ОЙЫН АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ

Кіріспе

Тіл – адамның ойлау және қарым-қатынас құралы. Әсіресе, мектеп жасына дейінгі балалар үшін сөйлеу қабілетінің дұрыс қалыптасуы өте маңызды. Өйткені бала тіл арқылы өз ойын жеткізіп, айналасындағылармен байланыс орнатады, жаңа білім алады. Осы кезеңде балалардың сөздік қоры қарқынды дамып, сөйлем құрау дағдылары қалыптасады.

Баланың тілін дамытудың ең тиімді тәсілдерінің бірі – ойын. Ойын арқылы бала жаңа сөздерді тез меңгереді, сөйлем құрастыруды үйренеді, өз ойын еркін жеткізе алады. Сондықтан мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасында тіл дамыту жұмыстары ойын түрінде ұйымдастырылуы қажет.

Ойынның балалар тілін дамытудағы маңызы

Ойын – мектепке дейінгі баланың негізгі әрекеті. Ол баланың ойлау, есте сақтау, сөйлеу қабілеттерін дамытып қана қоймай, оның қиялы мен шығармашылық қабілетін арттырады. Тіл дамытуға бағытталған ойындар баланың сөздік қорын кеңейтіп, сөйлеу мәдениетін қалыптастырады.

Баланың тілін дамытуға арналған ойындар:

• Сөздік қорды байытады – жаңа сөздерді меңгереді, олардың мағынасын түсінеді.

• Дұрыс сөйлеуге үйретеді – дыбыстарды анық айтуға көмектеседі.

• Диалогтық және монологтық сөйлеуді дамытады – басқа балалармен және ересектермен сөйлесуге үйренеді.

• Қиялын, шығармашылығын дамытады – ойдан құрастыру, ертегі айту дағдылары қалыптасады.

Ойын арқылы бала өз эмоциясын еркін білдіреді, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасауды үйренеді. Сондықтан ойын – тек көңіл көтерудің ғана емес, сонымен бірге баланың тілін дамытудың маңызды құралы.

Балалардың тілін дамытуға арналған ойын түрлері

1. Дидактикалық ойындар

Дидактикалық ойындар балалардың танымдық қабілетін арттырып, сөздік қорын кеңейтеді, сөйлеу мәдениетін дамытады. Бұл ойындарда баланың ойлау қабілеті белсенді жұмыс істейді.

Мысалдар:

• "Кім қалай дыбыстайды?" – балалар жануарлардың дыбысын салып, олардың атауын атайды.

• "Сөз ойла, тез ойла!" – белгілі бір әріптен басталатын сөздерді атап жарысады.

• "Артық сөзді тап" – бірнеше сөз айтылады, олардың ішінен мағынасы сәйкес келмейтінін табу керек.

2. Сюжеттік-рөлдік ойындар

Бұл ойындар балалардың сөйлеу дағдыларын жетілдіріп, өз ойын толық жеткізуге көмектеседі. Бала ойындағы кейіпкердің рөліне еніп, сол кейіпкер сияқты сөйлеуге тырысады.

Мысалдар:

• "Дәрігер мен науқас"

• "Дүкенші мен сатып алушы"

• "Қонақ күту"

Бұл ойындар баланы сыпайылыққа, мәдениетті сөйлесуге үйретеді.

3. Қимыл-қозғалыс ойындары

Қозғалыс ойындары арқылы балалар сөздерді қимылмен байланыстырып, олардың мағынасын жақсы түсінеді.

Мысалдар:

• "Не істеп жатырмын?" – бір бала қимыл жасайды, басқалары оның не істеп жатқанын сөзбен айтады.

• "Сипатта және тап" – бала затты сипаттайды, ал басқалары оны табады.

4. Театрландырылған ойындар

Балаларға ертегі кейіпкерлерін сомдау өте ұнайды. Бұл олардың тіл байлығын кеңейтіп, сөйлеу мәдениетін жетілдіреді.

Мысалдар:

• "Қуыршақ театры" – балалар қуыршақтар арқылы ертегі қойылымын қояды.

• "Ертегі сахналау" – балалар белгілі бір ертегіні рөлдерге бөліп ойнайды.

5. Логопедиялық ойындар

Бұл ойындар дыбыстарды дұрыс айтуға, сөйлем құрауға көмектеседі.

Мысалдар:

• "Тіл жаттықтыру жаттығулары" – балалар тілдің қозғалысын жақсарту үшін арнайы жаттығулар жасайды.

• "Сөйлемді жалғастыр" – тәрбиеші сөйлемнің басын айтады, бала оны аяқтайды.

Ойын арқылы тіл дамыту әдістері

1. Баламен жиі сөйлесу – сұрақтар қойып, оның ойын ашық айтуға дағдыландыру.

2. Жаңа сөздерді түсіндіру – ойын барысында жаңа сөздерді енгізіп, оларды дұрыс қолдануды үйрету.

3. Мотивация беру – баланың дұрыс сөйлеуін мадақтау, оны қызықтыру.

4. Ертегілер оқу және әңгімелесу – баланың қиялын дамыту арқылы сөйлеу қабілетін жетілдіру.

Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес тіл дамыту ойындарын қолдану

• 2-3 жас: Сөздік қорды дамытуға арналған қарапайым ойындар ("Сөз ойла, тез ойла!", "Кім қалай дыбыстайды?").

• 3-4 жас: Қарапайым сұрақ-жауап ойындары ("Не істеп жатырмын?", "Бұл не?").

• 4-5 жас: Рөлдік ойындар ("Дәрігер мен науқас", "Дүкенші мен сатып алушы").

• 5-6 жас: Сюжеттік және театрлық ойындар, диалогтық сөйлеуді дамыту ("Ертегі сахналау", "Қонақ күту").

Қорытынды

Ойын – мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытудың ең тиімді әдістерінің бірі. Ойын баланың сөздік қорын байытып, сөйлем құрау дағдыларын жетілдіреді, өз ойын еркін айтуға үйретеді. Сонымен қатар, балалар бір-бірімен қарым-қатынас жасауды, сыпайылық пен мәдениеттілікті меңгереді.

Тәрбиешілер мен ата-аналар балалардың тілін дамытуда ойын элементтерін жиі қолданса, бала тілі тез дамып, ол өз ойын еркін, нақты жеткізе алатын болады. Сондықтан мектепке дейінгі мекемелер мен отбасында ойын арқылы тіл дамытуға ерекше көңіл бөлінуі қажет.