МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ЕРТЕГІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ

Аннотация

Бұл мақалада мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қабілетін ертегі арқылы дамыту мәселесі қарастырылады. Ертегінің бала танымын кеңейту, логикалық және шығармашылық ойлауын жетілдірудегі маңызы айқындалады. Автор ертегімен жұмыс жүргізудің тиімді әдістерін – мазмұндау, сахналау, сұрақ-жауап, ертегіні жалғастыру және шығармашылық тапсырмаларды орындау сияқты тәсілдерді талдайды. Сондай-ақ, педагогтің рөлі мен ертегіні таңдау принциптері де баяндалады. Зерттеу нәтижесінде ертегі балалардың ойлау, қиял, тіл және адамгершілік қасиеттерін дамытуда маңызды құрал екендігі дәлелденеді.

Түйінді сөздер: ертегі, ойлау қабілеті, мектеп жасына дейінгі бала, қиял, таным, тәрбие, педагог.

Аннотация

В данной статье рассматривается проблема развития мышления дошкольников через сказку. Определяется значение сказки в расширении познания ребенка, совершенствовании логического и творческого мышления. Автор анализирует эффективные методы работы со сказкой – такие как изложение, постановка, вопросы и ответы, продолжение сказки и выполнение творческих заданий. Также излагаются роль педагога и принципы выбора сказки. В результате исследования будет доказано, что сказка является важным инструментом в развитии мышления, воображения, языка и нравственных качеств детей.

Ключевые слова: сказка, мышление, дошкольник, воображение, познание, воспитание, педагог.

Abstract

This article examines the problem of developing the thinking of preschoolers through a fairy tale. The significance of the fairy tale in expanding the knowledge of the child, improving logical and creative thinking is determined. The author analyzes effective methods of working with a fairy tale - such as presentation, production, questions and answers, continuation of the fairy tale and fulfillment of creative tasks. The role of the teacher and the principles of choosing a fairy tale are also outlined. As a result of the study, it will be proved that the fairy tale is an important tool in the development of thinking, imagination, language and moral qualities of children.

Key words: fairy tale, thinking, preschooler, imagination, cognition, upbringing, teacher. yandex

Кіріспе

Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру жүйесінде бала тұлғасының жан-жақты дамуына ерекше назар аударылуда. Баланың ойлау, сөйлеу, қиял және шығармашылық қабілеттері өмірдің алғашқы кезеңдерінде қалыптасатыны белгілі. Сол себепті мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қабілетін дамыту – тәрбие мен білім берудің маңызды міндеттерінің бірі.

Осы тұрғыдан алғанда халық ауыз әдебиетінің үлгілері, әсіресе ертегілер, балалардың ой-өрісін кеңейту мен танымдық белсенділігін арттыруда маңызды рөл атқарады. Ертегі арқылы бала тек тыңдаушы емес, оқиғаға баға беруші, ой қорытындысын жасай білетін тұлға ретінде қалыптасады.

Негізгі бөлім

1. Ертегінің тәрбиелік және танымдық маңызы

Ертегілер – халықтың өмірлік тәжірибесін, даналығын, адамгершілік құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін рухани мұра. Онда жақсылық пен жамандық, адалдық пен опасыздық, ақыл мен айла сияқты өмірлік ұғымдар көрініс табады. Балалар ертегіні тыңдай отырып, өмірлік құбылыстарды салыстыруға, себеп-салдарлық байланыстарды түсінуге, өз ойын айтуға дағдыланады.

Психологтар мен педагогтардың зерттеулеріне сүйенсек (Л.С. Выготский, Ж. Пиаже, А. Темірбекова және т.б.), ертегі баланың логикалық және бейнелі ойлауын қатар дамытады. Себебі ертегіде әрекеттер жүйесі мен оқиғалар тізбегі логикалық байланыс арқылы өрбиді, ал қиял-ғажайып элементтер баланың елестету қабілетін күшейтеді.

2. Ойлау қабілетін ертегі арқылы дамыту жолдары

Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауын дамытуда ертегілермен жүйелі жұмыс жүргізу қажет. Мұндай жұмыс келесі бағыттарда жүзеге асады:

1. Ертегіні мазмұндау және талдау – балалардың есте сақтау, байланыстырып сөйлеу және себеп-салдарлық ойлау қабілетін арттырады.

2. Ертегіні сахналау – кейіпкерлердің рөлін ойнау арқылы бала оқиғаға еніп, логикалық шешім қабылдауға үйренеді.

3. Ертегіні аяқтау немесе жалғастыру – шығармашылық пен қиялды дамытады, баланы өз ойын жүйелі жеткізуге баулиды.

4. Сұрақ-жауап және пікірталас әдісі – баланың сын тұрғысынан ойлау дағдысын жетілдіреді.

5. Ертегіге сурет салу немесе көрініс қою – бейнелі ойлауды дамыта отырып, эстетикалық талғамын қалыптастырады.

Мысалы, «Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай» ертегісін талдау кезінде балалар әділдік, тапқырлық, мейірімділік ұғымдарын түсінеді және кейіпкердің әрекетін бағалауға үйренеді.

3. Педагогтің рөлі

Ертегі арқылы ойлау қабілетін дамытуда педагогтің орны ерекше. Тәрбиеші ертегіні тек әңгімелеуші емес, балаларды ойлануға, талдауға, қорытынды жасауға бағыттаушы тұлға болуы тиіс. Мұғалім:

• баланың жас ерекшелігіне сай ертегіні іріктеуі;

• ертегіні түсіндіру кезінде көрнекілік, ойын және шығармашылық әдістерді қолдануы;

• әр балаға өз пікірін айтуға мүмкіндік беруі қажет.

Қорытынды

Қорыта айтқанда, ертегі – мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қабілетін, қиялын және сөйлеу дағдысын дамытудың тиімді әдістерінің бірі. Ол баланы ізденімпаздыққа, өзіндік пікір қалыптастыруға, логикалық ойлауға баулиды. Ертегіні жүйелі түрде пайдалану арқылы баланың тіл байлығы артып, дүниетанымы кеңейеді, ал ең бастысы – адамгершілік қасиеттері қалыптасады.

Сондықтан мектепке дейінгі ұйымдар мен тәрбиешілер ертегіні оқыту процесінде тек тәрбиелік емес, танымдық және дамытушылық құрал ретінде тиімді пайдалану қажет.

⸻

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. – М., 1997.

2. Пиаже Ж. Речь и мышление ребёнка. – М., 2003.

3. Әбілова З. Этнопедагогика негіздері. – Алматы: Рауан, 1991.

4. Темірбекова А. Мектепке дейінгі педагогика. – Алматы: Білім, 2015.

5. Қалиева Ш. Баланың тілін және ойлау қабілетін дамыту жолдары. – Астана, 2019.