Мектепте ағылшын тілін оқытуда сөйлеу дағдысын қалыптастырудың тиімді әдістері

Аңдатпа

Мақалада ағылшын тілін оқытудағы ауызша сөйлеу дағдысын қалыптастырудың заманауи әдістері мен практикалық тәсілдері қарастырылған. Тәжірибеде жиі қолданылатын коммуникативтік бағыттағы тапсырмалар, интерактивті және жобалық оқыту технологияларының тиімділігі талданады. Сонымен қатар, оқушыларда сөйлеу белсенділігін арттыруға ықпал ететін психологиялық қолдау, бағалау критерийлерін дұрыс ұйымдастыру, цифрлық ресурстарды пайдалану жолдары ұсынылады. Зерттеу нәтижелері мұғалімдерге оқу үдерісінде сөйлеуге бағдарланған сабақ құруға көмек көрсетеді.

Кілт сөздер:

ауызша сөйлеу, коммуникативтік құзыреттілік, интерактивті әдістер, жобалық оқыту, бағалау, мотивация, цифрлық құралдар, тілдік орта.

Кіріспе

Қазіргі әлемде тіл меңгеру — білім алушының тұлғалық және кәсіби дамуының маңызды қажеттілігі. Қазақстанның білім беру стандарттары да ағылшын тілі пәнін оқытуды нәтижеге бағыттап, оқушылардың ауызша тілдік қатынас жасау қабілеттерін дамытуды басты мақсат ретінде белгілейді. Тілдік материалды жаттау тәсілі бүгінгі күнде жеткіліксіз, сол білімді қарым-қатынаста қолдану — маңызды талап.

Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту барысында оқушылар қандай қиындықтарға тап болады?

– Сөздік қорының шектеулі болуы

– Қателесуге деген үрей

– Монолог және диалог құру икемінің жеткіліксіздігі

– Дыбыстау кемшіліктері

Сондықтан мұғалім сөйлетуге бағытталған оқыту ортасын құрып, оқушыға сенімділік, уақыт және жағдай ұсынуы қажет. Мақаланың негізгі бөлігінде осы міндеттерді шешетін әдістемелік жолдар қарастырылады.

Негізгі бөлім

1. Коммуникативтік бағыттағы тапсырмалар жүйесі

Коммуникативтік оқытуда тіл — тек оқу нысаны емес, қарым-қатынас құралы. Мұнда оқушының қатысу белсенділігі алдыңғы орынға шығады.

Негізгі қағидаттар:

• Мағыналы сөйлесу қарым-қатынасына негізделу

• Оқушының сөйлеу уақытының көп болуы

• Қателерді жазғыру емес, түзету арқылы дамыту

• Шынайы жағдаяттық тапсырмаларды қолдану

Тиімді тапсырма үлгілері:

• Role-play – нақты өмірдегі әлеуметтік жағдаяттарды модельдеу

• Information-gap tasks – екі оқушыда түрлі ақпарат, сөйлесу арқылы толықтырады

• Debate & discussion – көзқарас білдіру, дәлелдеу дағдысын қалыптастырады

• Interview – өзара сұрақ қою арқылы диалогты дамыту

Бұл тәсілдер оқушыны еркін, сенімді, белсенді сөйлесушіге айналдырады.

2. Интерактивті және цифрлық технологиялардың рөлі

Заманауи білім беру кеңістігі EdTech-ті тиімді қолдануды талап етеді. Цифрлық құралдар сөйлеу әрекетін қолдайтын қуатты ресурсқа айналып отыр.

Қолдануға болатын платформалар:

• Flip (бұрынғы Flipgrid) – бейнежазба арқылы пікір айту

• ELSA Speak, Cake – дыбыстауды автоматты түрде тексеру

• Zoom/Teams – онлайн диалогтар, пікірталас

• Kahoot, Quizizz – ойын арқылы сөздік қорды белсендіру

Артықшылықтары:

• оқушы өзін тыңдап, қатесін түсінеді

• үйде де сөйлеуді жалғастыру мүмкіндігі бар

• уялшақ оқушыға да өзін көрсетер орта жасалады

Цифрлық құрал мақсаты – нақты коммуникацияны қолдау, сондықтан технология сөйлесімге күттірмей, жедел кері байланыс беруі тиіс.

3. Бағалау және мотивация — сөйлеуді тұрақты дамыту тетігі

Сөйлеуді бағалау — тек нәтиже өлшеу емес, оқушы мотивациясын арттыру құралы.

Бағалау критерийлері:

Критерий	Нені бағалайды
Fluency	Сөйлеудің ағымды болуы
Accuracy	Грамматикалық дұрыстық
Pronunciation	Дыбыстау, интонация
Coherence	Ойдың сабақтастығы
Interaction	Диалогтағы реакция

Формативті бағалау түрлері:

• ауызша және жазбаша feed-back

• peer assessment (жұптық бағалау)

• self-assessment checklists

• бейнежазба талдау

Мотивация стратегиялары:

• Қысқа жетістіктерді атап өту

• Әр оқушының сөйлеуге қатысуын қамтамасыз ету

• Қауіпсіз психологиялық орта қалыптастыру

• Аутентті материалдар арқылы қызығушылық туғызу

Негізгі мақсат — оқушы сөйлегісі келетін, сөйлеуден қорықпайтын орта жасау.

Қорытынды

Ағылшын тілін оқытуда ауызша сөйлеу дағдысын дамыту — тілдік білімді өмірлік дағдыға айналдырудың кілті. Жұмыста ұсынылған әдістер мен технологиялар оқушыларды еркін сөйлесуге, пікірін жеткізуге, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруға бағытталған.

Жетістікке жетудің негізгі шарттары:

• сөйлетуге бағытталған сабақ моделін құру

• коммуникативтік, интерактивтік технологияларды біріктіру

• әр оқушының жеке ерекшелігін ескеру

• сенім тудыратын бағалау жүйесін енгізу

• сабақтан тыс тілдік ортаны кеңейту

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Аяпова Т., Бәйімбетова Ж., Мақұлбекова Р. Ағылшын тілін оқыту әдістемесі. – Алматы, 2021.

2. Жанпеисова М. Интерактивті оқыту технологиялары. – Алматы: Білім, 2019.

3. Қайырбекова Ә. Шетел тілін коммуникативтік әдіспен оқыту. – Алматы: Қазақ университеті, 2018.

4. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі. Оқу бағдарламасы: Ағылшын тілі пәні. – Астана, 2022.

5. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту тұжырымдамасы. – Астана, 2016.