УДК 372.853

Сейсекова Ә.Е. Алматы, Қазақстан

МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКАНЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ ЭЛЕКТИВТІ КУРСЫН ӨТКІЗУ ӘДІСТЕМЕСІ.

Түйін. Мақалада молекулалық физиканы оқытуда пәнаралық элективті курсын өткізу әдістемесі жазылған. Элективті курсты мазмұнды іріктеуді жүзеге асыра отырып, біз ең алдымен арнайы курстың мақсаттары мен міндеттеріне, сондай-ақ негізгі дидактикалық принциптерге сүйеніп жазылды. Оқу пәнінің мазмұнын іріктеу арқылы болашақ физика мұғалімдері мен оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін дамыту жолдары көрсетілді. Оқыту үдерісінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда «Молекулалық физика» элективті курсының оқытуды әдістемелік тұрғыдан жетілдірді. Бұл бейінді курстардың мазмұнын толықтырып, оқушылардың білім сапасының артуына ықпал жасайды. Оқу материалының мазмұны табиғи және гуманитарлық, сондай-ақ әлеуметтік ғылымдар үшін базалық маңызды жазықтық ұғымдардың айналасында топтастырылды. Әдіснамалық тәсіл шеңберінде әзірленген курстар неғұрлым тиімді. Бұл қорытындылар элективті курстар үшін де жеткілікті түрде негізделіп жасалынды.

Кілттік сөздер: Элективті курс, молекулалық физика, физика пәні мұғалімі, пәнаралық байланыс, физикалық құбылыс.

Кіріспе: Элективті курстардың маңызды ерекшеліктерінің бірі олардың вариативтілігі болып табылады, яғни оқу жоспарында мазмұнды толықтырумен, ұйымдастыру нысанымен, өткізу технологияларымен ерекшеленетін көптеген курстардың болуы. А. Ю. Пентин өз жұмыстарында бір бейін шеңберінде таңдау бойынша курстар мазмұнының вариативтілігі мазмұнды іріктеудің әр түрлі тәсілдерін қолдана отырып қол жеткізуге болатынын атап өтті. Сонымен қатар, ғылыми жаратылыстану циклы курстарына арналған автор іргелі, әдіснамалық, әмбебап және прагматикалық амалдарды бөледі.

Іргелі тәсіл қарапайым объектілерден күрделі объектілерге таным траекториясын болжайды, яғни дедуктивтік әдіске негізделеді. Н. В. Новожилов пен М. М. Фирсовтың пікірінше, бұл тәсіл олардың ерекшелігі - қысқа мерзімді болуы салдарынан таңдау курстарын жобалау үшін қолайлы емес. Әдіснамалық тәсіл шеңберінде әзірленген курстар неғұрлым тиімді. Оның негізінде танымның ғылыми әдісі жатыр, оның ерекшеліктері нақты тарихи-ғылыми материалда: қандай да бір құбылыс немесе түсінік туралы білімді дамыту. Бұл қорытындылар элективті курстар үшін де жеткілікті түрде негізделген болып табылады.

Элективті курстарды құрудағы прагматикалық тәсіл оқушылардың оқу бейінін, жоғары оқу орнына түсуді, одан әрі кәсіби қызметті жүзеге асыру үшін қажетті білім мен іскерлікті меңгеруін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы тәсіл шеңберінде оқушылар, мысалы, жаратылыстану ғылымдары саласындағы жаңа жетістіктермен, генетика және т. б. саласындағы жаңалықтармен таныса алады.

Оқу материалының мазмұны: Табиғи және гуманитарлық, сондай-ақ әлеуметтік ғылымдар үшін базалық маңызды жазықтық ұғымдардың айналасында топтастырылатын әмбебап тәсіл біз үшін ерекше қызығушылық тудырады. Біздің зерттеуде мұндай пәнаралық "теория"ұғымы болып табылады. Ю. И. Дикке сәйкес, теория оқытудың жоғарғы сатысындағы оқу материалының мазмұнын іріктеу мен құрылымдаудың негізін құруы керек. Мұндай тәсіл бізге іргелі ғылыми жаратылыстану теорияларының айналасында элективті курстың мазмұнын топтастыруға мүмкіндік береді.

