«Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесінің « Алтынбике Бертаева атындағы орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

«Мұғалімнің кәсіби дамуы – білім сапасын арттырудың басты факторы»

(Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен оқу-әдістемелік құрал)

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Диханбаева Макпал Имаммухамедовна

2024-2025 оқу жылы

Мазмұны:

1. Кіріспе

• Жаңа формация мұғалімі

• Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің негізгі шарттары

2.Негізгі бөлім:

• Кәсіби құзіреттілік

• Практикалық тапсырмалар

Сабақта әр түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану – білім алушының қызығушылығын арттыру

2. Қорытынды:

Үздіксіз даму – мұғалімнің кәсіби өсуі

6. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл, құзіретті тұлға. Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар: бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Еліміздің әлемдік білім кеңістігіне енуге талпынысы, білім беру парадигмасының өзгеріп, жаңа ұлттық модельдің қалыптасуы болашақтың жаңаша ойлайтын, дүниеге көзқарас мәдениеті мен санасы дамыған ұрпағын оқытып, тәрбиелейтін кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалімді талап етіп отыр. Нәтижеге бағдарланған білім беру сапасын арттыруда жаңаша жолдар мен әдістер табуға дағдыланған жаңа формация маманы болу – білім беру саласының өзекті мәселелерінің бірі. Білім беруді түрлендіруде, білім процесін реформалауда зерттеуші мұғалім мен көшбасшы мұғалім жаңа формация мұғалімі болып табылады.

Ғылым мен білімнің дамуына қызмет ету – еліміздің болашағына қызмет ету. Жас­тары­мыз басымдық беретін межелердің қатар­ында білім әрдайым бірінші орында тұруы шарт. Себебі, құндылықтар жүйесінде «білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді» деген сөз бүгінде әрбір ұстаздың жүрегінде.  Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына  конструктивті білім беру теориясының мәселелерін қойып отыр. Бүгінгі заман талабы – оқушының білім, білік дағдысын дамыту ғана емес, жеке тұлғаның өз бетінше білім алуы арқылы дамуы, оның бойында іскерлік қарым-қатынасты нығайту болып табылады. 

         «Білікті білім жинап кәсіп етер, Білімнің дәмін татып өсіп өтер» деп Ахмед Югнаки айтқандай мектеп мұғалімдерінің үздіксіз білім алуына зерттеу  топ мүшелерінің жұмысын ерекше  айтуға болады. 

Мұғалімнің  кәсіби білімін жетілдірудің ең бір тиімді тәсілі бұл «Сабақты зерттеу». Сабақты зерттеу – мұғалімдер тәжірибесі  саласындағы білім жетілдіруге бағытталған ынтымақтастық педагогикалық тәсіл.  Сабақты зерттеу  жоспарлау, оқыту, қадағалау, оқыту мен оқуды талдау, өз қорытындыларын тұжырымдап, құжаттарды бірлесіп жүзеге асыратын мұғалімдер тобынан тұрады.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің негізгі шарттары

1. Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті

2. Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану біліктілігі.

3. Тиімді шешім қабылдау қабілеті.

Білімді толық игеру үшін оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, еркін сөйлеуіне, өз ойын ашық және толық айтуға үйрету, ой-өрісін кеңейту – оқытудың ең басты мақсаты. Әрбір оқушыны өз мүмкіндігіне қарай білім, дағды алатындай етіп оқытуымыз дұрыс. Жас өркеннің жақсы азамат, білікті тұлға ретінде қалыптасуы мұғалімдердің білімі мен кәсіби шеберлігіне, мемлекет пен халық алдындағы азаматтық парызына деген жауапкершілігіне тікелей қатысты.

