Металдар

ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Қан жасушалары. Қан адамның ішкі ортасына жатады.

Оның негізгі қызметтері:

1. Адам ағзасында қан әрбір мүшені, дененің әрбір жасушасын бірімен-бірін өзара байланыстырады;

2. Оттегін өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынан тазартады;

3.Қорек заттарды асқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді;

4. Ағзаның соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т. б. мүшелерге тасымалдайды;

5. Дене температурасының тұрақтылығын сақтайды;

6. Ағзаны зиянды микробтардан қорғайды;

7. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондарды тасымалдайды;

8. Жасушаларда қышқылдың, судың деңгейін реттейді;

9. Қорғаныштық қызмет атқарады (қанды ұйыта алады).

1. Қан адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты
4, 5 – 5 л. Қанның құрамы – плазмадан (55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады Қан плазмасы – қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі.

Сұрақ: ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Осы суретке сүйене отырып, қанның құрамындағы негізгі химиялық элементтерді атаңыздар. Адам денесіндегі қанның түсі қызыл түсті, ал басқа ағзаларда көк, жасыл, күлгін болуы мүмкін. Мәселен, көк түсі қан-өрмекшітәріздестерге, жасыл түсті қан-сүліктерге, күлгін түсті қан-сегізаяққа тән. Неліктен?

Сұрақ түрі: жабық сұрақ

Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру

Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім

Қолдану аясы:ауру мен денсаулық

Контекст:тұлғалық

Жауабы:

1. қан құрамына кіретін жалпы химиялық элементтер: темір, оттек, сутек, көміртек, азот.

2. қаннын қызыл түсі темір арқылы болады, ал көгілдір түсі – кұміс, алтын атомдар арқылы.

Сұрақ: ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Қатты жарақат алып қан тоқтамай жатқан кезде қандай жасушалар қанды ұйытады, ал егер ағзада бұл жасушалар аз болса қан тоқтамай қансырап қалуы мүмкін

Адам тұмау ауруына шалдыққан кезде вирустарды жеңу үшін ағзаға қандай жасушалар жәрдемдеседі?

ФОРМАЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР

Кестені қарастырыңыз. Сұрақтарға жауап беріңіз

Сұрақ: Формалық элементтер

1) Көп қан кету кезінде қандай қан жасушалары қанды тоқтата алады?.

2) Тұмау вирусында көмектесетін адам ағзасындағы жасушалар?

Сұрақ түрі: жабық сұрақ

Құзыреттілігі: Талдау, жобалау және ғылыми түрде зерттеу

Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім

Қолдану аясы:ауру мен денсаулық

Контекст:тұлғалық

Жауабы:

1. тромбоцит

2. лимфоцит.

ҚАННЫҢ ҰЮЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕТІН ҚАН ЖАСУШАСЫ

А Б С.

Сұрақ: ҚАННЫҢ ҰЮЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕТІН ҚАН ЖАСУШАСЫ

1).....................-қанның ұюын қамтамасыз ететін қанжасушасы. Құстан бастап төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлар қанында болады. Сүтқоректі жануарлар қанында орнында пішіні әртүрлі (дөңгелек, сопақ, ұршық тәрізді т.б.) ұсақ денешіктер — қан табақшалары болады

2)............... -адам мен жануарлар қанындағы қызыл түйіршіктер. Омыртқасыз жануарлардың (тікентерілердің) қанында да болады

3).................... -ақ (түссіз), ядролы қан торшалары. Сүйек майында құрылады. Қан мен ұлпаларда әр түрлі қызметтер атқарады, тәнді және тәнсіз иммунді реакцияларға, қабынуларға қатынасады. Көп ядролы лейкоциттер нейтрофилді, эозинофилді және базофилді гранулоциттер жатады.

ҚАН ТАМЫРЛАРЫ

1) Адам ағзасындағы қан тамырларының жалпы ұзындығы қанша?

2) Адамның Қалыпты пульсінің байыпты жай-күйі –минутына 60-80 рет, әйелдердің жүрегі ерлерге қарағанда минутына 6-8 рет жиі. Ауыр физикалық жүктеме кезінде пульс минутына 200-ге дейін және одан да көп рет жеделдеуі мүмкін.

