«Оқушыларды математика сабағында танымдық қызметін арттыру» тақырып бойынша педагогикалық тәжірибені жалпылау

Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі
Түркістан облысы
Шардара қаласы
"М. Горький атындағы жалпы орта мектебі" КММ

«Оқушыларды математика
сабағында танымдық
қызметін арттыру» тақырып
бойынша педагогикалық
тәжірибені жалпылау

Дайындаған:
Аты-жөні: Сарбасова Гульбаршин Утебаевна
Лауазымы: математика пәнінің мұғалімі
Білімі: жоғары
Біліктілік санаты: екінші
Педагогикалық өтілі: 13 жыл
Оқытатын пәні: математика

Мазмұны
1. Педагогикалық ұстанымы......................................................................2 – 3
2. Педагогикалық тәжірибені жинақтау .................................................4 – 21
Педагогикалық тәжірибе тақырыбы ...........................................................4
Тәжірибе идеясы ...........................................................................................4
Тәжірибенің пайда болу және қалыптасу шарттары............................4 - 5
Тәжірибенің өзектілігі ............................................................................5 - 7
Тәжірибенің мақсаттары мен міндеттері.............................................7 - 10
Тәжірибенің жаңалығы...............................................................................10
Тәжірибенің теориялық негізі.............................................................10 - 12
Тәжірибе технологиясы.......................................................................12 - 17
Тәжірибе бойынша жұмыс ұзақтығы.................................................17 - 18
Атаулы бағыттылығы..........................................................................18 - 20
4. Пайдаланылған Интернет көздерінің тізімі....................................................21
5. "Математика сабақтарында оқушылардың танымдық іс-әрекетін
жандандыру" тақырыбында әдістемелік бірлестіктің отырысында
сөз сөйлеу........................................................................................................22 - 28
6. Пайдаланылған Интернет көздерінің тізімі....................................................28
7. Математика сабақтарын қысқа мерзімді жоспарлау..............................29 - 40

1

Педагогикалық ұстанымы
Менің өмірлік ұстанымым - қандай істе болмасын дұрыс шешім
қабылдау. Шешім қашан дұрыс болады? Алға қойған мақсат-мұратың
қабылдаған үкімің арқылы оң нәтиже көрсетіп, орындалғанда. Дұрыс не
бұрыстығы, әрине, уақыт өте белгілі болады. Қалауымның орындалғаны қабылданған шешімімнің оң болғандығы.
Эссенің сөздерін Сент Экзюперидің "Кішкентай ханзада" сөзінен
бастағым келеді - "біз бәріміз бала болғанбыз". Мұғалімдер мен үшін
мейірімділік, әділеттілік, рақым, талапшылдықтың идеалы болды. Балалық
шақта қызықты күндерім мектеп қабырғасында өткендігі кездейсоқ емес.
Мен болашақта басқа мамандықты елестете алмадым - тек мұғалім!
Мектептегі сүйікті пән математика болғандықтан, мамандық біржақты
таңдалды. Ал қазір менің арманым жүзеге асты. Мен математика пәнінің
мұғалімімін.
Уақыт қаншалықты тез өтеді! Әне-міне дегенше мектепте 13 жылым
зымырап өте шығыпты. Көптеген жақсы және жылы естеліктер еске келеді!
Бұл жылдар ішінде көптеген ізденістер, көңілсіз сәттер, жаңашылдықтар бәрі
де болды.
Нағыз мұғалім - өз білімінің биіктерінен оқушының деңгейіне дейін
түсіп, онымен бірге көтерілуге қабілеті бар адам. Бұл менің кәсіби қызметімде
бүгінгі күнге дейін басшылыққа алатын алғашқы қағидат болды. Бұл бірінші
сабақ болды. Алғашқы педагогикалық қадамдар жасай отырып, мен екінші
сабақ алдым: оқыту мен оқу шынайы болуы керек. Балаларға шынайы және
адал болу - бұл менің екінші ұстанымымның мәні. Міне, мен үшін осы ұлы
жаңалықтардан мұғалім дүниеге келді. Әр оқушы дарынды, өзінше ерекше менің ұстанымым осындай.
Сәтсіздіктер ағымынан сәттіліктің кішкентай аралын бөліп көрсету,
көмек сабанын беру, түсіну жолын көрсету - және оқушының өз мүмкіндіктері
мен оқуға деген ықыласы бар - бұл менің үшінші қағидатым.
"...кез-келген қызығушылықтан айырылған оқу оқушыда оқуға аң
аулауға қарусыз шыққан адаммен тең ...", - деп жазды К.Д. Ушинский.
Сондықтан мен оқушыларымның көз алдында ашулануға жол бере алмаймын.
Қызығушылық – білімнің кілті және оны оқушыларға қолдану керек деп
санаймын. Менің төртінші ұстанымым-оқушыларды өз пәніме қызықтыра
білу, ол біздің педагогикалық шеберлігіміз деп білемін.
Математикалық құзіреттілікті қалыптастырып қана қоймай, адамды
математика сабақтарында тәрбиелеу керек, оны тұрақты және батыл болуға,
ересектер өміріндегі қиындықтарды сандар мен формулалардың тілімен жеңе
2

