Мұғалім не үшін өзгеруі керек? Кыстаубаева Айкерим Алибековна

Мұғалім не үшін өзгеруі керек?

Өзгеру дегеніміз – үлкен жетістіктің

алғашқы баспалдағы.

(Д.Дидро)

Мұғалімдікке келген болсаңыз, сол себепті сіздің алдыңызда үлкен міндет бар сол себепті өзгересіз. Себебі мұғалім оқушыларға жаны ашиды оларға өз білім, дағдыларын мақсат, міндеттерін оқып үйретеді. Егерде оқушы берген білімді толықтай меңгере алмаса, онда мұғаліммен білім алушының арасында жедел кері байланысты тудырады, яғни ол оқушылардың оқуға деген ынтасына кері әсер етеді.бұл жағдайда мұғалім өзгереді. «Өзгеріс» деген сөз аталуымен, мазмұн - мағынасымен толық, өмірдің қай саласында болмасын қарқынды қадаммен алға басып келеді.

Әлем өзгергендіктен, сіз өзгересіз және қазіргі таңда өзгеріссіз қалу мүмкін емес себебі біз мұғалім білім алған мен білім бергенді жаксы көре тұрып, оларға алған білімізді калай жеткізе алатынымыздың жолын іздейміз.

Бұл өзгерістерді тек білімді де білікті, өзіне сенімді ұстаз ғана жүзеге асыра алатынын, бұл өзгерістерді іске асыру үшін мұғалімге төзім мен ізденімпаздық керек екенін білдім.

Ұстаздық мамандық үнемі ізденуді талап етеді. «Сабақ беру – үйреншікті жай шеберлік емес, ол – үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер» –Ж. Аймауытов айтқандай сабаққа жаңашылдық енгізу үшін білімді жетілдіріп отыру қажет. Білімді жетілдіру мақсатында «Оқытудағы Кембридж тәсілі» курсы арқылы іс-тәжірибеме өзгеріс енгіздім. Курстан алған білімімді мектептегі іс-тәжірибемде қолдануым арқылы мен оқушылар жас ерекшеліктеріне сәйкес және талантты және дарынды балалардың қалай оқитынын; оқушылардың дамуына эмоционалдық, әлеуметтік және когнитивтік факторлардың әсері бар екенін; оқыту мен оқу үдерісінде мақсаттар мен міндеттерді, соған байланысты күтілетін нәтижелерді қалай анықтау керектігін; сабақ тиімді әрі нәтижелі болу үшін, оқушылар табысты болу үшін сабақтарымды қалай жоспарлау керектігін және оқушылардың жұмысын қалай бағалау керектігін, формативті және суммативті бағалау түрлерін қолдануды; сыныпта ынтымақтастық атмосфераны құрудың маңыздылығын және әріптестер арасында жағымды психологиялық ахуалды қалай сақтап тұру керектігін; әр сабақтан кейін өзімнің сабағыма рефлексия жасауды және сыныпта зерттеу жұмысын жүргізуді түсініп-білдім. Міне, осының бәрі менің кәсіби деңгейде өзгеруімнін дәлелі деп білемін.

Оқушы бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойлаушы, өз ойын еркін жеткізе алушы, ал мұғалім болса осы әрекетке бағыттауда, оқуды ұйымдастыруда жетекші рөл атқарады. «Сындарлы оқытуға негізделген сабақтар оқушыларға өз білімдері мен ұстанымдары жайында ойланып, сұрақтар қойып, білімдерін толықтырып, белгілі бір тақырыпты оқып-білу кезеңінде өз түсінігін өзгертуге мүмкіндік береді».

Білім беру жүйесін жаңғырту барысындағы көптеген мәселелерді түсінбегенім рас. «Қайда келдім? Неге келдім? Енді нестеймін?» деген сұрақтар көкейімде түрды да қойды. Басында жүргізіліп жатқан жұмыстарды «Не үшін бұларды жасап жатырмыз екен?» деген және «Оданда бірден теорияға көшіп, өзімізге қажеттіні неге алмаймыз?» сияқты күдіктер мен күмәндәр келді ойыма. Сөйтіп мектептегі тәжірибе кезінде бірден сабақты бастап кеткен біртүрлі көрініп, басындағы «біртүрлі» деп ойлаған жұмыстарды (тренинг, ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру, топтастыру, ситуациялық және проблемалық тапсырмаларды) жасай келе оқушыларымды қалыптастырып, содан соң сабаққа кіріскенімді біраз қиындықтар мен түсінішпеушіліктерді артқа калдырғанымды түсіндім.