Сұрақ: ҚАН ТАМЫРЛАРЫ

Салыстыру үшін пілдің: пульс жиілігі– 20 рет минутына, бақаларда– 30, қоян – 200, ал тышқанда қанша рет соғылады?

Адам ағзасындағы қан тамырлар жалпы ұзындығы 100000 километрге тең.

Если он будет бежать дольше, его внутренние органы перегреются. У коз, коров и свиней пульс в состоянии покоя примерно такой же, как у людей. У более мелких животных — например, кроликов и кур — сердцебиение составляет от 200 до 300 ударов в минуту, а у хомяков и мышей — от 500 до 600.

Тапсырма : Құмырсқалар

Құмырсқалар Жер шарында кеңінен таралған, тек Қиыр Солтүстік пен Антарктидада ғана кездеспейді. Құмырсқаның он мыңдай түрі бар. 10-суретте құмырсқалардың бірнеше түрлері көрсетілген.

10-сурет – Құмырсқалардың түрлері

Адам іс-әрекетінде құмырсқалардың өзіндік орны бар. Мысалы Оңтүстік Қытайда цитрустық жемістер өсіру барысында зиянкестермен күрес жүргізу үшін тоқымашы-құмырсқаларды пайдаланады.

Сұрақ: Құмырсқалардың пайдасы туралы мысалдар келтіріңіздер.

 Орманда илеудің көп болғаны жақсы. Себебі, құмырсқалар ағаштарға залал тигізетін зиянкес жәндіктермен қоректенеді. Осылайша жасыл желектің дұрыс өсуіне үлестерін қосады. Бір илеу маңындағы 10-даған ағашты тазартады.

Сәуір мен мамыр айлары құмырсқалардың ең белсенді кезі екен. Осыны пайдаланып орманшылар оларды көбейту шараларын жүргізуде. Мамандар илеудің үстіңгі бөлігін қапқа салып ап басқа жерге қояды.

Бір жұп құмырсқаның ұр­пағы бір жыл ішінде 120 миллиондай жәндік, 150 мыңдай жұл­дызқұрт жейді. Ал бір жазда бір илеу құмырсқаның, 5 мил­лион ағаш зиянкестерін жоя­тын­дығына ғалымдардың көзі жеткен. Құмырсқаның тіршілік әрекеті күшті болу үшін 30-35 градус ыстықтық қажет. Бұдан басқа дүниеде бал беретін құмырсқалар да кездеседі. Олар да бал жинау кезінде аралар сияқты жер кезіп, шірне жинайды. Бірақ құмырсқа балы қышқыл болады. Бал беретін құмырсқалар Австралияда және Орталық Америкада кездеседі. Құмырсқа балынан салқын сусындар, емдік дәрі-дәрмектер жасалады. Тіпті осы бал беретін құмырсқаларды ауызға салып кәдімгі шекілдеуікше шағып жейтін де ел бар. Құмырсқа балды ара сияқты ұяда емес, өз бойларында жинайды. Сондықтан бал жинаған кезде құмырсқалар торсықтай болып, семіріп кетеді де, өте дәмді болады

Құмырсқаларды зерттейтін ғылым – мирмекология деп аталады.

Тапсырма: Микроорганизмдер

Ц ианобактериялардың қалдықтары жер бетінде табылған (жасы 3,5 млрд жылдан астам) ежелгі микроорганизмдерге жақын. Оларды кейде көкжасыл балдырлар деп те атайды. Осы ядросыз ағзалардың жалғыз жасушасы екі немесе бірнеше бөліктерге бөлінеді (13-сурет). Әр бөлігі толық қызметті ағза болып табылады.

13-сурет – Ядросыз ағза жасушаларының бөлінуі

1-сұрақ

Егер екіге бөліну жолымен көбейген болса, 15 көбеюден кейін көкжасыл

балдырлар қанша болады?

А. 32768.

В. 16587.

С. 12.554.

Д. 14548.

2-сұрақ: Қандай көбею өзге ағзалармен тұқымқуалаушылық ақпарат алмаспай өзбетімен жүзеге асырылады?

