Онтогенез. Дамудың генетикалық негіздері. Проэмбриональді дамудың жалпы заңдылықтары. Гаметогенез. Ұрықтанудың биологиялық мәні

Ашық сабақ: Онтогенез. Дамудың генетикалық негіздері. Проэмбриональді дамудың жалпы заңдылықтары. Гаметогенез. Ұрықтанудың биологиялық мәні

«Түркістан» көпсалалы жоғары медицина колледжі

Медициналық биология және генетика пәнінің оқытушысы

Оразбекова Камшат Диханқызы

Сабақтың түрі: теориялық сабақ.

Сабақ барысында қолданылатын педагогикалық технологиялар:

• Дамыта оқыту ,

• Ақпараттық -IT,

• Сын тұрғысынан ойлау

• Топпен жұмыс TBL

Белгіленген технологияны іске асыру әдістері:

• бақылау, бағалау;

• түсіндіру;

• OA-ауызша сұрау;

• MCQ (Multiplt Choice Questions)-көп жауапты сұрақтар(тестер)

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

• Қалыпты онтогенездің генетикалық механизмдері;

• Проэмбрионалдық кезең түсінігі;

• Гаметогенез және оның кезеңдері;

• Сперматогенез және оның кезеңдері;

• Овогенез және оның кезеңдері;

• Ұрықтанудың биологиялық мәні;

Дамытушылық: Студенттердің пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Тәрбиелік: Мамандығын сүюге және пәннің болашақ дәрігерлерге маңыздылығы туралы айту. Медициналық биологияның зерттеу жетістіктерін қолданудың этикалық эстетикалық нормаларына түсінік беру. Жауапкершілікке тәрбиелеу.

Пәнішілік байланыс:

Онтогенез - дараның жеке дамуы немесе дараның зигота түзілуімен басталып тіршілігін жойғанға (өлгенге дейін) дейінгі дамуы. Онтогенез ұрықтану кезінде ата-ананың жыныс жасушаларынан алынған тұқым қуалайтын ақпараттың негізінде жүзеге асады. Әртүрлі факторлардың әсеріне сезімтал онтогенездің кезеңдерін - қауіпті, ал зиян келтіретін факторларды тератогенді факторлар деп атайды.

Адамда эмбриогенездің 3 қауіпті кезеңдерін ажыратады:

а) имплантация - эмбрионның жатырдың кілегей қабатына енуі (ұрықтанғаннан кейін 6-7 тәулік);

б) плацентация - плацентаның түзілуі (ұрықтанғаннан кейін 14-15 тәулік);

в) туылу (39-40-шы апталар).

Гаметопатиялар - бұл ұрықтануға дейінгі гаметалардағы патологиялық өзгерістер. Бұл өзгерістер спонтанды түсікке және тұқым қуалайтын ауруларға әкеледі.

Бластопатиялар - ұрықтанудан кейін алғашқы 2-ші аптадағы зиготаның зақымдалуы. Осы кезеңде зақымдану факторының әсеріне ұрықтың жауап беру "барлығы немесе ештеңе" принципімен, яғни ұрық тіршілігін жояды немесе репаративтік қабілеті жоғары болса әсер еткен факторларды "сезбей", ары қарай дамиды.

Пәндер аралық байланыс (қамтитын, қамтылатын пәндер):

Молекулалық биология:

Өзгергіштік. Адамдардың хромосомалық аурулары

Өзгергіштік тұқым қуалаушылық сияқты тірі ағзалардың ең негізгі қасиетінің бірі. Өзгергіштік дегеніміз - әр түрлі себептердің нәтижесінде ағзалардың белгілерінің және қасиеттерінің азды - көпті өзгеруі болып табылады.

Фенотиптік өзгергіштік орта факторларының әсерлері салдарынан туындайды және тұқым қуаламайды. Ол модификациялық және кездейсоқ өзгергіштік болып 2-ге бөлінеді. Егер фенотиптік өзгергіштік «рекция нормасынан» шықпайтын және нақтылы бір орта факторларының әсерінен болатын болса оны модификациялық өзгергіштік деп атаймыз. «Реакция нормасы» дегеніміз фенотиптік өзгергіштіктің шегі.

Генотиптік өзгергіштік - тұқым қуалаушылық материалдарының өзгеруі нәтижесінде пайда болады және ол міндетті түрде фенотипті де өзгертеді. Генотиптік өзгергіштіктің негізгі себептері мутациялар, не аллельдердің мейоз немесе ұрықтану кезеңінде жаңаша комбинациялануы болып саналады.

Генотиптік өзгергіштік комбинативтік және мутациялық өзгергіштік болып екіге бөлінеді:

1) комбинативтік өзгергіштік – тұқым қуалаушылық материалдары өзгермей сол қалыпында қалып, олардың жаңаша комбинациялануы (топтасу) негізінде пайда болады

2) мутациялық өзгергіштік тұқым қуалаушылық материалдарының (ген, хромосома) құрылысының не мөлшерінің өзгеруі салдарынан туындайды.

Мутация дегеніміз - ДНҚ молекуласының мөлшерінің, не оның құрылысының өзгеруі. Мутациялар сомалық не генеративтік жасушаларда пайда болуы мүмкін. Сомалық мутациялар ағзалардың дене жасушаларында пайда болады және оның эволюция үшін маңызы шамалы. Генеративтік мутациялар жыныс жасушаларда пайда болады, ол тұқым қуалайды және эволюцияның материалы болып саналды.

