Меркелік іс- шара

Солтүстік Қазақстан облысы Мағжан Жұмабаев ауданы

Чистов ауылы Чистов орта мектебі

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі- Ілиясова Гүлжамал Баянқызы

Тіл жүйрікте кім жүйрік? (сыныптан тыс сайыс сабағы)

Мақсаты:
1) оқушылардың қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен білімдік деңгейлерін байқау, саралау;
2)оқушыларды еңбексүйгіштік, адалдық борыш, ар-ұят секілді адами қасиеттерге тәрбиелеу;
3) ана тілі арқылы оқушылардың рухани дүниесін, шығармашылық қабілетін арттыру;
Мұғалім:
– Армысыздар,құрметті ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі жастар халқымыздың болашағы,еліміздің ертеңі.Оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, есте сақтау қабілеттерін шыңдайтын білімді жастарды анықтатын,білімге қызығушылығын арттыратын «Тіл жүйрікте кім жүйрік?» атты сайысымызға қош келіпсіздер!
Білімді адам еш нәрседен қорықпайды, мазаланбайды. Әр уақытта да батыл.

Өмірдің өзі адамды тірестірген,
Бірі жаңа жарыстың бірі ескірген.
Айнала отырып ап исі қазақ
Азаматын өзара күрестірген-дей отырып бүгінгі сайысымызды бастаймыз!Алдымен сайысқа қатысып отырған топтармен таныстырып өтейін 9-10сынып оқушыларын ортаға шақырайық.
- Сайысқа төрелік айту үшін қазылар алқасымен таныстырып өтейін. Қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі,оқу ісінің меңгерушісі Биба Вера Викторовна, тәрбие ісінің меңгерушісі Тұрлыбекова Мансия Узакпаевна, ағылшын тілінің мұғалімі Тамара Васильевна .

- Ана тілі қазағымның қаймағы,
Тілің сенің өміріңнің айғағы.
Бүгін міне, тіл туралы сайысқа,
Әр сыныптың білгірлерін сайлады.

– Бүгінгі біздің сайысымыз 5 бөлімнен тұрады

І. “Мақал –мәтел” сайысы

ІІ. “Білімді мыңды жығар,

Білекті жүзді жығар” сайысы .
ІII. Білімді де, алғырлар сайысы.

IV.”Мен өз еліммен мақтанамын” атты сайыс.

V. Үй тапсырмасы. “Дәстүрімді ұмытпайық, мәңгі есте сақтайық”
 Ал іске сәт! Тіл ашығын берсін!

І. «Мақал- мәтел » деп аталатын бөлімде әр топқа мақал- мәтелдер оқылады, мақалды толықтырып, үш тілге аудару керек.

1.Отансыз адам,

Ормансыз …….. /бұлбұл,соловей, /

2. Еңбекпен тапқан ……… тәтті /нан,хлеб, ,\

Жалқаудың ………тәтті \жаны,душа , \

3.Адам …мықты, \ досымен,другом ,\

Ағаш … мықты / тамырымен,корьнем, /

4. Ер елінде,

……….. жерінде . \гүл, цветок,………………………\

5.Туған жердей ……….болмас, \жер,земля……………., \

Туған елдей ……….. болмас. \ел, страна,…………….\

6.Оқу ……. азығы, \білім, знания, ………….\

Білім ырыс азығы.

7.Өнер алды ұызыл ……… . \тіл, язык,……….. \

8. Тау мен тасты ………бұзар \су,вода,………….\

Адамзатты …….бұзар. \сөз, слово,……….\

9. Досы көпті ………. алмас, \ жау,враг,………….\

Ақылы көпті дау алмас.

10……….. оттан да ыстық. \ Отан,родина,………………..\

 Сөз кезегін жанкүйерлерге берелік.

ІІІ. “Білімді мыңды жығар,

Білекті жүзді жығар” сайысы қазақ тілі мен әдебиет пәндерінен сұрақтарға жауап береді. 
І топқа қойылатын сұрақтар реті
1. Қазақстан ның қай қаласында көмір өндіріледі? /Қарағандыда/

2. Қазақстан Республикасының елтаңбасындағы бес жұлдыз ненің белгісі? /бес құрлықты/

3. Дауысты дыбыстар қалай бөлінеді? (жуан, жіңішке, ашық, қысаң, еріндік, езулік)
4. Биыл қазақ хандығының құрылғанына неше жыл? /550 жыл/
5. Қазақстан Республикасының рәміздерін ата? /ту, елтаңба,әнұран/
6.Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы не,қай жылы айналымға енді? /теңге, 1993 жылы, қарашада. /
7. Фонетика нені зерттейді? (тіл дыбыстарын) 
8. Антоним дегеніміз не? /мағыналары қарама- қарсы сөздер/
9. Қазақстан Республикасы қай жылы  тәуелсіздік алды? /1991ж 16 желтоқсанда/
10. Қазақстан халықтар ассамблеясына биыл неше жыл?/20 жыл/

ІІ топқа қойылатын сұрақтар реті
1. «Сұлу» сөзінің синонимі – \әдемі,ажарлы, көрікті, келбетті, дидарлы\
2. Синоним дегеніміз не? /жазылуы әр түрлі,мағыналары бір-біріне жақын сөздер./
3. Дауыссыз дыбыстар қалай бөлінеді? /қатаң,ұяң,үнді/
4. Қазақстан Республикасының тұңғыш президент күні қашан?/1 желтоқсан/

5.Қазақстан Республикасының мемлекеттік туында не бейнеленген? /күн,бүркіт, қазақ халқының ою-өрнегі/
6. Қазақ алфабитінде не әріп бар? /42/
7. Морфология нені зерттейді? (сөз құрамы, сөз таптары)
8. Қазақ тілінде неше септік бар? Атап бер. /7 септік,атау,ілік,барыс,табыс,жатыс,шығыс,көмектес/
9. Кел,балалар,оқылық! Авторы кім? /Ыбырай Алтынсарин/

10. Күріштің отаны қай жер? / Қызылорда/

Сөз кезегін жанкүйерлерге берелік.