A. Жыныссыз түрде.

B. Вегетативті түрде.

3. Фрагментациялану арқылы.

4. Прогенез түрінде.

3-сұрақ

Адамның терісі үнемі жаңарып отырады. Қайсыбір ағзалар бүтіндей органдарды да қалпына келтіре алады. Зақым келген жабындар мен органдарды

Тапсырма: Қасқырлар.

Сіздердің алдарыңызда суретші А.Н. Комаровтың «Қасқырлардың үйлену тойы» атты суреті (1936 ж.) бейнеленген (30-сурет).

Бұл суреттен қасқырлардың арасындағы қарым-қатынастың қандай ерекшеліктерін байқауға болады? Өз ойларыңызды жазыңыздар.

30-сурет – Қасқырлар

Қызықты ақпараттар

Адам денесіндегі қан тамыр болмайтын жалғыз ағза ол –көздің қасаң қабығы. Ол оттегіні тікелей сыртқы ортадан алады.

Адам миының сыйымдылығы 4 Терабайттан асып түседі.

7 айға дейінгі бала бір уақытта тамақты жұтып та, дем ала да алады.

Сіздің бассүйегіңіз 29 шақты әртүрлі сүйектерден құралған.

Түшкірген кезде ағзадағы барлық функциялар тоқтайды, тіпті жүрек соғысы да тежеліп қалады.

Жүйке импульсі 274 км/сағ. жылдамдықпен берліледі.

Адам ыстық не, суықты қолымен сезгенде бірден қолын тартып алатыны содан.

Бір күн ішінде адам миы, жер бетіндегі барлық телефондардан көп электрлік импульстарды тудырады.

Адам денесіндегі күкірттің бәрін жинап алсақ, онымен орташа көлемдегі иттің бойындағы қан сорғыш жәндіктердің бәрін өлтіруге болар еді.

Адам бойындағы барлық көміртегіні пайдаланып 900 қарындаш жасауға, майды пайдаланып 7 сабын жасауға, суды пайдаланып 50 литрлік бөшкені толтыруға болады. Адам жүрегі өмір бойы 182 тонна қан айдап үлгереді.

Сіз осы жолақты оқып отырғанда, ағзаңызда 50000 жасуша жаңаға ауысып үлгереді.

Ұрық өзінің 3 айында, саусақ іздеріне ие болады.

Әйелдердің жүрегі ерлерге қарағанда жиірек соғады.

Оңақай адамдар солақайларға қарғанда 9 жылдай артық өмір сүреді.

Сүйіскен кезде шамамен 2/3 адамдар басын оңға қарай еңкейтеді, ал қалғандары солға қарай.

Адам өзінің 90% түстерін ұмытып қалады.

Адам ағзасындағы қан тамырлар жалпы ұзындығы 100000 километрге тең.

Көктемгі уақытта адамдардың тыныс алу жиілігі күзгімен салыстырғанда 1/3 ке көбірек. Өмірінің соңында адам шамамен 150 триллион бит ақпаратты есіне сақтайды.

Адам денесіндегі 80% жылу бас арқылы сыртқа кетіп қалады. Сондықтан салқын күндері бас киім міндетті түрде кию керек.

Ұяттан қызарған кезде, сіздің асқазаныңыз да бірге қызарады.

Қатты шөлдеу барлық денедегі 1% суды жоғалтқанда пайда болады. 5% артық деңгейде су жоғалтқанда есінен тануға, ал 10% суды жоғалту— өлімге алып келеді.

Адам денесінде 700 жуық ферменттер бар.

Адамдар –арқасымен жатып ұйықтай алатын жалғыз жандар.

4 жастағы бала күніне орташа есеппен 450 ге жуық сұрақ қояды

Әр адамға ғана тиесілі саусақ іздері адамдардан басқа коалаларда да бар.

Тек 1% бактериялар ғана ауру тудырады.

Барлық адамзат баласын ыңғайлы түрде 1000 метрлік куб ішіне жатқызып қоюға болады. Кіндіктің ғылыми атауы— умбиликус.

Тіс— ағзадағы қалпына келе алмайтын жалғыз дене бөлігі.

