Назар аударыңыз. Бұл материалды сайт қолданушысы жариялаған. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзса, осында жазыңыз. Біз ең жылдам уақытта материалды сайттан өшіреміз
Жақын арада сайт әкімшілігі сізбен хабарласады
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
Нәзір Төреқұловтың еңбектері
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады
«Н.Төреқұлов атындағы №13 жалпы орта мектебі»
Реферат
Нәзір Төреқұловтың еңбектері
Тарих пәнінің мұғалімі: Абуова Жибек Кураловна
Дайындаған: Құрал Махамбет
Қазақ елінің, қазақ жұртының тағдыры сынға түскен тарихи кезеңдерде, алмағайып замандарда әсіресе қазақ оқығандары, ұлт зиялылары жанқиярлық еңбек көрсетті. Ұлт болашағын ойлап қам жеген, халқы үшін от пен суға түскен, азап шеккен, керек болса осы мақсатта басын бәйгеге тігіп, жан қиған да осы Алаш арыстары болды. Әсіресе, ұлттық тәуелсіздік үшін күресте олардың бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, тізе біріктіріп, ел санасын оятудағы қыруар еңбегін ешуақытта ұмытуға болмайды.
Қазақтың біртуар, аяулы перзенті жүріп өткен қызмет белестері, Н.Төреқұловтың өзі қалың ортасында жүрген, болған тарихи оқиғалар ауқымы немесе елшінің өз көзімен көрген елді мекендер, ірі-ірі саяси тұлғалармен, мемлекет басшыларымен жасаған қарым-қатынасы сынды азаматтың өміріндегі маңызды сәттердің барлығы тиянақты түрде зерттеліп, Н.Төреқұлов тұлғасын терең ашуда айрықша қызмет еткен. Әсіресе, елші Н.Төреқұлов жайындағы Ресей Сыртқы істер министрлігіндегі, Ресей қауіпсіздік қызметінің Федералдық бюросындағы, солардың кіруге рұқсат етілмейтін мұрағаттары мен мұражайларындағы, құпия бөлімдеріндегі “аса маңызды мемлекеттік грифтегі” құжаттары мен олардың фотокөшірмелерін қолға түсіруде автор-зерттеуші айрықша табандылық танытты.
“Нәзір Төреқұловтың” араб тілінде басып шығарылуы, сөз жоқ, біздер – қазақстандықтар үшін, әсіресе өткен ғасырдың 20-30-шы жылдарында Сауд мемлекетінің қалыптасып, дамуының барынша қиын-қыстау кезеңінде онда кеңес дипломатиялық қызметін біздің аты аңызға айналған отандасымыздың басқарғаны зор мақтаныш. Бұл кітап КСРО мен Сауд Арабиясы арасында 55 жыл бойы қарым-қатынастар үзілгендіктен, ақпаратымыз болмауына байланысты арабиялықтар өкілетті елші Нәзір Төреқұловтың даңқты істері туралы білмеген олқылықтың орнын толтырып отыр.
Ерекше айтарлық бір жәйт, сол кездегі Кеңес одағының басшыларының Н.Төреқұловты Сауд Арабиясына елші етіп тағайындау арқылы қандасымыздың әлемдік тұлғаға айналуына жол ашқанын өздері де аңғармай қалды. Н.Төреқұловтың сол кезеңде әлемдегі ең бір беделді, абыройлы дипломатия басшыларымен, елшілік қызметінің көрнекті қайраткерлерімен тіл табысып, қоян-қолтық араласып кетуі, сонымен бірге солардың құрметіне ие болуы, керек болса сол елде қоныс тепкен шетелдік елшіліктер корпусының жетекшісі, жолбасшысы (дипкорпус дуайені) биігіне көтерілуі, әрине, кеңестік большевиктік үкіметтің толық қолдауына ие болуынсыз екіталай еді. Қазақ перзентінің халықаралық деңгейдегі ірі, көрнекті саяси қайраткерге айнала бастауы, әрине, Кеңес Одағының, қызыл империяның шовинистік пиғылдағы көсемдері басқарған 1930 жылдардағы репрессиялық аппаратына ұнаған жоқ. Н.Төреқұловтың Кеңес Одағы үшін, ішінара, әрине, одақтас республикалар ретіндегі түркі халықтары үшін жасап жатқан жемісті елшілік қызметін шұғыл арада үздіртіп, Кеңес Одағына қайта шақыртып алу саясатында да осындай астар бар еді.
