын дамытады.

3. «Кубизм» әдісі

Кубтың әр қырында тапсырма түрлері жазылады: сипатта, салыстыр, талда, қолдан, дәлелде, тұжырымда.

Мысалы: «Бұрыш» тақырыбында:

– Бұрыш деген не?

– Бұрыштың түрлерін салыстыр.

– Өмірден мысал келтір.

– Бұрыштың өлшемін қалай табуға болады?

Бұл әдіс бір тақырыпты жан-жақты зерттеуге үйретеді.

4. «Болжау» әдісі

Оқушыларға есептің немесе тапсырманың соңғы нәтижесін айтпай, болжам жасату.

Мысалы: «Егер фигураның қабырғаларын екі есе ұлғайтсақ, ауданы қалай өзгереді?»

Мұндай тапсырмалар логикалық пайымдауды дамытады.

5. «БББ» әдісі

(Білемін – Білгім келеді – Білдім)

Тақырып басында және соңында қолданылатын стратегия.

Оқушылардың білім деңгейін, қызығушылығын және жаңа ақпаратты түсіну деңгейін анықтауға көмектеседі.

6. «ДЖИГСО» әдісі

Топтық жұмысты ұйымдастыруға арналған.

Мысалы: бір тақырып бірнеше бөлікке бөлінеді, әр топ өз бөлігі бойынша зерттеу жүргізіп, кейін өзара ақпарат алмасады. Бұл әдіс оқушылардың коммуникация және ынтымақтастық дағдыларын қалыптастырады.

2.3. Математикалық есептерді шешуде сыни ойлауды қалыптастыру жолдары

Математикалық есеп – оқушының логикалық және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытудың ең тиімді құралы. Әрбір есеп – оқушының танымдық белсенділігін арттырып, өз ойын дәлелді түрде жеткізуге, есептің шешу жолын талдауға және алынған нәтижені түсіндіруге мүмкіндік береді. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту үшін есепті шешу үдерісін тек нәтижеге бағыттамай, керісінше талдау, салыстыру, дәлелдеу кезеңдерімен ұштастыру қажет.

Мұғалім оқушыларға дайын жауапты ұсынбай, олардың өз бетінше шешім қабылдауына және ой қорытындысын жасауына жағдай жасауы тиіс. Бұл тәсіл оқушыларды дербес ойлауға, математикалық тілде сауатты сөйлеуге және дәлел келтіру мәдениетін қалыптастыруға үйретеді.

Тиімді тәсілдер:

• Есепті бірнеше тәсілмен шешуді ұсыну (мысалы, арифметикалық, алгебралық, графикалық жолмен);

• Есеп шартындағы артық немесе жетіспейтін мәліметтерді анықтау, сол арқылы логикалық ойлауды дамыту;

• Өз шешімін түсіндіріп, дәлелдеу – бұл оқушыларды математикалық пайымдауға, логикалық қорытынды жасауға баулиды;

• Қате шешімді талдау және оны түзету жолдарын табу арқылы оқушы өз әрекетін бағалауды және сын тұрғысынан қарауды үйренеді;

• Тапсырмаға шығармашылық тұрғыдан қарау (мысалы, есепке ұқсас жаңа есеп құрастыру немесе шартын өзгертіп, нәтижесін болжау).

Мысал:

Есеп: Тік төртбұрыштың ұзындығы 8 см, ені 6 см. Егер ұзындығын 2 см-ге арттырсақ, ауданы қалай өзгереді?

Бұл есепті талдау кезінде оқушы алдымен тік төртбұрыштың бастапқы

ауданын (8×6=48 см²) және жаңа ауданын (10×6=60 см²) есептейді. Салыстыру арқылы ауданының 12 см²-ге артқанын анықтайды.