Сабақта әр түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану – білім алушының қызығушылығын арттыру

Оқыту барысында сабақта саралау тапсырмаларын жоспарлау өте маңызды да жауапты жұмыс. Сабақтың өз дәрежесінде өтіп, мақсатқа жетуі осы тапсырмаларды дұрыс саралауға тәуелді. Тапсырмаларды саралауда мына нәрселер ескерілуі керек: қабілеттері, деңгейлеріне қарай және қызығушылықтары бойынша. Осыларды ескере отырып тапсырма дайындағанда: білім деңгейі әртүрлі оқушыларға арналған тапсырмалар; оқушылардың қажеттіліктеріне қарай (көмектесе отырып орындалатын, өздері орындай алатын күрделі тапсырмалар); ерекше дарынды баланы жалықтырып алмай, алға қарай ұмтылдырып отыруға бағытталған күрделі тапсырмалар. Оқушыларға оқу мақсатына жетуді көздейтін тапсырма, жаттығуларды беру барысында баланың жеке ерекшелігі және қажеттілігі ескерілуі керек. Бұл мәселе аясында ұлы ғұлама Аристотельдің өзі былай деген: «Оқушылар биіктен көрінуі үшін алдыңғыларға жетіп, соңғыларды тоспауы керек». Яғни, әр бала өз ерекшелігіне, қажеттілігіне және мүмкіндігіне қарай тапсырмалар мен жаттығуларды орындай отыра оқу мақсатына жетуі керек. Жоспарлау және оқыту барысында тапсырманы саралаудың маңыздылығы басым. Саралаудың бұл тәсілі негізгі мазмұнды қамтитын түрлі тапсырмалар ойластыруды көздейді. Оқушыларға жекелеп немесе топтарға олардың меңгерген білімдеріне негізделген тапсырмалар беріледі. Аса қабілетті оқушыларға айтарлықтай жоғары деңгейде ойлауды дамытуға мүмкіндік беретін, проблемаларды шешу қабілеттері мен зерттеу қабілетін пайдалануды талап ететін күрделі тапсырмалар беруге болады.

Белсенді оқыту ең алдымен мұғалімнің дайын білімді беруіне, оны есте сақтауға және жаңғыртуға емес, белсенді ақыл-ой және практикалық іс-әрекет процесінде оқушылардың білім мен дағдыларды өз бетінше меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесін қолдануды білдіреді. Белсенді оқыту әдістерінің ерекшелігі олардың практикалық және ақыл-ой әрекетіне ынталандыруға негізделгендігінде, онсыз білімді меңгеруде алға жылжу болмайды. Белсенді әдістердің пайда болуы және дамуы оқытудың алдында жаңа міндеттер тұрғанымен байланысты: оқушыларға білім беру ғана емес, сонымен қатар оқу іс-әрекетін қалыптастыруды және танымдық қызығушылықтары мен қабілеттерін, шығармашылық ойлауын, қабілеттері мен дағдыларын дамытуды қамтамасыз ету.

 Бұған мыналар ықпал етеді:

1. Дәстүрлі сабақтың дәстүрлі емес бастамасы – сабаққа деген эмоционалды көңіл-күй (эпиграф, киім үлгісі, бейнеүзінді, ребус, жұмбақ), мақсаттарды, үміттерді, қорқыныштарды нақтылау.

2. Проблемалық мәселелерді қою және шешу, проблемалық жағдайларды жасау. Сабақта қолданылатын проблемалық жағдаяттардың түрлері: күтпеген жағдайлар; жанжалды жағдай; орындамау жағдайы; белгісіздік жағдайы; болжам жағдайы; таңдау жағдайы.

3. Релаксацияны ұйымдастыру және қорытындылау.

4. Оқу материалының презентациялары – ақпараттық технологияларды, электронды оқулықтарды, интерактивті тақтаны және т.б.

5. Индуктивті және дедуктивті логикалық схемаларды қолдану.

6. Интерактивті оқыту деп аталатын нысандарды немесе олардың элементтерін пайдалану: «жоба әдісі», «миға шабуыл», «дебат», «әртүрлі кейіпкерлермен сұхбат».