Кітаптың тартымды тілмен, анық, айқын стильде, күллі репрессиялық жазалаудың зардаптарын сол күйінде оқырманға жеткізуі Нәзіртану ғылымындағы беймәлім беттерді ашады. Сонымен бірге Н.Төреқұловтың өмір деректері де, елшілікке дейінгі қоғамдық-саяси қызметтерінің маңызды белестері де қысқа да нақты баяндалып, назардан тыс қалмағандығы кітаптардың құнын арттырған. Бұл зерттеу әдісі Н.Төреқұловтың тарихи тұлғасын толық сомдап шығуға мүмкіндік берген. Қайраткердің елшілік қызметіне дейінгі азаматтық, адамдық келбеті де қалай қалыптасқандығы тартымды өмір деректері арқылы ашыла түседі.
Нәзір Төреқұлов жаңа қызметін тез арада меңгеріп, жергілікті саяси қайраткерлермен, ірі саудагерлермен өзара сенімді қатынастар орната алды. Бұл орайда мына бір фактіні келтіре кеткен орынды. Бұрын араб тілін арнайы оқымаған Нәзір тез арада оны жақсылап үйреніп алғаны соншалық, аудармашы қызметінен мүлдем бас тартты. “Өйтпесем, бірдеңе айтсам, басқаша аударылады да, әңгіменің мәні айдалада қалады”, деп жазады ол. Бұл оның алдымен елшілік қызметінің өте жауапты әрі өте абайлап, сақтық ұстап атқаратын еңбек екендігін терең түсінгендігінің белгісі.
Оның араб тілін жетік меңгергені соншалық, ғұламалармен дін тақырыбында еркін сөз жарыстырып, салтанатты жиында король мен оның төңірегіндегілермен дипломатиялық корпус атынан сол тілде көсіле сөйлей алатын дәрежеге жетті. Араб тілін жетік білуі оны еуропалық дипломаттардан жоғары қойды, араб сұхбаттастарының құрметіне бөледі. Ал еуропалық дипломаттар бұл тілді білмейтін. Мысалы, британ миссиясының басшысы тек қана ағылшын тілінде сөйлейтін.
КСРО-ның Сыртқы істер халық комиссариатына жазған алғашқы хаттарының бірінде Н.Төреқұлов Шығыстану институтының студенттерін Хиджазға бір жылға тәжірибе жинақтауға жіберуді ұсынып, олардың тек араб әдеби тілін білуінің жұмысқа жеткіліксіз екенін дәлелдейді. “Құран тілінде бұл арада бір қорап күкірт те сатып ала алмайсың. Ал біздің оқу орындарында, бейнелеп айтқанда, арабистерді емес, аруақтармен және періштелермен ғана сөйлесе алатын құранистерді даярлайды”, – деп істің мәнін нақты түсіндіреді.
Пайдалы таныстықтардың кең ауқымы, олармен жиі-жиі араласып тұруы елдің ішкі және сыртқы проблемаларын жылдам игеріп кетуге жәрдемдесті. Ағымдағы жағдайды және Сауд режімінің КСРО-мен қатынасының болашағын дұрыс бағалауға оның сыртқы істер министрінің міндетін атқарушы Фуад Хамзамен жүйелі сұхбаттасып тұруы мүмкіндік берді.
Ал король мен оның ұлдары – ханзадалар Сауд пен Фейсалға келсек, олармен араласып-құраласып тұру қиындау болды. Өйткені, корольдің ордалары Риад пен Меккеде, ал дипкорпус Жиддада еді. Соған қарамастан, Н.Төреқұлов қажет болса, Меккеге аттанатын, екі король мен мұрагерлердің Жиддаға келуін пайдаланатын. Аса лауазымды адамдар, соның ішінде министрлер, әскер басшылары, тіпті құпия полиция бастығы Нәзір үйінде жиі қонақ болып, оларды емін-еркін әңгімеге тартатын.
1930 жылы-ақ, сауда шарты жасалмаған кездің өзінде, Н.Төреқұлов Сауд режіміне кеңестік мұнай өнімдерін сату жөнінде қым-қуыт келіссөз жүргізді. Әңгіме 50 мың “жәшік” бензин, керосин сату туралы. Бұл өнім елдің бір жылғы қажетін өтейтін еді. Келіссөз сәтімен аяқталды. Бірақ бұл үшін Нәзірдің голландиялық “Шелл” және америкалық “Стандарт ойл оф Калифорния” компанияларының өршеленген қарсылығын еңсеруіне тура келді. Сауд жағы мұнай өнімдерінен басқа, КСРО-дан ағаш, ұн, күкірт, қант және мата сатып алуға тілек білдірді.