білуге үйрету керек. Жаңа нәрсені үйрете отырып тәрбиеле-бұл менің бесінші
қағидатым. Бүгінгі уақытта біз келешекке алаңдаймыз. Мұғалімнің жұмысы
өте қиын, алайда қызықты. Математика мен үшін ойлау тәсілі және қарымқатынас тәсілі: формулалар мен есептеулер ғана емес, логикалық, қысқа,
дәлелді тапсырмалар. Математика- бұл ойдың ұшуы, қиялдың ұшуы.
Ия, заманауи мұғалім болу оңай емес, бірақ қызықты. Егер сіз өз
мамандығыңызды жақсы көретін болсаңыз, онда әрдайым жаңа көкжиектерге
ұмтылыңыз және, ең бастысы, сіздің қызметіңізден ләззат аласыз – сіз де
бақытты мұғалімсіз. Өз кәсібінде бақытты мұғалім ғана бақытты оқушыны
үйретіп, тәрбиелей алады. Өйткені, ата – аналардың ең ыстық ықыласыбаласын бақытты көру. Сондықтан мен сабақтарымда әр адамға жайлы болу
үшін әрқашан достық атмосфера жасаймын. Менің сабақтарымдағы балалар
күлгенде, олар жасаудан қорықпағанда, қателіктер жібергенде, менің ойымша,
олар дамиды.
Маған мұғалім мамандығы өте ұнайды, өйткені ол үлкен еңбекті, үлкен
жұмыс тәжірибесін, үлкен шыдамдылықты, балаларға деген сүйіспеншілікті,
өз кәсібіне деген қызығушылықты қажет етеді.
Уақыт өзгереді, бірақ мұғалімнің міндеттері өзгермейді:
* оқушыларға пән бойынша берік және терең білім беру;
* әр оқушының сабақта да, сабақтан тыс уақытта да шығармашылық
дамуына ықпал ету;
* баланың білімге деген қызығушылығын ояту, оны өз пікірін білуге
үйрету;
* балалардың бойында дербестікті, білімқұмарлықты, адалдықты, жеке
бастаманы, өзіне деген сенімді тәрбиелеу;
* олардың досы болу, жанының байлығын ашу.
Мен оны түсінемін және қабылдаймын.

3

Педагогикалық тәжірибені жинақтау
Педагогикалық тәжірибе тақырыбы
Математика
жандандыру.