Адамға ұйқыға кету үшін орташа 7 минут керек.

Оңақай адам тағамды оң жақ жағымен шайнаса, ал солақай керісінше басым бөлігін сол жақ жағымен шайнайды екен.

Барлық әлемдегі адамдардың тек 7 % солақайлар.

Алма мен банан иісі арықтауға көмектеседі екен =)

Адамның өмір бойы өсетін шашының жалпы ұзындығы орташа есеппен алғанда 725 километрге тең болады.

Құлағын қозғалта алатын адамдардың тек 1/3 бөлігі ғана тек бір құлағын жылжыта алады. Орташа статистикалық адам, өмір бойы 8 кіші өрмекшіні жұтып қояды екен.

Адам ағзасында өмір сүретін бактериялардың жалпы салмағы 2 килограммға тең. Ағзадағы барлық кальцийдің 99% тісте орналасқан.

Ерін саусақ ұшынан жүздеген есе сезімтал болып келеді.

Бірін-бірін сүйгенде адам пульсі минутына 100 соққыдан да жиілеп кетеді.

Адам жағының абсолютті шайнау күші тек бір жағындаға ғана 195 килограммға тең. Сүю кезінде бір адамнан екіншісіне 278 түрлі бактериялар түрі беріледі. Бірақ олардың 95% қауіп келтірмейді.

Партенофобия — қыздық пердеден қорқу фобиясы

Тіс эмальі — адам ағзасы жасаған ең қатты зат. .

Егер адам ағзасындағы барлық темірді жинаса, тек қол сағатқа арналған кіші бұранда ғана шығады.

Тұмауды шақыратын 100 ге жуық вирус түрі бар.

Ұзақ уақытқа созылған сүйісу ауыздағы қышқылдықты, сағыз шайнаудан да жақсы қалпына келтіреді.

Басымызбен қабырғаға соғылып, біз сағатына 150 ккал жоғалтамыз.

Адам -жануар әлеміндегі түзу сызықты сыза алатын жалғыз тірі жан.

Өмір бойы, адам терісі орташа 1000 рет ауысып, жаңарады.

Күніне бір қорап шылым шегетін адам, жарты жылда жарты табақша смоланы зәрімен шығарады екен.

Әйелдер ерлерге қарағанда көздерін 2 есе жиі жыпылықтатады.

Адам ағзасында тек 4 минерал бар: апатит, арагонит, кальцит жәнекристобалит.

Нағыз махаббатқа толы сүйісу, мида парашютпен секірген немесе қарумен оқ атқан тәрізді химиялық реакцияларды іске асырады екен.

Ер адамдар 130 см төмен, ал әйелдер 120 см төмен болса –ергежей (карлик) деп аталады.

Саусақ тырақтары аяқтікіне қарағанда 4 есе жылдам өседі.

Көз көзді адамдар басқаларға қарағанда ауруға сезімтал болып келеді.

Адам миында секундына 100000 химиялық реакция жүріп жатады. Балалар тізе тостағаншасыз (коленный чашечка) дүниеге келеді. Ол тек 2-6 жас аралығында қалыптасады.

Егер біржұмыртқалы егіздердің біреуінде бір тісі болмаса, ол екіншісі егізде де болмайды. Адам өкпесінің аумағы, теннистік корд ауданымен тең.

Адам өмір бойы сүйісуге орташа есеппен 2 апта уақытын кетіреді.

Сары шашты адамдарда сақал –мұрт қара-қоңыр түстілерден қарағанда жылдам өседі. Лейкоциттер 2-4 күн бойы өмір сүрсе, ал эритроциттер 3-4 ай бойы белсенді болады. Адам ағзасындағы ең күшті бұлшықет –тіл.

Адам жүрегінің көлемі оның жұдырығымен тең болады.

Ересек адам жүрек салмағы шамамен 220-260 граммға тең.

Адам дүниеге келгенде, оның ағзасы 14 миллиард жасушадан тұрады, және бұл көрсеткіш өлгенше дейін көбеймейді. Керісінше 25 жастан кейін күніне 100 мыға азайып отырады. Бала туғанда ағзасында 300 жуық сүйек болса, ал ересек жасқа келгенде сүйек саны 206 ға дейін азаяды. Жіңішке ішек адам тірі кезінде 2 метр ұзындықта болады.