“Бензин жөніндегі мәміленің” мықты саяси астары бар еді. 1931 жылға қарай корольге ықпал ету жолындағы әртүрлі топтардың тайталасы күшейе түскен болатын және бұл тайталас Сауд-Британ қатынастарының нашарлай түсуі жағдайында жүріп жатты. Бұған себеп Англияның Иорданияда Недж шекарасын бойлап бекіністер сала бастауы, ағылшын фирмаларының өздерін Хиджаз-Неджде сауда жасау құқығы нақ өздерінікі ғана екеніндей ұстау, Лондонның Араб Федерациясын құру жобасы еді.
Үндістан арқылы Хиджазға өткен, тұрмыстық жағынан қатты қиналып жүрген Өзбекстан азаматтарына көмектескен. Л.Қараханға жазған арнайы хатында оларды отанына қайтару мәселесін шешуді, осындай істердегі ағылшын және итальян өкіметтерінің тәжірибесін негізге ала отырып, оның нақты жолын, жобасын ұсынады. Ол тіпті Жиддаға қоныс аударған Мұса Бигиев, Миян Кудрат секілді түркі тектес отандастарының Өзбекстанда қалған туыстарының тағдырына байланысты мәселелерді реттеуді Кеңес өкіметінің алдына қоюдан да қаймықпаған.
Н.Төреқұлов Сауд үкіметімен келіссөзде, әрине, Кеңес үкіметінің көзқарасын, саяси тұғырнамасын берік қорғап отырған. Соның нәтижесінде Сауд үкіметі бұрынғы бірқатар талаптарын қайтып алды, саудадағы бұлжымай келген шектеулер толық алып тасталынды. Бұл туралы ханзада Фейсал кеңес елшісіне: “Ақыр соңында, бес жылғы даудан кейін Саудиядағы кеңес саудасы бағынуға мәжбүр болған, ылғи да Сауд-Кеңес қатынастарына қысым жасап, олардың қалыпқа түсуіне бөгет болып келген ерекше тәртіп ауыртпалығы еңсерілді”, – деп хабарлады.
Сонау өткен ғасырдың 30-шы жылдарында Нәзір Төреқұловтай отандасымыздың, қазақ азаматының әлемдік деңгейде терезесін тең ұстап, сол алпауыттардың өз тілінде, өз дәрежесінде Кеңес Одағы сияқты алып мемлекеттің елшісі ретінде абыроймен қызмет атқаруы, сүйте жүріп түркі тектес халықтардың да мұң-мұқтажын шешіп, осы жолда қам жасап өтуін де ерлікке пара-пар еңбек десек, артық емес. Осындай тағылымды тағдыр кешкен перзентіміздің тәуелсіздікке қол жеткен заманымызда арамызға қайта жарқырап оралатын кезеңі де келді. Ендігі жылдары оның атаулы даталарына сәйкес үлкен-үлкен білім ордаларының, дипломатия мектептерінің атаулары, мемлекеттік деңгейдегі сыйлықтарымыз Н.Төреқұловтың есіміне ие болып жатса қанеки.
Нәзір Төреқұлов XX ғасыр басындағы ұлы өзгерістер кезеңінде тарих толқынымен сахнаға шыққан күрескер. Дүниетанымы демократиялық бағытта қалыптасқан мемлекет және қоғам қайраткері. Жиырмасыншы жылдары Түркістан Республикасының бірінші хатшысы болып сайлануының өзі көп жайтты аңғартқандай. Өйткені, ол жылдары Тұрар Рысқұлов, Сұлтанбек Қожанов, Мұстафа Шоқай, Мұхамеджан Тынышпаев секілді “сен тұр, мен атайын” дерлік ірі тұлғалар Ташкентте шоғырланғанын, Нәзір солардың қалауымен жас Түркістан Республикасы бірінші хатшысы болып сайланғанын ескерсек көп мәселеге көз жеткіземіз. Міне, осы бір кезеңдерден басталған қайраткерлік жол жалындаған жастық ғұмырын қиып түскен сталиндік репрессияға дейін жалғасты. Ол негізінен ағартушы, білгір баспагер, ел мен елді елдестірген елші болып өткен ғасырда өмір сүрген қазақ зиялыларының қақ ортасында шоқтығы биік тұрды. Қандай қызмет атқарса-дағы халық қамын жеген қайраткер дәрежесінен бірде-бір рет ауытқымай өтті.