Біз жоғарыда қарастырған теориялық тәсілдер және жаратылыстану-ғылыми цикл пәндері арасындағы өзара әрекеттестіктің бар түрлері бізге бейіндік мектептің пәнаралық элективті курсының мазмұнын іріктеудің келесі бағыттарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:

- физикалық, химиялық, биологиялық білімнің синтезін ашатын физикалық теорияларды қарастыру;

- физика, химия және биологияға ортақ табиғатты тану әдістерін қолдану;

- жаратылыстану-ғылыми цикл пәндерін оқу кезінде қолданылатын аспаптарды, аппараттарды, жабдықтарды зерттеу;

- физикалық құбылыстарды, заңдар мен заңдылықтарды теория негізінде бейнелеу үшін химиялық және биологиялық білімді қолдану;

- әр ғылымның нақты жағдайларында теорияның салдарларын зерттеу кезінде Биологиялық жүйелердегі химиялық құбылыстарды, заңдар мен заңдылықтарды бейнелеу үшін физикалық білімге сүйену.

Осы бағыттардың барлығы іргелі ғылыми жаратылыстану теорияларының мазмұнында әр түрлі деңгейде көрініс табады. Атап айтқанда, егер молекулалық-кинетикалық теория мен термодинамиканың негізі мен ядросын зерттеу үшін химия мен биология курстарынан білім қажет болса, онда оның салдарларын зерттеу кезінде, керісінше, физика - химиялық білім биологиялық процестерді түсіндіру үшін қолданылады.

«Молекулалық физика» пәнаралық элективті курсы үшін мазмұнды іріктеуді жүзеге асыра отырып, біз ең алдымен арнайы курстың мақсаттары мен міндеттеріне, сондай-ақ негізгі дидактикалық принциптерге сүйендік. Оқу пәнінің мазмұнын іріктеу критерийлері дидактикалық қағидаттардан тікелей пайда болатыны жалпыға мәлім.

Дидактикада оқыту мазмұнын іріктеу үшін үш базалық элемент қолданылады: дидактикалық негіздер, принциптер және іріктеу критерийлері. Іріктеудің дидактикалық негізі деп осы процедураға қажетті ғылыми, дидактикалық және әдіснамалық білімдер жиынтығын түсінеді. Пәнаралық элективті курстар үшін оның мазмұнын іріктеу үшін келесі негіздерді бөліп көрсетуге болады:

- курс ғылымда белгілі типтердің, формалардың, тәсілдердің, деңгейлердің, ғылымаралық интеграция объектілерінің негізінде құрылады;

- курс Қазіргі дидактикада белгілі оқыту әдістері мен ұйымдастыру формалары негізінде құрылады.

Сонымен, оқу материалын іріктеу үшін ең алдымен осы оқу материалында дидактиканың негізгі қағидаларын жүзеге асыру мүмкіндігі негіз болады.

В. В. Краевский мен И. Я. Лернер білім беру мазмұнының теориясы бойынша өз зерттеулерінде "принцип" терминіне жалпы Нормативтік мән, "критерий" терминіне жеке мән беруді ұсынды. С. Е. Каменецкий және Н. С. Пурышева іріктеу принциптері ретінде мазмұнды іріктеу бойынша қызметтің жалпы бағыттарын, ал іріктеу критерийлері ретінде іріктеуді анықтайтын нақты талаптарды түсінеді. Оқыту мазмұнын іріктеу критерийлерін қолдану оқытудың негізгі мақсаттарын іске асыру үшін қажетті және жеткілікті оқу материалын іріктеуді қамтамасыз етеді.