7. Оқушыларға тұлғалық-бағдарлы және жеке сараланған тәсілді жүзеге асыру, мектеп оқушыларының топтық іс-әрекетін (жұптық, тұрақты топта, ауыспалы топта жұмыс) және балалардың өздік жұмысын ұйымдастыру.

8. Сабақтардың дәстүрлі емес түрлері: лекция, экскурсия, ертегі сабақтары, конференция сабақтары, зерттеу сабақтары, жобалық іс-әрекеттер және т.б.

9. Ойындар, ойын сәттері (рөлдік, симуляциялық, дидактикалық).

Мен олардың кейбіріне толығырақ тоқталамын.

«Бір-бірімізге күлейік», «Шынтақпен амандасу» сияқты әдістер сабақты серпінді бастауға көмектеседі. Балалар тапсырманы орындай отырып, қолдарын тигізіп, күлімдеулері керек. Мұндай күлкілі ойындар сабақты көңілді бастауға, күрделі жаттығулар алдында қыздыруға және бірнеше минут ішінде оқушылар арасында байланыс орнатуға мүмкіндік береді.

Мұғалім үшін сабақта мақсаттарды, үміттерді, алаңдаушылықтарды нақтылаудың белсенді әдістерін енгізу өте маңызды. «Үміт ағашы», «Жарқыраған қар бүршіктері», «Түрлі-түсті парақтар», «Жеміс бағы», «Идеялар кілемі», «Сөзжұмбақ» сияқты әдістер мұғалімге сыныпты және әр оқушыны жақсы түсінуге мүмкіндік береді, содан кейін алынған материалдарды оқушыларға тұлғалық-бағдарлы көзқарасты жүзеге асыру үшін пайдалану.

Әдістер қорытындысы келесідей. Оқушыларға алдын ала қағаздан кесілген қарлар, алмалар, лимондар, түрлі-түсті парақтар беріледі және бүгінгі сабақтан не күтетінін (алғысы келетінін), жалпы үйренетінін және неден қорқатынын нақтырақ анықтауға тырысу ұсынылады , оны жазып, белгілі бір саңылау, ағаш, т.б. аяқталғаннан кейін тұжырымдалған мақсаттар, тілектер, алаңдаушылықтар жүйеленіп, нәтижелер шығарылады.  Қызықты тапсырмалардың бірі, менің ойымша, «Сұрақтар қорабы». Ол ертеңгі тақырыптардың атын алдын ала айтып, балаларды осы тақырып бойынша не білгісі келетіні туралы сұрақтар жазуға шақырды. Келесі күні сабақ соңында балалар сұрақтарына жауап берді. Бұл сұрақтар тек білім беру сипатында ғана емес, сонымен қатар сыныпта жағымды эмоциялар тудырды – балалар олардың сұрақтарын тыңдаудан рахат алды. Сабақ барысында «Кластер», «Ақпаратты болжау», «Тізімді жалғастыр», «Үлгі тап», «Салыстыру», «Жалпылау» сияқты оқу материалын көрсетудің келесі әдістері арқылы жаңа материал беріледі. , «Тақсын тап», «Жіктеу» , «Сөздік мінездеме», «Топқа бөлу» т.б. «Миға шабуыл» – сабақтың тақырыбы тақтаға жазылады. Тақта кеңістігінің қалған бөлігі нөмірленген, бірақ әлі толтырылмаған секторларға бөлінген. Оқушыларға келесі тақырыптың қандай аспектілері талқыланатыны туралы ойлану ұсынылады. Тақырыппен жұмыс істеу барысында балалар негізгі ойларды бөліп, секторларға жазады.

«Өзіңізді тексеріңіз» әдісі 

* Бұл мәлімет ШЫНДЫҚ па немесе ЖАЛҒАН ба?

* Өтілген мәтін бойынша мысалдар келтіріледі. Мысалдарды оқу кезінде оқушылар ол келтірілген мысалдың өтілген мәтінде бар, жоғын анықтайды.