Мұндай тапсырмада оқушы тек есеп шығарып қана қоймай, неліктен аудан артқанын, қаншалықты өзгергенін, осы заңдылықтың басқа фигураларда сақталатынын ойластырады. Бұл тәсіл математикалық ұғымдарды терең түсінуге, логикалық ойлауды және дәлелдеу дағдыларын дамытуға ықпал етеді.

Осылайша, есептерді сыни тұрғыдан ойлауға бағыттап құрастыру мен шешу үдерісі оқушылардың математикалық мәдениетін қалыптастырып, олардың өз ойын нақты, дәлелді және логикалық түрде жеткізу қабілетін арттырады.

2.4. Проблемалық сұрақтар мен тапсырмалар арқылы оқушы ойлауын дамыту

Сыни ойлаудың өзегі – проблемалық жағдай. Оқушыны ойландыру үшін мұғалім есепті немесе тапсырманы дайын түрде емес, оның мәнін ашуға жетелейтін сұрақтар мен күмән тудыратын жағдайлар арқылы ұсынуы қажет. Мұндай тәсіл оқушының танымдық белсенділігін, ізденісін, дербес ойлау қабілетін арттырады және оны тек орындаушы емес, ойлаушы, зерттеуші тұлға ретінде қалыптастырады.

Проблемалық жағдай туындағанда оқушы өз тәжірибесіне сүйеніп, жаңа білімге өзі қол жеткізеді. Бұл үдеріс оқытуды механикалық есте сақтаудан шығармашылық ізденіске көшіреді. Мұғалімнің басты міндеті – дәл сол ойлануға жетелейтін сұрақтарды қою, яғни оқушының миында «Неліктен?», «Қалай?», «Қандай жағдайда?» сияқты сұрақтардың пайда болуына түрткі болу.

Проблемалық сұрақтар мысалдары:

• Неліктен бірдей сандардың қосындысы мен көбейтіндісі әртүрлі нәтижелер береді?

• Екі үшбұрыштың периметрі бірдей болса, олардың аудандары да тең бола ма?

• Егер фигураның бір өлшемі өзгерсе, ауданы қалай өзгереді?

• Бір санның жартысы мен екі еселенген түрін салыстырғанда қандай заңдылық байқайсың?

• Егер сандарды орнын ауыстырсақ, амал нәтижесі өзгеруі мүмкін бе?

Осындай сұрақтар оқушыны тек жауап табуға емес, ойлау барысын түсіндіруге, дәлелдеуге, пікірін қорғауға бағыттайды. Оқушы өз шешімін негіздей отырып, логикалық пайымдау жасайды, ал мұғалім осы талқылау барысында бағыттаушы рөл атқарады.

Мұндай тапсырмалар арқылы оқушыларда:

• логикалық және аналитикалық ойлау дағдылары қалыптасады;

• дәлелдеу мәдениеті дамиды;

• математикалық тілде сауатты сөйлеу қабілеті артады;

• өз ойын нақты және негізді түрде жеткізе білу машығы қалыптасады.

Сонымен, проблемалық оқыту элементтерін пайдалану – сыни тұрғыдан ойлауды дамытудың басты тетігі. Ол оқушының білім алу процесіне белсенді қатысуын қамтамасыз етіп, математика пәнін тек формулалар мен ережелер жиынтығы емес, ойлаудың ғылымы ретінде қабылдауына жол ашады.

ІІІ ТАРАУ. МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУҒА АРНАЛҒАН САБАҚ ҮЛГІЛЕРІ

3.1. 2-сынып математика сабағы: «Көбейту және бөлу» тақырыбында сыни ойлауға бағытталған сабақ

Сабақтың мақсаты:

Оқушылардың көбейту мен бөлу амалдары арасындағы байланысты түсінуіне жағдай жасау; есепті талдау, салыстыру және өз шешімін дәлелдеуге үйрету.

Күтілетін нәтиже:

– Көбейту мен бөлудің өзара байланысын түсінеді;

– Есепті шешудің бірнеше жолын ұсына алады;

– Өз ойын еркін және дәлелді жеткізеді.