ІІІ. Білімді де, алғырлар сайысы.

Әр пәннен сұрақ сайысын бастайық.

Қазақ тілі:

10. Қазақ тіліне тән дыбыстар нешеу? /9/

20. Қазақ алфавитінде неше әріп бар? /42/

30. Сөйлемнің мағанасына қарай неше түрі бар?

/атаулы,жалаң,жайылма,толымды,толымсыз/

40. Толықтауыш түрін ата?/жанама,тура/

50. Тұрлаулы мүшелерді ата? /бастауыш,баяндауыш/

60. Омоним деген не? /жазылуы бірдей, мағыналары әр түрлі сөздер/

70. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды ата.

\ мен,бен,пен,нікі,дікі,тікі\

80. Қазақ тілі қай тілдер тобына жатады? \түркі тобына\

Қазақ әдебиеті:

10. Дина Нұрпейісова кім? \ күйші\

20. Ішекті аспаптарға не жатады? \домбыра,қобыз, жетіген.\

30. қабанбай батырдың шын аты? \Ерасыл\

40.Жылқының төлін қалай атайды? \құлын\

50.Ыбырай Алтынсарин кім? \ағартушы,педагог, жазушы,этнограф.\

60. «Гәкку» әні қай операда орындалған? \Қыз Жібек\

70. Тіл құралы оқулығының авторы? \Ахмет Байтұрсынов.\

80. Қазақ драма театры тұңғыш қашан ашылды?\ 1926\

География:

10. Ақтөбе, Маңғыстау Атырау қай аймақта орналасқан? \Батыс Қазақстан\

20. Алматы қаласы қандай таудың баурайында орналасқан?\ Іле Алатау.\

30 Түркістан қалас ы қай өңірде орналасқан? \Оңтүстік Қазақстан облысында\

40. Қазақстан Оңтүстігінде қандай елмен шектеседі.\Өзбекстанмен\

50. Экология деген не? \Қоршаған ортаны зерттейтін ғылым\

60. Астана қаласы арқылы қандай өзен өтеді? \Есіл\

70. Неше қорық бар? \тоғыз\

80. Қорғалжын қорығы қайда орналасқан,қай жылы ашылған? \Астана қаласынан 140км, 1968 ж\

Қазақстан тарихы.

10.Төле би өмір сүрген ғасыр? \17-18 ғасырда\

20. Кіші жүздің биі ? \Әйтеке би\

30. Невада Семей қозғалысы басталған жыл? \1989\

40. 19 ғасырда Ақмешіт атанған қала? \Қызылорда\

50. Абылай ханның кеңесшсі болған билер? \Қазыбек би,Әйтеке би, Төле би.\

60. Талғат Бегильдинов кім? \ұшқыш\

70 Түркістанның ескі атауы? \Иассы\

80. Ежелгі қазақтар қандай халық? \көшпелі\

V.”Мен өз еліммен мақтанамын” атты сайыс.

Әр топқа тақырып беріледі, сол тақырыпты тірек сызба арқылы көрсетіп, түсіндіру керек.

І топқа “Астана-арман қала”

ІІ топқа “Менің Отаным- Қазақстан”
Топ өз жұмыстарын аяқтағанша, сөз кезегін жанкүйерлерге берелік.

Әр топ өз жұмыстарын әділқазылар алқасына тапсырсын.

V.Үй тапсырмасы. Әр топ бір салт –дәстүрді көрсетеді,ол туралы айтып береді.

-Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі сайысымыз өз мәресіне де келіп жетті. Келесі сөз кезегін қазылар алқасына беріп, сайысымыздың жеңімпазын анықтайық! «Тіл жүйрікте кім жүйрік!» атты сайыстың жеңімпазы атанған топты ортаға қол соғып, шақырайық.
Сонымен қатар сайыста ерекше өнер көрсеткен оқушыларымызға да рақмет айтамыз.
-Біздің тіліміз – ең қымбат мүлкіміз. Оны қорғау, қолдау, өркендету – біздің міндетіміз. Әр адам өз ана тілінің болашағына жауапты. Тәуелсіз еліміздің ертеңі – сендер өз тілдеріңнің мәртебесін жоғары көтереді деп сенеміз.

Ана тілсіз тарих та жасалмайды,
Ана тілсіз іс өрге аса алмайды
Желмаяның үстінде желіп тұрып;
Күңіренбеген тектен-тек Асан Қайғы –дей отырып ,бүгінгі сайымызды аяқтаймыз.
Келіп, көріп тамашалағандарыңызға көп-көп рахмет!