Нәзір Төреқұлов қарымы үлкен қаламгер. Жастай жалындап өлең жазған ол аласапыран уақытта Торғайға барып “Қазақ мұңы” газетін шығарды. 1916-17 жылдары толқыған Торғай күрескерлер шоғырланған төңкерісшіл ойдың бесігі болғаны көпке мәлім. Демек, Торғайда демократияшыл ойға рухани тамызық берген, қоғамдық ойдың қозғаушысына айналған тұлға — Нәзір Төреқұлов! Ташкентте “Темірқазық” журналын ұйымдастырып шығарып тұрды. Қаламы ұшталып, ойы толысқан ол қазақ, өзбек, тәжік тілдерінде халықтың көкейкесті мәселелерін қозғап көптеген мақалалар жазып жариялады. Бұл орайда Нәзір Төреқұловты жалынды публицист ретінде танимыз.
Нәзір Төреқұлов қазақ, өзбек, тәжік тілдерін “ана тілім” деп білген, татар, башқұрт, қырғыз, әзірбайжан тілдерінде оқыған, ағылшын тілін білген, аз уақытта араб тілін меңгерген полиглот, меңгерген білімін іске жаратқан үлкен ғалым. 1926 жылы Бакуде өткен І түркологиялық конгреске арнайы қатысып алфавит жайында баяндама жасады. Онда латын әліпбиін қолдады. Қазақ, өзбек, тәжік тілдерінде оқулық жазды. Өмірінің соңында түрік тілдерін салыстыра морфологиялық зерттеу жүргізді. “Түрік халықтары кіндік баспасы” бас редакторы кезінде 12 тілде кітап ұйымдастырып, басып шығарып отырды.
Нәзір Төреқұлов Қазақстандағы алғашқы баспагерлердің бірі. Ұлт республикасында баспа ісін ұйымдастырушы болған ол Мәскеуде 1922-28 жылдары “Күншығыс халықтары Орталық баспасында” бас редактор болып істеді. Халық даналығы дерлік түркі халықтары мақал-мәтелдерін, жұмбақтарын кітап етіп бастырды. Қазақ Бөкейханов, Жұмабаев, өзбек Аблани, башқұрт Вилданов секілді түркі халықтары ардақтыларын шығармашылық іске тартты.
1918 жылы РКП (б) қатарына өтіп, Қоқан автономиясын құлатуға қатысқан. Қоқан Ревком төрағасының орынбасары және хатшысы болды. Ферғана облревкомының және Түркістан Республикасы Орталық атқару комитетінің төрағасы болды.
1920 жылы Түркістан КП Уақытша орталық комитетінің мүшесі және оның Атқару бюросының жауапты хатшысы қызметін атқарды. 1922 ж. Түркістан Республикасының Оқу-ағарту комиссары болып сайланды.
1922 жылдың қыркүйегінен КСРО ОАК жанындағы Орталық баспаның басқарма бастығы, сонымен бірге Мәскеу жоғары оқу орындарында шығыс тілдерінен сабақ берді, ғылыми еңбектер жазды. Оның “Бұхара Советтік Халық Республикасы”, “Қоқан автономиясы”, “Ферғана мәселесі” деген тарихи шығармалары бар. Өзбек мектебі үшін алғашқы оқулықтар жазды. 1923 жылы “Темірқазық” журналын шығаруды қолға алды. Бұл журнал қазақ әдебиетіндегі кенжелеп қалған сын мәселесіне көңіл аудара бастады. “Нәзір жолдастың сыны қазақ әдебиетіндегі алғашқы сын деп айтуға болады” (С.Мұқанов. “Қызыл Қазақстан”. №16, 1923 ж).
Өкінішке қарай, Н.Төреқұловтың бұл бастамасын сол дәуірде жүзеге асыру мүмкін болмады. Тек еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ғана Тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығымен мұсылмандар айты демалыс күні болып жарияланды.