Сабақ кезеңдері мен сыни ойлауға бағытталған тапсырмалар:

1. Қызығушылығын ояту (5 мин)

Мұғалім суреттер көрсетеді (мысалы: 3 себетте 4 алмадан бар).
Сұрақтар:

– Барлығы неше алма?

– Бұл есепті қандай амалмен шығарамыз?

– Егер бір себеттегі алманың санын білсек, барлығын қалай табамыз?

Осылайша оқушылар өз ойларын айтып, болжам жасайды.

2. Мағынаны тану (15 мин)

Тапсырма:

1. 3 × 4 = 12.

2. 12 ÷ 4 = ?

3. 12 ÷ 3 = ?

Оқушылар амалдар арасындағы байланысты өздері анықтайды.
– «Көбейту мен бөлу бір-бірімен қалай байланысты?» деген сұрақ талқыланады.
Топтық жұмыс: әр топ мысалдар келтіріп, өз тұжырымын постер түрінде ұсынады.

4. Ой толғаныс (10 мин)

Оқушыларға проблемалық тапсырма беріледі:

«Бір себетте 6 алма бар. Егер себеттердің санын екі есе арттырсақ, ал алманың жалпы саны неше есе өзгереді?»

Оқушылар жауаптарын дәлелдеп, логикалық қорытынды жасайды.

Қорытынды:
Сабақ соңында «БББ» әдісі арқылы рефлексия:

– Не білдім?

– Не білгім келеді?

– Не түсініксіз қалды?

3.2. 3-сынып сабағы: «Ұзындық бірліктері» тақырыбы бойынша сабақ үлгісі

Сабақтың мақсаты:

Ұзындық бірліктерін (мм, см, дм, м) салыстыру және түрлендіру арқылы оқушылардың логикалық және сыни ойлау қабілеттерін дамыту.

Күтілетін нәтиже:

– Ұзындық бірліктерінің арақатынасын түсінеді;

– Салыстыру және дәлелдеу арқылы шешім қабылдайды;

– Өз ойын негіздеп жеткізеді.

Сабақ барысы:

1. Қызығушылығын ояту (5 мин)

«Болжау» әдісі:

Мұғалім сұрақ қояды:

– 1 метр мен 1 дециметрдің айырмашылығы қандай болуы мүмкін?
– Қайсысы үлкен? Қайсысы кішірек?

Оқушылар өз болжамдарын айтады.

2. Мағынаны тану (15 мин)

Оқушылар топтарға бөлінеді. Әр топқа сызғыштар мен өлшеу құралдары беріледі.
Тапсырма: әр топқа түрлі ұзындықтағы заттарды өлшеу және нәтижесін салыстыру ұсынылады.

Топтық сұрақтар:

– Неліктен кейбір өлшемдер бір-біріне еселік қатынаста болады?

– Егер 1 метрде 10 дм болса, 2,5 метрде неше дм болады?

– Ұзындық бірліктерінің арасындағы байланысты кесте түрінде қалай көрсетуге болады?

3. Ой толғаныс (10 мин)

«Венн диаграммасы» әдісі:

Оқушылар сантиметр мен метрдің ұқсастығы мен айырмашылығын жазады.

Рефлексия:

– Бүгінгі сабақта мен нені түсіндім?

– Маған қиын болған тұстар қандай?

– Осы білімді қайда қолдана аламын?

3. 4-сынып сабағы: «Бұрыш және оның өлшемі» тақырыбы бойынша шығармашылық тапсырмалар

Сабақтың мақсаты:

Бұрыш ұғымын меңгерту, бұрыштың түрлерін ажырату және оларды өмірмен байланыстыру арқылы оқушылардың сыни және шығармашылық ойлау дағдыларын дамыту.

Күтілетін нәтиже:

– Бұрыш түрлерін (доғал, тік, сүйір) ажырата алады;

– Өлшеу құралымен жұмыс жасай алады;

– Тапсырмаларды сыни және шығармашылық тұрғыдан орындайды.

Сабақ кезеңдері мен тапсырмалар:

1. Қызығушылығын ояту (5 мин)

«Суреттен тап» ойыны:

Мұғалім түрлі заттардың суретін көрсетеді (есіктің бұрышы, кітаптың бұрышы, сағат тілі т.б.)

Оқушылар:

– Бұрыш бар ма?

– Бұл бұрыш қандай түрге жатады? деген сұрақтарға жауап береді.

2. Мағынаны тану (15 мин)

Топтық жұмыс:

1-топ: Тік бұрыш бар фигураларды табу.

2-топ: Сүйір бұрышқа мысал келтіру.

3-топ: Доғал бұрышқа қатысты өмірлік мысалдар іздеу.

Сыни тапсырма:

– Егер бұрыштың бір қабырғасы өзгерсе, оның түрі өзгере ме?

– Бұрышты өлшеу үшін неге транспортир қажет?

– Бұрыштың шамасы неге градуспен өлшенеді?

3. Ой толғаныс (10 мин)

«Кубизм» әдісі арқылы бекіту:

– Сипатта: Бұрыш дегеніміз не?

– Салыстыр: Тік және доғал бұрыштың айырмашылығы.

– Қолдан: Өмірде бұрыш ұғымы қайда кездеседі?

– Талда: Бұрыштың өлшемін қалай анықтаймыз?

– Тұжырымда: Бұрыштың маңызын қалай түсіндіруге болады?

Шығармашылық тапсырма:

«Менің айналамдағы бұрыштар» тақырыбында шағын жоба – сурет немесе макет жасау.

Қорытынды:

Оқушылар сабақта не үйренгенін «INSERT» әдісі бойынша белгілеп, рефлексия жасайды.

ІІІ тарау. Математика сабақтарында сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға арналған сабақ үлгілері

1. 2-сынып математика сабағы: «Көбейту және бөлу» тақырыбында сыни ойлауға бағытталған сабақ

Сабақтың мақсаты:

• Оқушыларға көбейту мен бөлудің өзара байланысын түсіндіру;

• Сыни тұрғыдан ойлау арқылы есептерді талдау, салыстыру, шешу жолдарын ұсыну дағдыларын дамыту;

• Өз ойын дәлелдеп айтуға, пікір алмасуға, топта бірлесіп жұмыс жасауға үйрету.

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы

Қолданылатын әдістер: «Ой қозғау», «Венн диаграммасы», «БББ кестесі», «Дәлелде», «Қателікті тап».

Сабақ барысы:

1. Қызығушылықты ояту.

– Мұғалім сұрақ қояды:

«Көбейту амалы қай кезде қолданылады?»

«Бөлу амалы нені білдіреді?»

– Оқушылар өз ойларын айтады, топтық пікірталас жүреді.

2. Мағынаны тану.

– Тақтада мысалдар беріледі: 3 × 4 = ? және 12 ÷ 4 = ?

3. – Оқушылар екі амалдың арасындағы байланысты өздері анықтайды.
   – «Венн диаграммасы» арқылы көбейту мен бөлудің ұқсастығы мен айырмашылығын талдайды.

4. Ой толғаныс.

– «Қателікті тап» тапсырмасы:

Мұғалім әдейі қате шығарылған есеп береді, оқушылар қатесін тауып, дәлелдейді.
– «Дәлелде» әдісі арқылы әр оқушы өз шешімін түсіндіреді.

5. Қорытынды:
   – «БББ кестесі» (Білемін – Білдім – Білгім келеді) толтырылады.
   – Рефлексия: Оқушылар бүгінгі сабақта не үйренгенін жазады.

4.2. 3-сынып сабағы: «Ұзындық бірліктері» тақырыбы бойынша сабақ үлгісі

Мақсаты:

• Ұзындық бірліктерін (мм, см, дм, м, км) салыстыру және түрлендіруді үйрету;

• Сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы практикалық есептер шешуге дағдыландыру;

• Өз ойын дәлелдеу, салыстыру және логикалық ойлау дағдыларын дамыту.

Сабақ әдістері: «Топтастыру», «Кестені толтыр», «Салыстыр және түсіндір», «Болжау», «Дұрыс па, бұрыс па?».

Сабақ барысы:

1. Ой қозғау.

– «Бір метрде неше сантиметр бар?»

– «Күнделікті өмірде ұзындық өлшемдері қайда қолданылады?»

Оқушылар өз тәжірибелерімен бөліседі.

2. Мағынаны ашу.

– «Салыстыр және түсіндір» әдісі:

1 м және 1 дм, 1 дм және 1 см салыстырылады.

Оқушылар өз reasoning (дәлелдеу) арқылы түсіндіреді.
– «Кестені толтыр» тапсырмасы:

Бірлік	Белгіленуі	Қатынасы	Мысал
мм	мм	10 мм = 1 см	50 мм = 5 см
см	см	10 см = 1 дм	100 см = 1 м

3. Бекіту.

– Практикалық тапсырма: Оқушылар түрлі заттардың ұзындығын өлшеп, нәтижесін салыстырады.

– «Дұрыс па, бұрыс па?» ойыны:

1 км = 100 м (Бұрыс), 10 дм = 1 м (Дұрыс).

4. Қорытынды:

– Рефлексия парағы: «Бүгін мен білдім…», «Маған қиын болды…», «Келесі жолы…».

4.3. 4-сынып сабағы: «Бұрыш және оның өлшемі» тақырыбы бойынша шығармашылық тапсырмалар

Мақсаты:

• Бұрыштың түрлерін (тұйық, сүйір, тік) ажырата білу және оларды өлшеуді үйрету;

• Геометриялық ұғымдар арқылы оқушылардың сыни және кеңістік ойлауын дамыту;

• Өз пікірін айту, дәлелдеу, зерттеу дағдыларын қалыптастыру.

Қолданылатын әдістер: «Болжау», «Зерттеу тапсырмасы», «Талқыла және дәлелде», «Суретпен жұмыс».

Сабақ барысы:

1. Қызығушылықты ояту.

– «Бұрыш дегеніміз не?» сұрағына оқушылар өз пайымдарын айтады.
– Мұғалім әртүрлі фигуралар көрсетеді, оқушылар қайсысында бұрыш бар екенін анықтайды.

2. Мағынаны тану.

– «Зерттеу тапсырмасы»: топтарда оқушылар транспортирмен бұрыштарды өлшейді.

– «Болжау» әдісі: сурет бойынша бұрыштың шамасын алдын ала болжайды, кейін нақты өлшеммен салыстырады.

3. Ой толғаныс.

– «Талқыла және дәлелде» әдісі: оқушылар өз топтарының нәтижесін сынып алдында қорғайды.

– «Шығармашылық тапсырма»: күнделікті өмірден бұрыш кездесетін суреттер салып, сипаттама береді.

4. Қорытынды:

– «Менің жетістігім» рефлексиясы:

Оқушылар стикерге не үйренгенін және ең қызықты сәтті жазады.

Математика сабақтарында сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға бағытталған осындай тапсырмалар мен әдістер оқушылардың белсенділігін арттырады, өз бетінше ойлауға, дәлелдеуге, пікір айтуға және шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

IV тарау. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын бағалау және дамыту нәтижелерін талдау

4.1. Бағалау критерийлері мен дескрипторлар

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту үдерісінде бағалау – тек оқушының білімін тексеру емес, оның ойлау деңгейін, дәлелдеу қабілетін, логикалық байланыс орнату дағдысын айқындайтын маңызды құрал болып табылады.
Мұғалім бағалауды жүйелі түрде жүргізу арқылы оқушының ойлау мәдениетін, өз ойын жеткізу және дәлелдеу қабілетін дамытады.

Бағалау мақсаттары:

• Оқушылардың ойлау белсенділігін бақылау;

• Дәлелді пікір айту және шешім қабылдау дағдыларын бағалау;

• Талдау, салыстыру және қорытынды жасау қабілеттерін айқындау.

Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын бағалау критерийлері мен дескрипторлар үлгісі:

№	Бағалау критерийі	Дескрипторлар (оқушы әрекеті)
1	Мәселені талдау және түсіну	Есептің шартын толық талдайды, негізгі деректерді ажыратады, сұрақ қоя біледі.
2	Пікір білдіру және дәлелдеу	Өз ойын айқын жеткізеді, шешімін мысалмен немесе дәлелмен негіздейді.
3	Салыстыру және қорытынды жасау	Екі немесе бірнеше тәсілді салыстырады, ең тиімдісін таңдап, қорытынды жасайды.
4	Шешім қабылдау	Шешім қабылдауда логикалық ойлау тізбегін сақтайды, қателерін талдайды.
5	Өз жұмысын бағалау	Өз әрекетіне талдау жасап, неліктен сол шешімге келгенін түсіндіреді.

Бағалау түрлері:

• Қалыптастырушы бағалау – сабақ барысында сұрақтар мен тапсырмалар арқылы жүргізіледі.

• Өзін-өзі және өзара бағалау – оқушы өз ойлауын, сыныптасының пікірін талдайды.

• Қорытынды бағалау – бөлім немесе тақырып соңында жүргізіледі, оқушының ойлау деңгейінің өсу динамикасын көрсетеді.

4.2. Рефлексия және өзіндік талдау тәсілдері

Сыни тұрғыдан ойлауды дамытудың маңызды бөлігі – рефлексия.
Рефлексия арқылы оқушылар өз оқу әрекетіне талдау жасап, не үйренгенін, нені түсінбегенін, нені жақсарту қажет екенін анықтайды.

Рефлексияны ұйымдастыру тәсілдері:

1. «БББ кестесі» әдісі

Білемін	Білдім	Білгім келеді
Бұрынғы білімін еске түсіреді	Сабақтан алған жаңа ақпаратты жазады	Алдағы зерттегісі келетін мәселені анықтайды

2. «Менің ойымша…» стратегиясы

– Сабақ соңында оқушылар өз пікірін еркін жазады:
«Мен бүгін білдім…», «Маған қызық болды…», «Менің ойлауым өзгерді, себебі…».

3. «Бағдаршам» әдісі

– Оқушылар өз деңгейін түстер арқылы көрсетеді:

? – түсіндім, орындай аламын;

? – аздап қиналдым;

? – қиын болды, түсінбедім.

4. «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі

– Оқушы өз жұмысына және сыныптасының жұмысына екі жақсы жағын және бір жетілдіру тұсын айтады.

5. Өзіндік талдау сұрақтары:

   • Мен бүгін қандай жаңа идеяны түсіндім?

   • Есепті шығаруда қандай әдіс тиімді болды?

   • Менің шешімім неліктен дұрыс/бұрыс?

   • Келесі жолы өз жұмысымды қалай жақсарта аламын?

4.3. Сыни тұрғыдан ойлау дағдысының даму динамикасын бақылау

Сыни ойлаудың дамуын бақылау және талдау – оқыту сапасын арттырудың маңызды бөлігі. Мұғалім оқу жылы бойы оқушылардың жетістіктерін жүйелі түрде қадағалап, әр кезеңдегі өзгерістерді анықтайды.

Даму динамикасын бақылау кезеңдері:

1. Бастапқы диагностика – оқу жылының басында жүргізіледі (оқушының ойлау деңгейін, логикалық байланыс орнату қабілетін анықтау).

2. Аралық бақылау – әр тоқсан соңында жүргізіліп, даму қарқыны бағаланады.

3. Қорытынды мониторинг – оқу жылының соңында оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінің өсу нәтижелері талданады.

Бақылау картасы үлгісі:

Оқушының аты-жөні	Бастапқы деңгей	Аралық деңгей	Қорытынды деңгей	Өсу динамикасы	Мұғалімнің пікірі
Айжан	Төмен	Орта	Жақсы	+2 деңгей	Пікір айту белсенділігі артты
Ернұр	Орта	Орта	Жақсы	+1 деңгей	Талдау қабілеті дамыды
Әли	Төмен	Төмен	Орта	+1 деңгей	Нұсқаулық бойынша жұмыс істейді

Динамиканы бағалау критерийлері:

• Сұрақ қою және талдау дағдысы;

• Негізгі ойды табу және қорытынды жасау қабілеті;

• Өз пікірін дәлелдей алу;

• Басқаның пікірін тыңдау және бағалау;

• Шығармашылық тұрғыдан шешім ұсыну.

Нәтижелерді талдау:

Мұндай жүйелі бақылау оқушылардың ойлау мәдениетінің, логикалық пайымдауының және танымдық белсенділігінің қалай өзгергенін көруге мүмкіндік береді.

Динамикасы оң бағытта болған жағдайда мұғалім әдістемесін тиімді деп есептей алады, ал баяу даму байқалса – жаңа әдістер мен стратегияларды енгізу қажет.

Қорытынды

Бастауыш сыныптағы математика сабақтарында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту – оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың, шығармашылық қабілетін қалыптастырудың және функционалдық сауаттылығын дамытудың маңызды тетігі болып табылады. Бұл бағыттағы жұмыс оқушыларды өз бетінше ойлауға, талдау жасауға, дәлелдеуге және қорытынды шығаруға үйретеді. Математика сабағында сыни тұрғыдан ойлауды қалыптастыру арқылы оқушы дайын білімді жаттап қана қоймай, оны түсінеді, салыстырады, өмірлік жағдайларға қолдануға дағдыланады.

Сыни тұрғыдан ойлау әдістері сабақтың барлық кезеңінде оқушының белсенділігін арттырып, оқу процесін қызықты әрі мағыналы етеді. Мұғалімнің басты міндеті – оқушыны ойлануға жетелеу, түрлі пікір айтуға мүмкіндік беру және өз ойын дәлелдеп қорғауға үйрету. Осындай тәсіл арқылы оқушының танымдық белсенділігі артып, ойлау мәдениеті қалыптасады.

Жүргізілген әдістемелік тәжірибе барысында байқалғандай, оқушылардың есеп шығару барысында өз шешімін негіздеуі, түрлі тәсілдерді салыстыруы, дәлел келтіруі олардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетінің артқанын көрсетеді. Мұндай сабақтарда оқушылар тек математикалық ұғымдарды меңгеріп қана қоймай, өмірмен байланыстырып, логикалық қорытынды жасауға бейімделеді.

Мұғалімнің сыни тұрғыдан ойлауға бағытталған әдістерді тиімді қолдануы оқу сапасын арттырумен қатар, оқушылардың шығармашылық қабілетін де дамытады. Әрбір сабақта «неге?», «қалай?», «басқаша болуы мүмкін бе?» деген сұрақтардың қойылуы балаларды ізденуге, өз ойын дәлелдеуге, басқаның пікірін тыңдауға және салыстыруға үйретеді.

Қорыта келгенде, бастауыш сыныптағы математика сабағында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту – білім берудің заманауи талаптарына сай тұлға қалыптастырудың тиімді жолы. Бұл тәсіл оқушының ойлау кеңістігін кеңейтеді, танымдық қабілетін арттырады және оны өмірлік жағдайларда дұрыс шешім қабылдай алатын, өз пікірін еркін жеткізетін тұлға ретінде тәрбиелейді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – Астана, 2020.