Тәжірибе кезінде әр сабақ нәтижелі болу үшін ынтымақтастық атмосферасын құру мен оқушы мен мұғалімарасында кері байланыстың маңызды екенін түсіндім, себебі ынтымақтастық атмосферасы орнаған жағдайда оқушылар өздерін еркін сезініп, бір-бірімен қарым-қатынастарын жақсарта алады. Ал, қарым-қатынас жақсы болған жерде сабақ барысы жақсы өтеді. Менің осы ойым Выготскийдің ойымен ұштасатын сияқты. Осы себепті мен сабақ барысында сергіту сәттерін өткізіп отырдым. Сабақ барысында сергіту сәттерін өткізу мен үшін өзгеріс болды; себебі дәстүрлі сабақ беру үдерісінде 45 минуттық сабағымда сергіту сәттерін қолданған емеспін, менің ойымша сабақ тек үй тапсырмасын сұраудан, жаңа тақырып түсіндіруден және журналға баға қоюдан тұрады деген түсінік қалыптасқан болатын.Кері байланыстың сабақ барысында міндетті түрде жүрізіліп отырылуы керек. Ол дегеніміз сабақтың өз мақсатында орындалуына көз жеткізу.

Сындарлы оқытудың мақсаты–оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету.

Сындарлы оқытуға негізделген сабақтар оқушыларға өз білімдері мен ұстанымдары жайында ойланып, сұрақтар қойып, білімін толықтырып, белгілі бір тақырыпты оқып білу кезеңінде өз түсінігін өзгертуге мүмкіндік береді. Бұл үдеріс оқушының өз болжамдарына күмәнмен, сыни тұрғыдан қарай отырып, сол арқылы әлем, тіршілік, жаратылыс туралы өзінің түсінігін тереңдетіп, кеңейтуге ұмтылу мүмкіндігін ұлғайтады. Оқытудың бұл түрінде оқушылар өте маңызды рөл атқарады: олар құрбы құрдастарымен ынтымақтастық атмосферасында жұмыс жасау арқылы белсенді түрде білім жинақтайды.

Мұғалім біздердің ең басты міндетіміз:оқушының өзінің қабілетіне деген сенімін жетілдіру, жауапкершілігін дамыту, пәнге деген танымдық қызығушылығын арттыру, еңбекке, шығармашылықпен ізденуге деген көзқарасын қалыптастыру.

Сабақты жоспарлаудатүрлі әдіс тәсілдер қолдансақ, мәнді сабақтардың нәтижесінде оқушылардан өзгерістер байқалды: барлық бала сөйледі, бірінің ойы арқылы жаңа ой туындап, ойларын ашық, еркін айта білді. Түсінікті табуға ұмтылды, жорамал мен ойлардың орынды не артықшылығын мойындап, қызығушылықтары арта түсті. Сыни тұрғыдан ойлау тәсілін іс-тәжірибеме енгізу нәтижесі жеткіншектер бойында мынадай іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыруға болатынын байқатты. Күнделікті сабақтарда әрбір оқушы өзінің жеке ойымен, өмірге деген көзқарасымен және ойлау қабілетімен ерекшеленді, жеке пікірді қабылдауға үйренді, ойын жаңа ақпараттар арқылы білдірді, өз ойларын толық, дұрыс тұжырымдады, өз біліміне сүйеніп, мәселенің шешімін дұрыс тауып, ойын жеткізе білді.

Өз тәжірибемде сындарлы оқытуды мақсат ете отырып, оқушыларға өз бетінше орындай алмайтын тапсырманы орындауға мүмкіндік беремін. Оқушыны тапсырманы өз бетінше орындауға мүмкіндік беретін құзіреттілікке жеткізуді мақсат етемін, өзін-өзі реттеудің түрлі аспектілерін (өзін-өзі бағалау, өзін-өзі талдау, өзін-өзі түзету, өзін-өзі бақылау, өзіндік рефлексия) сабақта қамтуға тырысамын. Күнделікті сабақ барысында мұғалімнің жеке тұлғасы, білімі, нақтылығы, оқушымен қарым-қатынасы, әдістемелік шеберлікпен жаңаша бағалау түрлерін қолдана білуі сыныпта оқушылардың танымдық, шығармашылық, қарым-қатынас құзіреттілігін арттыруға жол ашады.

