МАТЕМАТИКАЛЫҚ САУАТТЫЛЫҚ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ОЙЛАУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

Аңдатпа

Бұл мақалада математикалық сауаттылықты дамыту арқылы оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін жетілдірудің әдістемелік негіздері қарастырылады. Математикалық сауаттылық – тек есеп шығару машығы емес, логикалық, сыни және креативті ойлау қабілеттерінің жиынтығы. Автор математикалық сауаттылықты қалыптастырудың тиімді жолдарын, оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған әдістер мен тәсілдерді ұсынады. Сонымен қатар, сабақ барысында өмірлік жағдаяттарға негізделген тапсырмаларды, деңгейлік және зерттеушілік жұмыстарды қолдану арқылы оқушының шығармашылық ойлауын дамыту жолдары талданады.

Аннотация

В статье рассматриваются методические основы развития творческого мышления учащихся через формирование математической грамотности. Математическая грамотность – это не просто умение решать задачи, а способность применять логическое, критическое и креативное мышление. Автор раскрывает эффективные пути формирования математической грамотности, описывает методы и приемы, направленные на повышение познавательной активности учащихся. Также анализируются возможности развития творческого мышления через использование заданий, основанных на жизненных ситуациях, уровневых и исследовательских работах.

Abstract

This article examines methodological approaches to enhancing students’ creative thinking through the development of mathematical literacy. Mathematical literacy is not merely the ability to solve problems but the capacity to apply logical, critical, and creative thinking. The author outlines effective ways to foster mathematical literacy, describing methods that stimulate students’ cognitive activity. Furthermore, the paper explores how real-life tasks, differentiated exercises, and research-based assignments can develop creative thinking skills among learners.

Кіріспе

Қазіргі таңда әлемдік білім кеңістігі оқушының білімді ғана емес, оны өмірде қолдана білетін тұлға болып қалыптасуын талап етеді. Осы тұрғыда математикалық сауаттылық ұғымы білім берудің негізгі бағыттарының бірі ретінде қарастырылады.
Математикалық сауаттылық – адамның математикалық білім мен дағдыларды күнделікті өмірлік жағдайларда тиімді пайдалана алу қабілеті. Ол логикалық пайымдауды, дәлелді ойлауды, мәселеге шығармашылық тұрғыдан қарауды қамтиды.

Мектеп тәжірибесінде математикалық сауаттылықты дамыту оқушылардың тек есеп шығарудағы машығын емес, олардың шығармашылық ойлауын жетілдірудің басты шарты болып табылады. Себебі шығармашылық ойлау арқылы оқушы мәселеге жаңаша көзқараспен қарап, тиімді шешім табуға бейімделеді.

Осы мақалада математикалық сауаттылықты қалыптастырудың мазмұны мен әдістері, сондай-ақ оның оқушының шығармашылық қабілеттерін дамытудағы рөлі жан-жақты қарастырылады.

Негізгі бөлім

1. Математикалық сауаттылық ұғымының мәні мен мазмұны

Математикалық сауаттылық – білімді, білік пен дағдыны өмірлік жағдаяттарда қолдану қабілеті. Ол келесі компоненттерден тұрады:

• математикалық модель құра білу;

• ақпаратты талдау және өңдеу;

• шешім қабылдау және нәтижені түсіндіру;

• дәлелдеу және ой қорытындысын жасау.

PISA халықаралық зерттеулерінде математикалық сауаттылық – «адамның нақты өмірлік жағдайларды түсініп, оларды математикалық құралдар арқылы талдау қабілеті» деп анықталады.
Демек, бұл сауаттылық түрі оқушының функционалды және шығармашылық қабілеттерін қалыптастырумен тікелей байланысты.

2. Шығармашылық ойлаудың математикалық тұрғыдан дамуы

Шығармашылық ойлау – стандартты емес шешім табу, жаңа идея ұсыну қабілеті. Математика сабағында бұл келесідей бағыттарда көрініс табады:

• есепті әртүрлі тәсілмен шығару жолдарын табу;

• жаңа есеп құрастыру немесе түрлендіру;

• логикалық және комбинаторлық тапсырмаларды орындау;

• практикалық мазмұндағы мәселелерге математикалық модель жасау.

Мысалы, «Егер дүкендегі жеңілдік 15% болса, бағасы 6000 теңге болған заттың жаңа бағасы қанша?» деген есеп тек арифметикалық амал емес, нақты өмірмен байланысты логикалық талдау тапсырмасы ретінде қарастырылады.

Осындай тапсырмалар оқушыларды өз бетінше ойлауға, дәлелді қорытынды жасауға және шешімнің тиімділігін бағалауға үйретеді.

3. Математикалық сауаттылықты дамыту әдістері мен тәсілдері

Оқушының шығармашылық ойлауын дамытуда қолданылатын тиімді әдістер төмендегідей:

4. Мұғалімнің рөлі және бағалау критерийлері

Мұғалім математикалық сауаттылықты дамытудың бағыттаушы тұлғасы. Ол сабақ барысында:

• оқушының дербес ойлауына мүмкіндік береді;

• рефлексия тудырып, әр шешімді дәлелдеуге үйретеді;

• жетістікке жеткен оқушыны уақтылы мадақтайды.

Бағалау критерийлері үлгісі:

1. Есептің шартын түсініп, дұрыс талдай білу – 2 балл

2. Модель құрастырып, шешім табу – 3 балл

3. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу – 3 балл

4. Нәтижені түсіндіру және өмірмен байланыстыру – 2 балл
   Барлығы: 10 балл

5. Практикалық ұсыныстар

• Сабақта ашық типтегі сұрақтарды жиі пайдалану;

• Зерттеу және жобалық жұмыстар ұйымдастыру;

• Интерактивті құралдар (GeoGebra, Kahoot, Desmos) қолдану;

• Логикалық және креативті тапсырмалар жинағын жүйелі түрде енгізу;

• Сабақ соңында рефлексиялық талдау жүргізу: «Қай әдіс тиімді болды?», «Қандай жаңа ой туды?»

Қорытынды

Қорыта айтқанда, математикалық сауаттылықты қалыптастыру – оқушының шығармашылық ойлау қабілетін дамытудың маңызды шарты. Ол арқылы оқушылар тек формулаларды меңгеріп қоймай, кез келген мәселені талдап, логикалық және өмірлік тұрғыдан шешім қабылдауға дағдыланады.
Математикалық сауаттылығы жоғары оқушы – өзіндік пікірі бар, жаңашыл ойлайтын, сын тұрғысынан талдай білетін тұлға.
Сондықтан мұғалім әр сабағында оқушылардың математикалық білімін өмірмен байланыстырып, олардың шығармашылық әлеуетін ашуға бағытталған әдістерді жүйелі қолдануы қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарты. – Астана, 2023.

2. OECD. PISA 2022 Results: Mathematical Literacy. – Paris: OECD Publishing, 2023.

3. Әбілқасымова А.Е. Математикалық білім беру теориясы мен әдістемесі. – Алматы: Қазақ университеті, 2021.

4. Қараев Ж.А. Деңгейлеп оқыту технологиясы. – Алматы: Рауан, 2019.

5. Сейсенбаева Г. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары. – Нұр-Сұлтан, 2020.

6. Polya, G. How to Solve It: A New Aspect of Mathematical Method. – Princeton University Press, 2004.

Байланыс мәліметтері:

Абиева Айгул Жумабаевна
Математика пәні мұғалімі
Маңғыстау облысы, Түпқарған ауданы, Жалау Мыңбаев атындағы мектеп-гимназиясы
Ұялы телефон: +7 (702) 562-85-06