Іріктеудің негізгі мазмұнын мынадай қызмет етеді:

- бағдарламада қаралған мәселелердің өзектілігі, олардың оқушылардың оқу мотивациясы деңгейіне сәйкестігі;

- мазмұнның курс атауына сәйкестігі;

- оқушылардың жалпы жүктемесінің көлеміне қойылатын талаптарды ескере отырып, ұсынылған бөлімдер мен тақырыптарды қараудың толықтығы;

-оқу материалының ғылыми және жүйеленуі, құрылымы мен логикасы жеткіліксіз ойластырылған курстар құруға көп ретпен әрекеттестікте пайда болады.;

- мазмұндау қисындылығы;

- оқушылар үшін қол жетімділік, оқушылардың жас және жеке қабілеттерін есепке алу.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде «Молекулалық физика» пәнаралық элективті курсының мазмұнын таңдау үшін критерийлер кешені бөлінді.

Элективті курстың мазмұнын ғылыми қағидаттың негізінде іріктеу келесі критерийлерді қалыптастыруға мүмкіндік береді:

Табиғатта өтетін құбылыстар мен процестерді түсіндірудегі фундаментальды жаратылыстану-ғылыми теориялардың рөлі туралы элективтік курста көрсетілген білімнің өзектілігі. Іріктелген білімнің өзектілігі ғылыми және ғылыми – көпшілік әдебиеттерді талдау, тірі табиғатта физика – химиялық технологияларды кеңінен қолдану, ғылыми зерттеулер нәтижесінде белгіленеді.

2. Іріктелген ғылыми білімнің дұрыстығы. Фундаменталды жаратылыстану-ғылыми теориялар құрылымына кіретін және оқушылар хабарлайтын барлық білім физикалық және химиялық, биологиялық тұрғыдан бірдей дәрежеде дұрыс болуы тиіс. Шынайылық іргелі ғылыми теориялардың құрылымына сәйкес келетін іріктелген мазмұнды физика, химия, биология пәндерінің, сондай-ақ ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттің мазмұнымен салыстыру процесінде белгіленеді.

3. Іріктеліп алынған ғылыми білімдердің нақтылығы берілген білімнің құрылымдық және олардың құрылымдық элементтеріне сәйкес мазмұны пәнаралық сипатта болуы тиіс екендігін көрсетеді.

4. Іріктелген ғылыми білімнің жүйелілігі. Осы өлшемнің әрекеті элективтік курстың мазмұнын іріктеу кезінде білім элементтерін бөлумен; физика, химия және биология курстарында оқушылар алған білімдермен іріктелген білім элементтері арасындағы байланысты анықтаумен; таңдалған элементтердің жеткіліктілігін және олардың осы теориялар шеңберінде зерттеу үшін іріктелген және қаралатын объектілер мен құбылыстардың қасиеттерін сипаттау және түсіндіру үшін байланыстарын белгілеумен байланысты.

Пәндік ғылыми білімді пәнаралық элек-тривтік курстың мазмұнына іріктеу қол жетімділік принципі негізінде келесі критерийлерге ие:

1. Ғылыми білімді зерттеуге іріктелген күрделілік. Бұл критерий құбылыстар мен процестердің шеңберін таңдауға мүмкіндік береді, оларды түсіндіру тек іргелі жаратылыстану-ғылыми теориялар негізінде ғана мүмкін болады.

2. Курстың таңдалған көлемінің жалпы және оның жеке элементтерінің оларға бөлінген Оқу уақытының санына сәйкестігі.

Тарихизм принципі физикалық, химиялық және биологиялық ғылымдар саласындағы зерттеулердің циклдік сипатын қадағалауға, табиғатты танудың күрделі және қарама-қайшы процесін көрсетуге, басқа жаратылыстану ғылымдарындағы физикалық әдістердің рөлін көрсетуге мүмкіндік береді.

Таңдалған білімді пәнаралық мазмұнмен баяндаудың қисындық принципі жүйелендіру принципіне негізделеді, оған сәйкес курстың барлық білімі қатардалғандар; пәнаралық шамаға (ұғымға) арналған параграфтан кейін теория немесе заң негіздері баяндалатын параграфқа негізделеді.