Н.Төреқұловтың оқу-ағарту саласындағы атқарған жұмыстары, айтқан сөздері, жазған мақалалары бүгінгі күнге дейін күн тәртібінен түспей келеді. Кезінде ол елді сауаттандыруға баса назар аударып, бірінші кезекте жергілікті ұлттық мамандарды даярлауға ерекше мән берген еді. Осы ұлттық мамандар арқылы ұлттық мектептер ашуға, әр ұлттың өз тілінде білім алуына баса назар аударды.
Нәзір Төреқұлов Ташкентте әуелі қазақ ағарту институты аталған, кейіннен жоғары педагогикалық институтқа айналған оқу орнын құрудың басы-қасында жүрді. Бұл қазақ халқының тарихындағы тұңғыш жоғары оқу орны еді.
Түркістаннан тысқары кеткен соң Нәзір Мәскеудегі КСРО халықтарының Орталық баспасын басқарды, ғылыми-педагогикалық жұмысқа араласты. КСРО Ғылым академиясы түркология секторын басқарып, ғылымға біржолата ден қойды.
Шығыс еңбекшілерінің Коммунистік университетінде (КУТВ) дәріс оқып, біраз уақыт осы оқу орнында проректорлық қызмет атқарған. Осы жылдары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев сияқты ақыл-ой алыптары, “алашордашылдарды” қамқорлығына алып, қолдау көрсеткені үшін ұлтшыл атанды. Осылайша, өкінішке қарай, 1937 жылы нақақтан жала жабылып, жазықсыз атылып кетті.
Өзінің қысқа өмірін Нәзір Төреқұлов толығымен ұлтына, оның болашағына арнады. Сол бір аласапыран заманда одақтық деңгейде басшылық қызметтер атқарды. Соның ішінде Түркістан Орталық атқару комитетінің төрағасы ретінде халқымыздың жағдайын, әл-ауқатын жақсарту, олардың рухани мәдениетін арттыру, мәдениет, білім ошақтарын көбейту, жастарды тәрбиелеудегі еңбегі ұшан теңіз. Ол тек қана қазақ халқы емес, бүкіл түркі тілдес халықтардың мақтанышына айналды. Өмір жолының қай кезеңінде болсын, халықтармен етене араласып, оларды мәдениетке, әдебиетке баулыды. Өзі шығарып отырған газет, журналдар беттерінде жарияланған мақалалары езілген халықтарды жігерлендіріп, бойларына күш-қуат берді.
Түркістан Орталық комитетінің төрағасы болып жүріп жерді пайдалану жөніндегі шығарған қаулы-қарарлары бүгінгі күнге дейін өз маңызын жойған емес. Әсіресе, жеке қожалықтар құру жөніндегі ойлары бүгінгі нарық заманында іске асуда.
1928 жылы небәрі 36 жасында ол Хиджаздағы (Сауд Арабиясы) КСРО-ның өкілетті уәкілі болып тағайындалды. Ол кезде мұндай жауапты қызметке жас адамның тағайындалуы дипломотиялық тәжірибеде өте сирек кездесетін. Араға екі жыл салып, Нәзір Төреқұлов КСРО-дағы тұңғыш қазақ елшісі атанды. Жаңадан іргесі қаланып, әлемді тек мұнайымен ғана емес, рухани байлығымен аузына қаратқан Сауд Арабиясына КСРО-ның елшісі болу қарапайым кезекті қызметке тағайындалу емес еді. Бұл елге елші таңдаудың өзі үлкен саясаттың жемісі болатын. Тағайындау алдында мұсылмандығы, қабілеті, білім дәрежесі, қазақ халқының өкілі екендігі – бәрі-бәрі ескерілген. Оның үстіне Түркістан Автономиясында оқып, білім алғаны, қызмет істегені еске алынды. Осылай ол алып империяның өкілі ретінде шетелде 8 жыл бойы қайраткерлік көрсетті.
XX ғасырдың бас кезінде қоғамдық, мемлекеттік істерге араласа бастаған қазақ интеллигенттері ұлттар арасындағы теңсіздікті жоюға, оқу, білім, мәдениет, ғылым, техника саласында артта қалған жергілікті халықтарды алға сүйреуге ұмтылды. Өзінің білім дәрежесі, күрескерлік тәжірибесі, мұсылман елдері өркениетін жақсы білетіндігі жағынан Н.Төреқұлов өзге замандастарынан оқ бойы озық тұрды.