Өзім сабақ берген сыныптарымда оқытуды сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасымен жүргізіп, оқушылармен бірлескен әрекетімде үйренудің тиімді, оңай жолдарын анықтап, маңызды жағдайларды шеберлікпен шеше білуге, өз ойын сыни тұрғыдан ойлауға қалыптастыртып, өз білімдерін бағалауға, ұжым болып жұмыс жүргізе білуге үйреттім.

Әр мұғалім үшін маңызды міндет-сабақты жоспарлау болса, мен сол міндетті жүзеге асыру үшін тізбектелген төрт сабағымның орта мерзімді жоспарын құрудан бастаған болатынмын. Содан кейін барып күнделікті сабақ жоспарларымды оқушыларымның жас ерекшелігіне сай олардың мүмкіншіліктерін ескере отырып құрдым. Сабақ жоспарлауда әр түрлі қиындықтар туындағанымен, санамдағы сан түрлі өзгерістер мен жаңалықтарымды оқушыларыммен бөлісуге асықтым. Осындай игі мақсаттарға жетелеген бағдарламаның арқасында сабақ құрылымын өзгерттім, оқыту әдістерін түрлендіріп отыруды, сонымен қатар барлық сабақтарымда да аталған жеті модульді өзара байланыстыру жолдарын үйрендім. Мен өзгеріс тек менің бойымда ғана емес, оқушыларымның іс-әрекетінде де болып жатқанын аңғардым. Заманауи техологиялардың дамыған күрделі техника ғасырында оқушыларды пәнге қызықтыра білу-шебер мұғалімнің ерекшелігі.

Ұстаз заман талабына сай болу керек. Қазіргі балаларды таң қалдыру қиын, сондықтан да балаларадың қазақ әдебиеті пәніне деген қызығушылығын арттыру үшін, ақпараттық технологияны игере отырып сабақты сонымен байланыстыру керек екендігін түсіндім. Аталған бағдарламада ақпарттық коммуникациялық технологияны қолдану модулінің тиімді жақтарын ашып көрсеткен. АКТ-ның ұтымдылығын пайдалануды өз сабақтарыма енгізіп отырдым.

Оқушыларды сыни тұрғысынан ойлануға үйрету маңызды деп санаймын, және оқушылар сын тұрғысынан ойланып жауап беру үшін сұрақтар түрін қолданып отырдым. Осындай тапсырма түрлері оқушылардың ойлау көкжиегінің өсуіне, фантазияларының шарықтауына, креативтіліктерінің шыңдалуына септігін тигізді. Дәстүрлі оқыту және оқу үдерісінде мен тек оқулықта берілген тапсырмалармен шектелетінмін, сол оқулықтарда қандай тапсырма орындау керек болса, дәл сол тапсырмаларды орындаттым. Ал, кейін менің сабақ беру әдіс-тәсілдеріме біршама өзгерістер енді. Осы сабақты өткізгеннен кейін өзіме рефлексия жасаған уақытта, маған мынадай ой келді: «Осы сабағымды қайта өткізетін болсам, енді мен оқушыларға слайдпен бірге классикалық музыканы бірге ойнатып, олардың еркін АКТ-ны қолдануына жағдай жасар едім. Жұмыстың бұл түрі оқушылардың шығармашылық, қызығушылық қабілеттерінің арта түсуіне, сыни тұрғыдан ойлануға үйренуге көмегін тигізеді деп ойлаймын. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауға үйренуі маңызды, себебі оқушылар сол арқылы терең ойлануға, белгілі бір тақырыпқа анализ, синтез жасауға, баға беруге жетелейді.

Қорыта келе, оқушы үніне құлақ аса отырып жоспардан тыс қосымша тапсырма, материал дайындап келу, сұранысына қарай тиімді қолдана білу арқылы да нәтижеге жететінімді, тығырықтан шыға алатынымды түсіндім. Болашақта оқушылардың ой-өрісін, ынтасын дамыта отырып, жұмыс жасатуға дағдыландырамын, берілген сұрақтарға қысқа әрі нақты жауап беруге үйретемін.