Жоғарыда көрсетілген қағидаттардан басқа, оқу пәнінің мазмұнын іріктеудің жеке әдістемелік принциптері де бар. Оларға генерализация және циклдік принциптер жатады. Бірінші принцип бір немесе бірнеше өзекті идеяларды бөлуді және оқу материалын олардың айналасында біріктіруді көздейді. Мұндай идеялар принциптер, ұғымдар, заңдар, теориялар болуы мүмкін. Бұл принцип бізге фундаменталды жаратылыстану-ғылыми теориялар айналасында пәнаралық элективті курстың мазмұнын топтастыруға мүмкіндік береді.

«Молекулалық физиканы» оқыту процесі мұғалім мен оқушының өзара байланысты қызметі жүзеге асырылатын күрделі динамикалық жүйе болып табылады. Бұл жүйеде мұғалімнің басшылығымен оқушының негізін, атап айтқанда, жаратылыстану ғылымдары мен іс-әрекет тәсілдерін меңгеру негізінде дамуы жүзеге асырылады. Бұл ретте оқу-тәрбие процесіне қатысушылардың әрқайсысы өз функцияларын орындайды, олардың әрқайсысы үшін тиісті міндет белгіленген.

Пәнаралық сипаттағы оқу сабақтарының формалары 1 кестеде көрсетілген.

Мұғалімнің негізгі міндеті-базалық жаратылыстану-ғылыми теориялар құрылымындағы пәнаралық білімді оқыту сабақтарының ұйымдастыру формалары мен әдістеріне сәйкес келтіру мақсатында дидактикалық дұрыс түрлендіру.

Іргелі ғылыми теорияларды зерттеудің әрбір деңгейі оқытудың белгілі бір мақсаттарымен сипатталады. Бірінші деңгейде-бұл бұрын зерттелген және жаңа:

- бұрын зерделенгендерді дамыту және тереңдету;

- фактілерді, құбылыстарды, ұғымдарды түсіну;

- объектілерді, құбылыстарды, процестерді моделдеу.

Екінші деңгейде:

- басты идеяларды, заңдылықтарды бөлу;

- қағидаттарды қалыптастыру;

- Елеулі байланыстарды, ерекшеліктерді орнату, теңдеулер түріндегі байланыстарды моделдеу.

Үшінші деңгейде:

- жеке фактілерді, құбылыстарды, заңдарды зерделеу;

- жеке заңдылықтарды модельдеу;

- құрылғыларды, аспаптарды, олардың жұмысының физикалық негіздерін зерттеу;

- жалпыланған біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.

Оқу мақсаттарына қол жеткізу дұрыс таңдалған пәндік және пәнаралық мазмұнға ғана емес, сонымен қатар оқу сабақтарын ұйымдастыру әдістеріне, құралдары мен нысандарына да байланысты.

«Молекулалық физика» пәнаралық элективтік курс сабақтарында фундаменталды жаратылыстану-ғылыми теорияның негізін оқып үйрену оқушылардың табиғи цикл пәндерін оқу кезінде алынған білімге сүйеніп «Теориялық және экспериментальды фактілер», «Ұғымдар», «Идеалданған объектілер» (модельдер) сияқты құрылымдық элементтердің мазмұнын меңгеруін көздейді. Демек, бұл деңгейді зерттеу келесі кезеңдерге бөлінуі мүмкін:

I кезең. Кіріспе оқу сабағы, оның аясында Осы курстың мақсаты, міндеттері және негізгі мазмұны қарастырылады.

II кезең. Мұғалімнің жаңа теорияны құруға негіз болған жаратылыстану-ғылыми фактілерді (теориялық және экс-периментальды) анықтау бойынша оқушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыруы.

III кезең. Теорияны құру үшін жаңа ұғымдарды қалыптастыру мақсатында оқушылардың ғылыми жаратылыстану фактілері туралы білімдерін жалпылау.

