Мектептегі дене шынықтыру сабағы – мидың дамуына әсер ететін фактор

Кіріспе бөлім

Бүгінгі күнде білім беру жүйесінде оқушының ойлау қабілетін дамыту басты мақсаттардың біріне айналды. Бірақ көбіне бұл бағыт тек теориялық пәндермен байланыстырылып, дене шынықтыру сабағы екінші кезекке ысырылады. Алайда соңғы ғылыми зерттеулер адамның физикалық белсенділігі мен ми қызметі арасында тікелей байланыс бар екенін дәлелдеуде. Яғни, дене шынықтыру сабағы тек қана денені дамыту құралы емес, сонымен қатар ақыл-ой дамуына тікелей әсер ететін маңызды пән.

1. Физикалық белсенділік пен мидың байланысы

Адам денесінің қозғалысы — мидың белгілі бір аймақтарын белсендіруге тікелей әсер етеді. Жүгіру, секіру, жаттығу жасау кезінде миға оттек көптеп барады, қан айналымы жақсарады. Бұл өз кезегінде есте сақтау, шоғырлану, шешім қабылдау, логикалық ойлау сынды қабілеттерді арттырады. Мысалы, Финляндия елінде жүргізілген зерттеуде аптасына үш рет дене шынықтырумен айналысқан оқушылардың үлгерімі тұрақты түрде жоғарылаған. Сонымен қатар, оларда күйзеліс деңгейі төмен болып, сабаққа деген ынта жоғары болған.

2. Қозғалыссыз өмір – баланың дамуын тежейді

Қазіргі таңда мектеп оқушыларының басым бөлігі уақытын смартфон, компьютер, планшет алдында өткізеді. Бұл — омыртқа бұзылысы, көздің шаршауы, семіздік сынды мәселелерге алып қана қоймай, баланың эмоциялық және танымдық дамуын да тежейді. Атап айтқанда:

- Жеткіншек логикалық тапсырмаларды баяу орындайды;

- Назар шоғырлануы төмендейді;

- Шығармашылық қабілеттер азаяды;

- Әлеуметтік қарым-қатынас қиындықтары туындайды.

3. Дене шынықтыру сабағы – миға арналған жаттығу

Зерттеушілер миды екі түрлі бағытта дамытуды ұсынады: интеллектуалдық (кітап оқу, есеп шығару, т.б.) және моторлық (қозғалыс арқылы). Осы екі бағыттың үйлесімді болуы – жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастырады. Дене шынықтыру сабағындағы эстафета, доппен жаттығу, кедергіден өту, секіріп қозғалатын ойындар:

- Кеңістікте бағдарлану қабілетін дамытады;

- Ойлау мен әрекетті үйлестіреді;

- Көп тапсырмаларды қатар орындау машығын қалыптастырады;

- Командалық ойлауды дамытады.

4. Жаңа әдістер: дене шынықтыру мен танымдық жаттығуды біріктіру

Қазіргі педагогикада “brain-based physical education” деп аталатын бағыт бар. Бұл әдісте оқушылар дене жаттығуларын орындай отырып, логикалық тапсырмаларды шешеді. Мысалдар:

- Допты лақтыра отырып, математикалық мысалға жауап беру;

- Қимыл арқылы сөздерді сипаттау (психомоторлық жаттығу);

- Жүгіру кезінде қазақша мақалдың жалғасын айту. Бұл тәсілдер баланың ойлау жылдамдығын, есте сақтауын және тілді меңгеру қабілетін жақсартады.

5. Мұғалімнің рөлі: миды дамытатын мотивация көзі

Дене шынықтыру сабағының мазмұны мен формасын өзгерту үшін мұғалім негізгі қозғаушы күш болып табылады. Ол оқушыға тек жаттығу үлгісін көрсетіп қана қоймай, оның логикалық, эмоционалдық дамуын да көздеуі тиіс. Тәжірибелі педагог:

- Сабақты ойын түрінде ұйымдастырады;

- Жаттығуларды жүйелейді;

- Әр оқушыға жеке көңіл бөледі;

- Кері байланыс орнатып, өзін-өзі бағалау дағдысын дамытады.

Қорытынды

Қазіргі білім беру жүйесі оқушының тек білімін ғана емес, оның денсаулығын, ойлауын, тұлғалық қасиеттерін де қатар дамытуы қажет. Осы тұрғыдан қарағанда, дене шынықтыру сабағы — болашақ ұрпақтың интеллектуалды дамуына да зор үлес қосатын маңызды пән. Қозғалыс – тек дене үшін емес, ми үшін де қажет. Ендеше, әр мектеп пен әр ұстаз дене шынықтыру сабағын жаңа деңгейге көтеруге күш салуы тиіс.