Отырар ойпаты М.Шаханов поэмасыТәжімалаған: Ерхан Молдағалиев
Шыңғыс хан: Екi жүз мың әскерменен кiп-кiшкентай Отырарды Алты ай бойы ала алмау қай сасқаның? Қылышын жауға түреген, ойы–дауыл, сезімі-аспан алапатқа ие сенің арқаңда намысымызға сызат түсті Шағатай?Шағатай: Осы өкініш меніде өртеп барады әке.Үміт үзігі үзіліп қанша әскерім жер құшты. Оңайлықпен алынбайтын зор қамал болып тұр. Шын мәнінде шындықты баяндар болсам рухы-өр, тәні-бекем, тірлігінен бірлігін биік қойған халық екен. Шыңғыс хан: Шалалаусың, - деп жымиды Шыңғыс хан.Шыңғыс хан: Зердеңде сақтаған болсаң Ұлу жылы, Үкітайдың тойында қанша оқ атсада дарымайтын батыр жайлы айтып едім ертегі. Сол ертекті неге алмадың пайымға?Шағатай: Кешір әке, балалықтан әлде зердесіздіктен болар еміс-еміс нобайы ғана қалыпты ойымда. Ұмытпасам Масагет даласын мекен етіп мыңмен жеке дара шайқасса да арымайтын батыр жайлы, кессе қылыш өтпейтін, жанарынан мейірімі өшпейтін өжет өр намысты кісі жайлы. Кешір әке есімде жоқ арғысы.Шыңғыс хан: Есің кетсе, естіге кіріп тарсың қарағым. Ең бастысын ұмыт еткен екенсің. Жә, ендеше түсірейін есіңе. Жомарт, аңқау сан мың әскер жеңе алмаған алыптың түбіне, сатқындықтың уыты жеткен. Ішін ара зыминдық қулыққа бару қажет. Менің жеңісімнің де құпиясы осында. Шағатай: Ұқтым, әке, - деп жымиды баласы.Сахына сыртындағы автор: Білім мен ғылымның шамшырағына айналған мекенді құзғын қарға жайлады. Алты ай бойы бұл дауыл шарпына төтеп берген Азияның маңдайына сыймаған Отырар өлкесі осыдан кейін алты күн ішінде ойран-топаны шықты. Жүз елуге жуық халқы бар нән қаланың әні үзілді, қаһарына мінген безбүйрек жауыздар сәбилер мен ананы, кемпір-шалына қарамай аяусыз қырып салды. Жауқазын дала қызыл қанға бөкті.Арада үш күн өтті. Шыңғысхан алдына екі адамды ап келді. Бірі өр батылдық өн бойына жинаған, батыр да һәм білекті, Фараби мен Иассауиидің жырларын таңды таңға асыра жырлайтын соңғы күші таусылғанша жан аянбай күрескен өзіндік ел билеудегі парасаттылығы бар Қайырхан болса, екіншісі жау жансызына айналып Отырар қақпасын ашып берген Қарашоқы болатын.Қайран тірлік, бақ пенен сор қырқысқан,Түлкі сайға, қыран өрге тырмысқан.Екеуіне алма-кезек көз тастап,Ұзақ, үнсіз, ойға шомды Шыңғыс хан.Шыңғыс хан: Иә, Қайырхан. Жігіттерім тәніңді әбден азапқа салсада рухыңды жеңе алмаптыау. Мысқыл күлкің маған қанша ой салды. Шіркін, өзің сынды бес қолбасшым болғанда, дүлей тасқын иесіне айналып бүкіл әлем аяқ астымда болар еді қазір. Ха-ха-ха-ха-ха, ал мына сатқынды Құдайым қайдан ғана қасыңа тап қылды екен. Сенің ерлігіңнің сыйлығы болсын, саған қидым бұл сатқынның билігін!Қарашоқы: (Күлуін дереу тоқтатып, дірілдеп). Ұлы ханым. Әділдік пе мұныңыз. Өмір бойы құлыңыз болып өтейін. Отырар қақпасын мен ашып бермегенімде ұлыңыз берік қамалды ала алмас еді. Шыңғыс хан: Оған дау жоқ. Сен тірі өліксің. Қастерлінің бәрін жықтың табанға. Менің нөкерлерім күнәдандә пәк сәбидің өзін езгілеп өлтіреуге батылы бармақ. Себебі әуелден-ақ осылай үйреткен едім. Осыны көрген сардарларымның арасынан сендей иттік жасар жан шығады дегенге сенбеймін. Опасыздық жасадың. Ертеңгі күні маған да сатқындық қылмасыңа кім кепіл. Оданда кәзір жаныңды қиғаным дұрыс. (Нөкеріне бұрылып). Қане, қылыш ұстатыңдар қайырханның қолына?!Қайырхан: Тоқта Шыңғыс хан бұл баланың әкесі нар текті, елге сыйлы, зиялы, ұшқыр ойлы адам еді. Әкесі үшін перзентіне сеніп ем. Сатқын болды. Мақұл көрсең бұл сатқынның әкесін осы араға алдырғаның жөн болар.Автор: Келді ме әлде жауынан сыр тартқысы,Шыңғыс басын изеді оған үн-түнсіз.Біраздан соңҚаба сақал қарт кісіЕкеуіне қарсы қарап тұрды үнсіз.Қайыр айтты: Жыланнан-жылан құланнан-құлан туылса таңданар түк жоқ. Алайда қыраннан қалай жылан туды?Қария: Бір кездері қыран болғандығымды замана жоққа шығарып, адал өмір бұйыртпағандығына сенгім келмейді. Негізі бар кінә өзімнен. «Бұл баланы шыр етіп дүние есігін ашқан сәттен Афрасиабтың аржағында тұратын нағашысы бауырына басты. Ер жетіп есейген шағында қолыма алдым. Бабадан қалған мына бір өсиет тегін айтылмаса керекті мыс. Әр шыр етіп дүниеге келген сәби ел жер қадірін біліп, өз ісіне өзі ұялып күлгенше, есейіп-ержетіп өмірдің ақ қарасын танығанша өзінің қасиетті өлкесінің жұпарымен тыныс алуы тиісті» - деуі.Мен әкелік борышыма немқұрайлы қарағандықтан төрімнен көрім жақын жасымда сатқын перзент тәрбиелеп орны толмас қателігімді енді түсініп тұрмын. Ертеңгі күнге өмірлік сабақ болсын екеумізді де өлтір. Автор: Құм мәңгілік бүркей алмас асылды,Даңқың көктеп өтеді әлі ғасырды.Ал қимылда,Қалды уақыт тым қысқаҚағу үшін сенің қайсар басыңды,Асығып тұр мынау залым Шыңғыс та!Қайыр айтты: Иә, қоштасар күн келді. Азбан Шыңғыс ел тарихын қорлап бітті. Әттең Отырар ерлігін ертеңгі ұрпағыма хазал етер ақын қалмады ау. Ойлап тұрсам бәрі арман-ақШыңғыс айтты: Орны толмас өкініштен не пайд?. Отырарда еркек кіндік қалмасын бәрін қырып салыңдар деп әмір еттім сарбаздарыма.Қария айтты: Қателестің, қалады. Осыдан жұма бұрын шеткі Елші қақпадан жүзін жалын қақтаған мен құтқарып жібердім бір баланы.Қайыр айтты: Бәрекелді. Бұл еңбегің жарады. Бірақ, одан ақын ұрпақ туғанша талай өзен тасып, талай ғасыр асары хақ.Автор. Деп қайырған жасқа толы жанары,Отырарға қимай ұзақ қарады...Ақын бала:Оян, Қайыр бабатайым, қасиеттiм, қымбаттым! Сан алапат тасырдан соң, Тасыр дауыл басылған соң, Жетi жарым ғасырдан соң, Өзiңдi iздеп, тiл қаттым. Аман қапты батыр арман, Отқа оранған Отырардан Қашып шыққан сол баяғы баладан Бұл күндерi санатты ұрпақ тараған. Дәуiрiнiң қанатында самғаған Сол ұрпақтан шыққан ақын мен болам. Keшiктiң деп кiнәлама, айбарлым, Ceнi ояту үшiн қанша ойландым. Еңiреген ер ең аузы дуалы, Бiзгe жеттi жүрегiңнiң шуағы. Түп-тамырын сенен алып жатқан ел Саған ұқсас батырларын туады. Күллi Азия көз тiгетiн таңдана Құм астынан көрiнбейдi паң қала. Сол қалаға арнаған бұл жырымды, Оң қабақпен қабылдай гөр, жан баба!
Соңы.Сахынаға барлық қатысушылар шығады
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
23 Қырқүйек 2018
909
0 рет жүктелген