Ал адам өлгеннен кейін ішек бұлшықеттері жазылып, оның ұзындығы 6 метрге дейін ұзарады.

Оң жақ өкпенің сыйымдылығы, сол жаққа қарағанда көбірек.

Ересек адам күніне 23000 рет тыныс алу және тыныс шығару актісін жасайды.

Ер адам ағзасындағы ең кіші жасушалар -сперматозоидтар. Адам аузында шамамен 40000 бактерия бар.

Адам ағзасында шамамен 2000 дәм сезу рецепторлары бар.

Адам көзі 10 миллион түстерді ажырата алады.

Махаббат экстазына жауап беретін химияллық қосынды (фенилэтиламин) шоколад құрамында бар. (сүйіктілеріңізге шоколад силаудың мәне осында жатса керек)

Адам жүрегі қаннды 4-қабатты үйдің деңгейіне дейін көтеретін қысым тудырады.

Ұйқы кезінде адам, теледидар көргеннен қарағанда көбірек калория жұмсайды.

Балалар көктемде тезірек өседі. (көктемде толыққанды тамақтану керек екенін енді ұқтыңыз ба?)

Жыл сайын, оңақай адамдарға арналған механизімдерді пайдалану арқасында, 2 мыңға жуық солақай өледі.

Адам күлгенде 17 бұлшықетті пайдаланады, ал мұңайғанда 43 бұлшықет жұмыс істеп, бет пішінін өзгертеді. 60 жаста көпшілік адамдар өздерінің дәм сезу рецепторларының тең жартысына жуығын жоғалтады.

Ұшақпен ұшқан кезде, адам бойының өсуі екі есе жылдамдауы мүмкін.

Барлық адамдардың тек 1%-ы инфрақызыл, ал тағы 1%-ы ультракүлгін көру спектрінде көре алады.

Егер сіз жабық бөлмеге қамалсаңыз, оттегі жетіспеуден емес, көміртегі диоксидінен уланудан қайтыс болар едіңіз.

Статистикаға сүйенсек, тек 2 миллиард адамдардан тек 1 адам ғана 116 жастан артық өмір сүреді.

Адам 24 сағатта орташа алғанда 4800 сөз сөйлейді. Көз ішіндегі торлық қабық 650 кв. мм ауданды алып жатады.

Оның ішінде 137 миллионы жарық сезуші, 130 миллионы қара-ақ түсті ажыратуға, қалған 7 миллионы түрлі түсті ажыратуға арналған жасушалар.

Біздің көзіміз туғаннан бірдей көлемде болады. Ал мұрнымыз бен құлағымыз өмір бойы өседі.

Бірақ бұл процесс өте баяу болғандықтан, біз оны байқамаймыз. Т

аңертеңгі уақытта адам, кешкіге қарағанда 8 миллиметрге ұзындау болып келеді.

Көз қозғалтқыш бұлшықеттер күніне 100000 рет қозғалады.

Дәл осынша рет жиырылу үшін аятарымыз күніне 80 километр жүру керек.

Жөтел — өкпеден сыртқа қарай жедел түрде 60 миль/сағ жылдамдықпен шығатын ауа ағымы.

Германиялық ғалымдардың айтуы бойынша, адамдарда жүрек ұстамасының ең жиі болатын күні дүйсенбі.

Адам сүйегі –болат темірден 5 есе мықтырақ.

Ашық көзбен түшкіру мүмкін емес. Байқап көріңіз

Тырнақтың жылдам өсуі –тұқым қуалайды.

Сау адам аштықтан қарағанда, ұқысыздықтан жылдам өліп кетеді. 10 күн ұқысыз жүрген адам өлімге душар болса, ал аштықтан тек бірнеше аптадан кейін бірақ өлім келеді. Өмірдің орташа ұзақтығы— 2475576000 секунд, Өмір бойы біз орташа есеппен 123205750 сөз айтамыз. Есінеген кезде адам құлағы бірнеше секундқа саңырау болады