Н.Төреқұловтың КСРО дипломатиясы мен саяси тарихындағы алар орны ерекше екендігіне қарамастан, Алаштың абзал арыстары С.Қожанов, Т.Рысқұлов, С.Сейфуллин сияқты Н.Төреқұлов та Кеңес өкіметінің солақай саясатының құрбаны болды. Бір айырмашылығы, Н. Төреқұлов дербес мемлекет құруды армандаған алашордалықтардың құрамында болғаны үшін емес, мұсылман елдері өкілдерімен тығыз байланыста болғаны және мұсылмандық дінді сақтап қалуды үгіттегені үшін кеңестік жендеттердің қолынан мерт болды. Бірақ, кеш болса да 1958 жылы толығымен ақталды.
Әрқилы себептермен, еліміз егемендігін алғанша Нәзір ойдағыдай насихатталмады. Қоғам қайраткері Ыбырай қажы Ысмаилұлы 1995-2005 жылдары Н.Төреқұлов атындағы халықаралық қор ұйымдастырып, нәзіртану жұмыстарын үлкен көрегенділікпен жүргізді. Мемлекет қайраткері, қазақтан шыққан тұңғыш дипломат, түркі тектес халықтың мақтанышы Нәзір Төреқұловтың өмірін зерттеп, көпшілік қауымға жария етіп, Қазақстан тарихынан өз орнын алып беруде Ыбырай қажы зор еңбек сіңірді.
Сонымен қатар Нәзір Төреқұлов есімін алғаш еске салған, естелік жазған жазушы Жүсіпбек Арыстанов, профессор Бейсембай Кенжебаев, зерттеп кітап жазған Жолтай Әлмашұлы мен Сәрсенбек Сахаббат еңбектерін арнайы атау қажет. Н.Төреқұлов еңбектерінің бір томдығын құрастырып, бастырған баспагер Нұрмахан Оразбеков есімі ілтипатқа лайық.
Белгілі ғалымдар Б.Кенжебаевтың, Т.Қожакеевтің, Р.Бердібайдың, Ф.Бәкіровтің, С.Тілеуқұловтың, Ш.Оразымбетовтің, Д.Ысқақұлының, Б.Қойшыбаевтың, т.б. еңбектерінде Н.Төреқұловтың өмірі мен қызметі, шығармашылығы жайлы бірсыпыра бағалы пікірлер айтылды. Ж.Әлмашұлы Н.Төреқұловтың шығармашылығынан диссертация қорғады. Сондай-ақ, С.Қирабаевтың, Т.Кәкішевтің, Ш.Елеукеновтің, т.б. әдебиетші ғалымдардың еңбектерінде арнайы болмаса да ішінара Нәзірге қатысты пікірлер кездесіп қалып отырады.
Олардың ішінде Қазақстан дипломатиясының жарық жұлдызы, саясаткер Н.Төреқұловтың есімін әлемдік аренаға алып шыққан тарихшы-дипломат, мемлекет қайраткері Т.Мансұровтың еңбегі ерекше. Ол архив деректеріне, дипломатиялық хат-қағаздар мағлұматтарына сүйене отырып тұңғыш рет нәзіртануға тың тараулар қосты. Оның “Елші Нәзір Төреқұловтың Арабия дастаны” түрік, қазақ, орыс, ағылшын, араб тілдерінде бір мұқабаға жинақталып Мәскеуден жарық көруі, сондай-ақ “Жизнь замечательных людей” секілді абыройы асқақ баспадан азаматтық ғұмырнамалық кітабының жарық көруі тіпті қуанышты жағдай. Ол аударылып “Қазақстан” баспасы арқылы басылып кең тарады. Енді нәзіртану саласында жасалған осындай игілікті істер жалғасын таба түссе дейміз. Себебі, Нәзір Төреқұловтың ғибратты өмірі мен қызметі – әлі тиісті бағасын толық алмаған, терең зерттелмеген тың да соны дүние. Ендігі сол жәдігерлікті толықтай жинастырып, халыққа ұсынатын кез келді.
Халқына қалтқысыз қызмет етіп, артына өшпейтін мол мұра қалдырған Н.Төреқұлов жұлдызы жыл өткен сайын нұрланып, жарқырай бермек. Биыл, 2007 жылы 18 қазанда Нәзір Төреқұловтың туғанына – 115 жыл, жазықсыз құрбан болғанына 70 жыл толады. Ұлт рухын ұлықтаған халқымыздың осындай асыл азаматын кейінгі ұрпақ жадында мәңгі сақтағаны абзал.