 «Он сұрақ!» әдісі.  (мұғалімдермен жұмыс, гүл, семинар, сабақ, оқу сөздерін келтіру). Мұғалім бір оқушыны таңдап алады және оның маңдайына негізгі сөз жазылған стикерді жапсырады – қатысушы сыныпқа 10 сұрақ қоя алады, оған жауап не ИӘ, не ЖОҚ деп беріледі.

«Серпілген сауал» әдісі. 

Тақырыптың түсіну деңгейін арттыруға және талқылау дағдыларын дамытуға қол жеткізу үшін сыныптағы оқушылардың арасында сұрақтарды лақтырыңыз.Мысалы,  “Самат Рахаттың жауабы туралы сен не ойлайсың?” “Самал, Айгүлдің жауабын барынша кеңейту үшін оны қалай дамытуға болады?” “Қанат, естігеннің барлығын бір жауапқа қалай біріктіруге болады?”

«Құпия зат»

** – мына зат бойынша 5 сұрақ құрастырыңыз:
Бұл не? деп СҰРАМАҢЫЗ.

«Лездеме!» әдісі. 

Сіздің топтың екі қалған оқушысына бүгінгі сабақтың негізгі сөздерін түсіндіру үшін сізде бір минут бар:  Конверттен бір сөзді бір рет алу.
Сөздің өзін атамай түсіндіру. Сөзді тапқан бірінші адам конверттен келесіні таңдайды және қалғандарына түсіндіреді.

 «9 ромб» әдісі.

Қатысушыларға айтарлықтай маңыздысын анықтап, талқылау үшін тізім беріледі. Тізімнің әрбір тармағын үлкен ромбылы торға орналастыру қажет. Маңызды тармақтарды әдетте ромбының жоғарғы жағына, ал оншалықты маңызды еместерін төменгі бөлігіне орналастырады. Әр қатарда орналасқан тармақтардың маңызы бірдей. Кейбір топтар ең маңызды карточкаларын орталықта орналастыра алады (екі нұсқасы сәйкес келеді, себебі тапсырманың маңызды элементі топтағы талқылау үдерісі болып табылады). Ромбының нысаны топқа бірқатар басымдықтар мен перспективаларды қамтуға мүмкіндік береді. 

 «Детальдарын қосу» әдісі. 

(Мұғалімдермен жұмыс. Оқушы сабақтан көп қалады.) Командада жұмыс істеу кезінде сізге алынған білімдерін көрсету үшін сөйлемді кеңейтуіңіз қажет. Сөйлемі барынша дұрыс және нақты команда сыйлық алады!
Бастапқы сөйлемнің мысалы: Бүгін біз мектепке жиналдық.
Кеңейтілген сөйлемнің мысалы: Бүгін біз Шона Смаханұлы атындағы мектепке, семинар-кустаға келдік.

Қорыта кетсем, қазіргі заман талабына сай өсіп келе жатқан жеткіншек технологияларды кеңінен пайдалануға бейім екені баршамызға аян. Сондықтан оқушы қызығушылығын, сабақтың тиімділігін арттыру үшін түрлі әдіс-тәсілдерді қолданғанымыз жөн. Сонымен қатар, сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер оқушылардың есте сақтау қабілетін арттырып, оларды жинақылыққа, дәлдікке, шығармашылыққа баулуға көмектеседі деп ойлаймын. «Сұранысқа сәйкес ұсыныс болуы тиіс» дегендей, заманның сұранысына қарай, талабына сай мұғалімдер де жұмыстануы тиіс!

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Балаева З. (2018). Оқу сауаттылығы: теория және практика. Алматы: "Білім" баспасы.

2. Сейдалин А. (2020). Оқу дағдыларын дамыту: әдістемелік нұсқаулық. Нұр-Сұлтан: "Мектеп" баспасы.

3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы

4. Б.А.Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық әлеуметін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту.: теория және тәжірибе // Aлматы. 2005,

5. К.Құдайбергенова. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерийі // «Білім сапасын бағалаудың мәселелері: әдіснамалық негізі және практикалық нәтижесі» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары