Математика сабақтарында оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін қалыптастырудың әртүрлі тәсілдері
туралы
Математиканы оқуда оқушылардың
зияткерлік іс-әрекетін дамыту маңызды рөл атқарады. Осыдан
математикалық ұғымдар мен ережелерді зерттеу барысында оқушылар өз
бетінше ойлау, негіздеу, дәлелдеу, есептерді шешудің оңтайлы
тәсілдерін іздеу, өз сөздерімен тұжырымдар жасау дағдыларын игереді
деген қорытынды шығады. Мұндай ақыл-ой дағдыларын қалыптастыру
кезінде оқушылардың математикалық ойлауы дамиды, оған түсіну,
талдау, синтез, салыстыру, аналогия, абстракция, қоршаған шындықты
білуді жалпылау және нақтылау сияқты жалпы ойлау операцияларын
жүзеге асыру кіреді, олар шындыққа жету үшін оқу және өмірлік
мәселелерді шешуде қажет болады. Геометриялық есепті шешуде бұл
процестің қалай жүретінін қарастырайық:екі қабырғасы өзара
перпендикуляр және 3 және 4 см болатын үшбұрыштың ауданын
анықтаңыз.
Шешім. Талдау мен синтездің
ойлау операцияларын қолдана отырып, есептің шарттары анықталады:
Үшбұрыш берілген; үшбұрыштың өзара перпендикуляр екі қабырғасы бар;
үшбұрыштың қабырғалары 3 және 4 см.есептің талабы: үшбұрыштың
ауданын табу. Шарттар мен талаптарды бөліп көрсету-талдау нәтижесі.
Талдау барысында сұрақтар талқыланады: Тапсырмада қандай фигура
берілген? Бұл фигураның қандай қасиеттері бар? Тапсырманың талабы
қандай? Сонымен қатар, оқушылар тапсырманың шарттарын талдау
операциясының мәнін әртүрлі көзқарастардан түсінген жөн. Мұнда
синтез тек сызбаға тапсырма деректерін енгізу үшін жүзеге
асырылады.
Мәселені шешу барысында
студенттер бұл үшбұрышты изоссельдер немесе тұрақты үшбұрыш түрінде
ұсына алады. Сондықтан сызбаны дұрыс бейнелеу үшін үшбұрыштың
қабырғаларын өзара перпендикуляр сегменттер түрінде салудан бастау
керек, содан кейін үшбұрыштың өзін салуға көшуге болады. Осылайша,
оқушылар қосымша талдау операциясы арқылы есептің шешімін табудағы
ең маңызды нәрсені анықтайды-бұл үшбұрыштың қабырғаларының
перпендикулярлығы. Мәселенің шешімі бірден осыдан
шығады.
Математиканы оқытуда танымдық
қызығушылықты, оқушылардың ойының тәуелсіздігін дамытуға, олардың
шығармашылық іс-әрекет дағдыларын қалыптастыруға ықпал ететін оқыту
әдістері мен құралдарын қолдану да өте маңызды. Бұған математика
сабақтарында интерактивті әдістерді қолдану қолайлы. Мысалы,
компьютерді қолдана отырып, трапецияның ортаңғы сызығы ұғымын
зерттегенде, осы сегменттің ұзындығын есептеуге арналған бағдарлама
көрсетіледі, оқу мәселелерін талқылау ұйымдастырылады: ортаңғы
сызықтың ұзындығын қалай табуға болады? Оны есептеу үшін бізге
қандай деректер қажет? Орта сызық ұғымы туралы динамикалық және
анимациялық иллюстрацияларды көрсете отырып, студенттерге
сұрақтарға жауап табуға шақырылады:
Трапецияның орта сызығын қалай
анықтауға болады? Үшбұрыштың орта сызығымен ұқсастық бар ма? Осы
ұқсастықты қолдана отырып, оның ұзындығын есептеуге бола ма?
Мәселелерді талқылау және компьютерде иллюстрациялар көрсету
барысында студенттер оқу материалының мәнін көрнекі түрде игереді,
осы тұжырымдаманы бекіту және қолдану туралы сұрақтарға жазбаша
және ауызша жауап береді.
Жаңа материалды дәріс түрінде
оқығанда, мұғалімнің түсіндірмесінен кейін оқушылар компьютердің
көмегімен өзіндік жұмыс жасайды. Сонымен қатар, оқушылардың өткен
тақырып бойынша білімі мен дағдыларын бақылау және бағалау
жүргізіледі. Мұнда қателерді табу және жұмыс істеу бойынша оқу
қызметі де ұйымдастырылған. Слайдтармен сызбалар мен сызбаларды,
оқу материалының мәтінін анимациялауды көрсету оқушылардың ақыл-ой
әрекетін белсендіруге ықпал етеді.
Математиканы оқу кезінде
есептерді оқушылардың математикалық қабілеттерін дамыту құралы
ретінде қолданған жөн. Сондықтан, тәжірибеде мұғалімдер
шығармашылық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды қолдануы керек,
мысалы, жетіспейтін деректері бар тапсырмалар, артық жағдайлары бар
тапсырмалар, тез ойлауға арналған тапсырмалар, әзіл-қалжыңдар,
сандық деректері жоқ тапсырмалар, теоремалар, ауызша есептер,
қолданбалы есептер, пәнаралық мазмұндағы тапсырмалар. Осыған сүйене
отырып, оқу процесінде осы әртүрлі тапсырмаларды қолдана отырып,
оқушылардың есептерді шешу, оны түрлендіру, қайта құру, шешімнің
ұтымдылығы тұрғысынан талдау қабілеттерін дамыту. Осылайша,
мәселелерді шеше отырып, студент зерттеушіге тән шығармашылық
бейімділікті игереді, ойлана отырып, өзінің эрудициясын
байытады.
