ІІІ. Жаңа сабақ

Жоспар:

1. Монғол империясының құрылуы.

2. Монғол империясының қоғамдық құрылысы

3. Монғолдардың Қазақстанды жаулап алуы.

4. Жаулап алудың зардаптары.

5. Ұлыстардың құрылуы.

Қызығушылықты ояту.

• Балалар, сендер Отан туралы, ел, туған жер туралы қандай мақал мәтел білесіңдер?

• Иә, біздің тарихымыз ерлікке бай, еліміздің бостандығы үшін күрескен батырларымыз, бабаларымыз аз болған жоқ. Олар жерін, елін жаудан қорғап қалу мақсатында жан аямай күресті. Бүгінгі біздің ұлт болып қалыптасуымызды көздеген небір көсемдер ел қамы үшін, түн ұйқысын төрт бөліп, ат үстінен түспей, қолдағы найзасынан бір сәт ажырамаған.

Монғол- татар шапқыншылығы - бұл қазақ халқының өміріндегі сұмдық ауыр кезең болды.

Бүгінгі тақырып жөнінде жалпы не білесіңдер?

Оқушылар Шыңғысхан жөнінде білетіндерін айтады.

Көшпелі тайпаларға сатылай кешенді талдау.

1 . Орхон, Керулен өзендері бойын мекендеген көшпелі тайпаларға талдау.

Керейт;

Найман;

Жалайыр;

Меркіт;

Қоңырат;

Татар;

Ж алпы монғол;

Осы тайпалардың ішінде жалпы монғол тайпасы Шыңғысханның шыққан тегін білдіреді.

2 . Монғол мемлекетінің құрылуы, хронологиялық талдау.

1155ж. (1162ж.) Темучиннің тууы.

1189 – 1206ж.Көршілес тайпаларды бағындыру жорықтары.

1206ж. монғол мемлекетінің құрылуы. Темучиннің Шыңғысхан атануы.

Жеке басын қорғайтың жасауыл “кешіктен”

Монғол империясының қоғамдық құрылысы

Әскери аймақ

Оң қанат Сол қанат

(Барунгар) (Жоңғар)

Орталық қанат

(Кул)

Қ ұқықтық негізі:

Хан

95 түмен

Әр түмен 10 мың әскерден тұрды

Мыңдық

Жүздік

Ондық

Заңдар жинағы

“ЖАСАҚ” (Яса)

ІІ - бөлім

І - бөлім

Құрылтай жылына

бір рет жазда

Әскери, азаматтық

жалпы заңдар

Айтқан нақыл сөздері

1207 – 08 жж. Жошы Енисей қырғыздары мен Сібір халықтарын

1207 – 09 жж. Тұрфан кінәздігін қаратып, ұйғырларды бағындырды

1211 – 15 жж. Қытайды басып алып, соғыс техникаларын қолға түсірді

1217ж. Шыңғысхан Күшліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуға Жебе ноянды аттандырды

1219 жылы Шағатай мен Үгедей

150 мың әскерімен Отырарды қоршады

«Отырар опаты»

450 адам 500 керуен 1218

Қарсылық көрсеткен қалалар:

Отырар – 6 ай Баршынкент –

Сығанақ – 3 ай Үзкент –

Ашнас – 15 күн 1219 – 1224жж. Қазақстан мен Орта Азия

Ұлыстардың құрылуы

Төле ұлысы

Үгедей ұлысы

Шағатай ұлысы

Жошы ұлысы

Шыңғысхан

жерлері жерлері жерлері жерлері

Жаулап алудың зардаптары

• Шапқыншылыққа дейін 200 – ден астам елді мекен болса, шапқыншылықтан кейін 20 – ға жуық қала қалды

• Қалалық мәдениеттің дамуына кедергі болды

• Отырықшылық мәдениет тоқырады, егін шаруашылығы бұзылды

• Елдер арасында қарым - қатынас бұзылып,

• Қазақ халқының қалыптасуын кешеуілдетті

Шыңғысхан Монғол мемлекетін құрғаннан бастап, өзі дүниеден өткенге дейін, 21 жыл ішінде 70 рет сыртқа соғыстар жүргізген. Шыңғысхан Македондық Александрдың басып алған жер көлемінен 2 есе, Корсикандық Наполеоннан 7 есе көп.

IV. Сабақты бекіту

Тест

1.Монғол империясының негізін қалаған:

А) Батый хан В) Жошы хан С) Шыңғыс хан Д) Торы хан Е) Берке

2. Монғол хандығы құрылды:

А) 1155 ж. В) 1205 ж. С) 1206 ж. Д) 1207 ж. Е) 1227 ж.

3. Темүжін дүниеге келді:

А) 1154 ж. В) 1154 ж. С) 1155ж. Д) 1156 ж. Е) 1157 ж.

4. Шыңғысхан өз империясын қанша түмен әкімшілік билікке бөлді?

А) 65 түмен В) 75 түмен С) 85 түмен Д) 95 түмен Е) 100 түмен

5. Шыңғысхан мемлекетінің Оң қанаты қалай аталды?

А) кешіктен В) Яса С) Кул Д) Жоңғар Е) Барунгар

6. Шыңғысханның өзін қорғайтын жасауыл:

А) «Батыр» В) «Кешіктен» С) «Жасақ» Д) «Уәзір» Е)«Түмен»

7. Отырар опаты болған жыл:

А) 1218 ж. В) 1219 ж. С) 1216 ж. Д) 1211 ж. Е) 1217 ж.

8. Шыңғысхан Отырарды жаулап алуды жүктеді:

А) Жошы мен Үгедейге В) Жошы мен Төлеге С) Шағатай мен Үгедейге

Д) Шағатай мен Төлеге Е) Жошы мен Шағатайға

9. Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдардың иелігіне өткен жер:

А) 1219-1220 жж. В) 1220-1222 жж. С) 1223-1224 жж.

Д) 1225-1226 жж. Е) 1227-1228 жж.

10. Шағатай ұлысының орталығы:

А) Сығанақ В) Алмалық С) Сарайшық Д) Қарақорым Е) Ұлытау

^Шарт: диктант ішінен бүгінгі сабаққа қатысты есімдерді (адам аттарын) ғана теріп жазу.

Әл – Фараби, Айша, Торы, Әл – Бируни, Жеңіс хан, Гауһар – Шахназ, Жошы, Арыстан баб, Темүжін, Сүлеймен Бақырғани, Жебе, Жүсіп – Зылиха, Шағатай, Әли, Жүсіп Баласағұн, Әл – Макдиси, Төле, Хамадани, Мөңке, Ибраһим, Үгедей.

V.Бағалау.

Үй тапсырмасы. 21 оқу. Шыңғысханға мінездеме жазу, қосымша деректер жинақтау.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. «Аңыз адам» журналы, №5 2011 ж.

2. М.Шаханов «Танакөз» жинағынан 1996 жыл «Жеңілген жеңімпаз хақындағы Отырар дастаны немесе Шыңғысханның қателігі» шығармасы.

3. М.Шаханов «Жаңа қазақтар» жинағы 2000 жыл, «Отырар қамалы» 180-бет. Өлең.

4. С.Жолдасбаев. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы, 7 сынып, 2012 ж.