2. Қазақстан Республикасы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. – Астана: БҒМ, 2021.

3. Әбілқасымова А.Е., Нұғыманова С.Қ. Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі. – Алматы: Рауан, 2019.

4. Мұханбетжанова С.Т. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту жолдары. – Алматы: Білім, 2020.

5. Жампейісова Қ. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. – Алматы: 2006.

6. Сәтімбекова А. Бастауыш сыныпта сыни тұрғыдан ойлауды дамыту әдістері. – Нұр-Сұлтан: «Ұлағат», 2021.

7. Тұрғынбаева Б. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары. – Алматы: Білім, 2002.

8. Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары мектепте қолдану. – Алматы: Қазақ университеті, 2014.

9. Facione, P. A. Critical Thinking: What It Is and Why It Counts. – Insight Assessment, 2015.

10. Paul, R., & Elder, L. The Miniature Guide to Critical Thinking Concepts and Tools. – Foundation for Critical Thinking, 2019.

11. Halpern, D. F. Thought and Knowledge: An Introduction to Critical Thinking. – New York: Psychology Press, 2014.

12. Мұратбекова А., Сейілова Г. Бастауыш мектепте математикалық білім беруді жаңғырту. – Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2022.

13. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы бойынша әдістемелік нұсқаулық. – Астана, 2023.

14. Конысбаева М. Математика сабағында оқушылардың логикалық ойлауын дамыту әдістері. – Алматы: Дарын, 2020.

15. Fisher, A. Critical Thinking: An Introduction. – Cambridge University Press, 2011.

Қосымша материалдар

1. Жұмыс парақтары мен тапсырмалар үлгілері

1-тапсырма.

Тақырып: Көбейту және бөлу амалдары

Мақсаты: Оқушылардың логикалық ойлау және салыстыру дағдыларын

дамыту.

Нұсқау:

1. 4 пен 6 сандарының көбейтіндісін тап.

2. Шыққан нәтижені екіге бөл.

3. Неліктен осылай есептелетінін түсіндір.

2-тапсырма.

Тақырып: Ұзындық бірліктері

Мақсаты: Ұзындық өлшемдерін салыстыру арқылы сыни ойлау қабілетін қалыптастыру.
Нұсқау:

1. 1 метр = ___ см екенін есіңе түсір.

2. Егер арқанның ұзындығы 250 см болса, ол неше метр болады?

3. Қай жағдайда сантиметрмен, қай жағдайда метрмен өлшеу тиімді екенін түсіндір.

3-тапсырма.

Тақырып: Бұрыш және оның өлшемі

Мақсаты: Геометриялық ұғымдарды талдау, логикалық қорытынды жасау.

Нұсқау:

1. Бұрыштың түрлерін ата.

2. Өлшем құралдарын қолдана отырып, сыныптағы үш түрлі бұрышты өлше.

3. Бұрыштардың айырмашылығын түсіндір.

2. Мұғалімге арналған нұсқаулық кестелер

№	Сабақ кезеңі	Мұғалім әрекеті	Оқушы әрекеті	Бағалау түрі
1	Қызығушылықты ояту	Сұрақ қою, проблемалық жағдай тудыру	Өз ойын айту, болжау	Ауызша мадақтау
2	Мағынаны ажырату	Топтық жұмыс ұйымдастыру	Талдау, салыстыру	Критерий бойынша бағалау
3	Ой толғаныс	Қорытынды сұрақтар қою	Өз пікірін дәлелдеу	Рефлексия парағы

3. Рефлексия парағы үлгісі

Сабақ тақырыбы: ______________________

1. Бүгін мен нені білдім?

2. Маған не қиын болды?

3. Мен өз жұмысыммен ризамын ба?

4. Келесі сабақта нені жақсартамын?