Студент білуі тиіс:

• Онтогенез кезеңдерін;

• Адамның постнатальдық онтогенезін кезеңдерін;

• Гаметогенез түрлерін;

• Сперматогенездің кезеңдерін;

• Овогенездің кезеңдерін;

• Жұмыртқа жасушаның дамуы;

• Сперматозоидтың дамуы;

• Ұрықтанудың мәнін.

Уақыты: 90 минут.

Сабақтың жабдықталуы:

Көрнекті құралдар: Плакат: Онтогенез кезеңдері. №29 Жыныс жасушалары

Үлестірме материалдар: кеспелер, тесттер, сөз жұмбақ, интернет материалдары.

Техникалық оқу құралдары: видео роликтер (онтогенез), проектор, DVD, CD

дискілер.

Сабақтың барысы :

Ұйымдастыру кезеңі (5 минут):

Студенттердің сыртқы келбетіне, формасына қарау. Студенттерді түгелдеу, аудитория тазалығына назар аудару, журнал толтыру және студенттердің зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырмаларды тексеру, cтуденттердің білімдерін бақылау және бағалау (10 мин): Үйге берілген тақырыпты жалпылама сұрап, студенттердің білім деңгейін сұрақ жауап арқылы, сабаққа белсенді жауап беруіне қарай, фронтальді сұрау арқылы бақылап отырамын.

Жаңа тақырыпқа мотивациялық сипаттама беріп, тақырыпты түсіндіру (40 мин):

Әр бір тірі ағзаға жеке даму тән. Дамудың екі түрі бар: онтогенез және филогенез. Онтогенез - дараның жеке дамуы немесе дараның зигота түзілуімен басталып тіршілігін жойғанға дейінгі дамуы. Онтогенез ұрықтану кезінде ата-ананың жыныс жасушаларынан алынған тұқым қуалайтын ақпараттың негізінде жүзеге асады.

Филогенез бұл дараның тарихи дамуы.

Жануарлар онтогенезі 3 түрге бөлінеді:

1) Личинкалы (тікелей емес даму) - ағза жұмыртқа қабығынан шыққаннан кейін біраз уақыт личинка түрінде өмір сүреді, оның ересек формалардан айырмасы бар; бірқатар жануарларда личинкалық сатының соңында метаморфоз жүреді.

2) Личинкасыз (жұмыртқа салу) - (тікелей даму) - ұрық ұзақ уақыт бойы жұмыртқа ішінде дамиды, личинкалы сатысы болмайды.

3) Жатыр ішілік даму (тікелей даму) - ұрықтанған жұмыртқа жасушасы аналық жұмыртқа жолында дамиды, ұрық пен ана ағзасының арасында плацента арқылы байланыс түзіледі.

Адам онтогенезін келесі кезеңдерге бөлуге болады:

1) проэмбриональдық (гаметогенез)

2) антенатальдық немесе туылғанға дейінгі (эмбриональдық және фетальдық);

3) постанатальдық немесе туылғаннан кейінгі (репродукцияға дейінгі, репродуктивті және пострепродуктивті).

Акушерлік және педиатрлық тәжірибеде адамның антенатальдық онтогенезін келесі кезеңдерге бөлу қабылданған:

1. бастапқы-ұрықтанғаннан кейінгі 1-ші апта;

2. ұрықтық немесе эмбриональдық (ұрық «эмбрион» деп аталады) -2-8 апталар;

3. іштегі нәрестелік немесе фетальдық (ұрық іштегі нәрестеден аталады) - 9-40 апталар.Адамның постнатальдық онтогенезін келесі кезеңдерге бөлуге болады:

1. жаңа туылған нәресте -1-10 күндер

2. емізулі бала -11 күн – 1 жас

3. ерте балалық шақ - 2-3 жас

4. балалық шақтың бірінші кезеңі - 4-6 жас

5. балалық шақтың екінші кезеңі - 7-12 жас

6. жасөспірімдік - 13-16 жас

7. бойжеткен - 17-21 жас

8. орта жас (1 кезең) - 22-35 жас

9. орта жас (2 кезең) - 36-55 жас

10) егде шақ - 56-75 жас

11) кәрілік шақ — 76-90 жас

12) көп жасушалылар — 90 жастан жоғары.

Прогенез (проэмбриональдық кезең)-онтогенездің бастамасы, оған гаметогенез бен ұрықтану кіреді. Гаметогенез – бұл жыныс жасушалардың түзілу процестері. Жыныс жасушаларды гаметалар деп атайды. Гаметалар жыныс бездері гонадаларда дамиды.

Гаметогенез

Сперматогенез Овогенез

Аталық жыныс жасуша Аналық жыныс жасуша

сперматозоидтың дамуы жұмыртқа жасушаның дамуы

Гаметогенез екі түрге бөлінеді: сперматогенез және овогенез.

Сперматогенез аталық жыныс жасуша сперматозоидтың дамуы.

Овогенез аналық жыныс жасуша жұмыртқа жасушаның дамуы.

Сперматогенез төрт кезеңнен тұрады: көбею, өсу, пісіп жетілу, қалыптасу.

Овогенез үш кезеңнен тұрады: көбею, өсу, пісіп жетілу. Овогенезде қалыптасу кезеңі болмайды.

Кесте. Сперматогенез және овогенезде жүретін процестер.

№	Кезеңдері	Сперматогенез	Овогенез
1	Көбею	Сперматогонийлер митоз жолмен бөлініп көбейеді.	Овогонийлер митоз жолмен бөлініп көбейеді.
578тг - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Материал жариялап тегін сертификат алыңыз! Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды Материал жариялау Сертификатты жүктеу Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Бағыт Сынып Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Биология пәні бойынша барлық материалдарды көру Іс-шаралар кестесі Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Сайт Peaksoft веб-студиясында жасалған - Peaksoft.kz