IV кезең. Нақты объектілердің негізгі сипаттамалары мен қасиеттерін анықтау үшін қажетті идеалданған объектілерді (модельдерді) зерттеу.

Фундаменталды жаратылыстану-ғылыми теорияның негізін зерделеудің бөлінген кезеңдері оларға сәйкес оқу сабақтарының интегративтік формаларының жүйесін құруға мүмкіндік береді, олардың әрқайсысы пәнаралық оның құрылымдық элементтерін меңгеруге ықпал етеді.

Қорытынды: Қорытыныдылай келе зерттеу жұмыстың нәтижесінде «молекулалық физика» курсын оқытуда пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда эксперименталды және бақылау топтарындағы бақылау жұмысынан алған бағаларының статистикалық таралу нәтижелеріне анализ жасау арқылы біз жоғары мәнде дәрежеде айырмашылық бар екенін дәлелдедік. Яғни, біз ұсынған әдістеме практикалық икемділіктер мен дағдылардың қалыптасу деңгейін арттырады.

Әдебиеттер тізімі

1. Шапоринский, С.А. Обучение и научное познание [Текст] / С.А. Шапоринский.-М.: Педагогика, 1981.-208 с.

2. Рахматуллин, М.Т. Лабораторный практикум к элективному курсу [Текст]: методическое пособие / М.Т. Рахматуллин. - Бирск: БГСПА, 2007. - 32 с.

3. Федорец, Г.Ф. Межпредметные связи в процессе обучения [Текст] / Г.Ф. Федорец. - Л.: Изд. ЛГПИ, 1983.- 88 с

4. Орлов, В.А. Элективные курсы по физике и их роль в организации профильного и предпрофильного обучения [Текст] / В.А. Орлов // Физика в школе. -2003,- №7. -С. 17-19.

5. Дюсупова, JI.3. Методические возможности обучения учащихся реа­лизации межпредметных связей органической химии и физики [Текст]: Дис. ... канд. пед. наук / JI.3. Дюсупова. - М, 1985. - 192 с.

6. Гурьев, А.И. Межпредметные связи в системе современного образова­ния [Текст]: Монография / А.И. Гурьев. - Барнаул: Изд. Алт. Ун-та, 2002. - 212 с.

7. Кондаков, Н.И. Логический словарь-справочник [Текст]: 2-е изд., испр. и доп. / Н.И. Кондаков. - М.: Наука, 1975. - 721 с.

Аннотация. В статье изложена методика проведения междисциплинарного элективного курса обучения молекулярной физике. Осуществляя содержательный отбор элективного курса, мы изложены, прежде всего, исходя из целей и задач специального курса, а также основных дидактических принципов. Были показаны пути развития информационной компетентности будущих учителей физики и учащихся путем отбора содержания учебного предмета. В процессе обучения осуществляет междисциплинарные связи, методически совершенствует обучение элективного курса «Молекулярная физика". Это дополняет содержание профильных курсов и способствует повышению качества знаний учащихся. Содержание учебного материала сгруппировалось вокруг базовых плоскостных понятий для естественных и гуманитарных, а также социальных наук. Наиболее эффективны курсы, разработанные в рамках методологического подхода. Эти выводы были достаточно обоснованы и для элективных курсов.

Abstract. The article describes the methodology for conducting an interdisciplinary elective course in molecular physics. When making a meaningful selection of the elective course, we are presented, first of all, based on the goals and objectives of the special course, as well as the main didactic principles. The ways of developing the information competence of future physics teachers and students by selecting the content of the subject were shown. In the course of training, he carries out interdisciplinary connections, methodically improves the teaching of the elective course "Molecular physics". This complements the content of specialized courses and contributes to improving the quality of students ' knowledge. The content of the educational material was grouped around basic plane concepts for the natural and Humanities, as well as social Sciences. The most effective courses are those developed within the framework of a methodological approach. These conclusions were sufficiently justified for elective courses.