сабақтарында

оқушылардың

танымдық

іс-әрекетін

Тәжірибе идеясы
Математика сабақтарында сараланған және жеке жұмысты ұйымдастыру
арқылы оқушы тұлғасының шығармашылық әлеуетін дамытуға жағдай жасау.
Тәжірибенің пайда болу және қалыптасу шарттары
Түркістан облысы, Шардара қаласы, М. Горький атындағы жалпы орта
мектебі " КММ математика пәнінің мұғалімі – Сарбасова Г.У.
Тәжірибем жаңартылған білім беру мазмұны аясында осы оқу
мекемесінде оқитын 5-9 сынып оқушыларымен "Математика" пәнін оқыту
жағдайында қалыптасты.
Қазіргі уақытта, саланы жетілдіру дәуірінде адам мүлдем басқа
әлеуметтік, психологиялық және экологиялық жағдайларға тап болды. Қазіргі
адамның белгілі бір білім деңгейін болжайтын жаңа қызмет түрлері мен
мамандықтар пайда болды. Оның
ақпараттық мәдениетіне қойылатын
талаптар едәуір артты.
Бұл дегеніміз, белгілі бір ал
горитмге сәйкес әрекет ету аз және аз, ал
ойластырылған
стандартты
емес
шешімдер қабылдау әлдеқайда жиі
кездеседі. Сонымен бірге, адамның ішкі
күштерінің дамуы – бұл қоғамның
әлеуметтік тапсырысы ғана емес,
сонымен бірге оның делдалдығын объективті әлемнен білетін және өзінің ішкі
әлеуетін іске асырғысы келетін адамның қажеттілігі. Оқушының жеке басы
белгілі бір қасиеттер мен қасиеттерді, соның ішінде қажеттіліктердің белгілі
бір тобын жүзеге асыра отырып, шығармашылық белсенділікті дамытады.
Үнемі жетілдіре отырып, бұл қасиеттер адамның бағытын анықтайтын
"белсенділік жүйелілік факторы, оқушының жеке басының дамуының негізгі
қасиеті" ретінде анықтауға мүмкіндік беретін тұтас тұлғаны қалыптастырады.
4

Адамның дамуы, оның жеке, психологиялық, дидактикалық және басқа
да қасиеттерін зерттейтін көптеген ғылыми бағыттар мен мектептердің
өкілдері іс-әрекет пен қарым-қатынас барысында
осы процестің өнімділігін растайды. Сонымен
қатар, олар кез-келген іс-әрекеттің даму
функциясы жоқ екенін, бірақ оқушының әлеуетті
мүмкіндіктеріне
әсер
ететін,
оның
шығармашылық
танымдық
белсенділігін
тудыратындығын баса айтады. Сондықтан,
мұндай мәселені шешу үшін оқулық пен оқу
процесін дәстүрлі педагогикалық басқару
жеткіліксіз. Мұнда ақпараттың едәуір кең және
әртүрлі көздеріне, соның ішінде компьютерге қол
жеткізу қажет. Оқытудың заманауи құралдары
пәнге деген қызығушылықты сақтауға мүмкіндік береді және оқушының жанжақты дамуына мүмкіндік береді. Осы құралдармен болашақ ғалымды,
дәрігерді, инженерді немесе жасаушыны қаруландыру қажет. Мұнда көп нәрсе
мұғалімнің белсенді өмірлік ұстанымына, оның қиялына, балалардың
қызығушылығына және олардың проблемаларына байланысты.
Шығармашылық-бұл оқу процесінің қажетті аспектісі, сондықтан әр
сабақта шығармашылық компонент болуы керек. Бұл балалардың оқуға деген
ынтасын арттыруға ықпал етеді және
мұғалімнің жұмысын ынталандырады.
"Басқаларды
үйрет-өзіңді
үйрен"
(Сенека).
Мұғалімнің өзі шығармашылық
тұлға болуы керек. Егер мұғалім өз
жұмысында белгілі бір нәтижелерге қол
жеткізгісі келсе, одан қанағаттану - бұл
қажеттілік. Тек осындай мұғалімде
балалар білімнің тереңдігін қызығушылықпен түсіне алады және тек оған
сабаққа деген ықыласпен барады.
Тәжірибенің өзектілігі
Менің тәжірибемнің өзектілігі қазіргі педагогика балаға өзін-өзі
анықтауға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын оқу іс-әрекетінің
субъектісі ретінде көбірек жүгінетіндігінде және әр оқушының жеке басын,
5

оның жеке қабілеттері мен жеке қасиеттерін дамыту қажеттілігі туындайды.
Бұл мектептегі білім берудің негізгі мақсаты.
Өмірдің өзі, көбінесе оқу процесін жақсарту бағытын анықтайтын талапбұл белсенділікті, тәуелсіздікті, бастаманы, іске шығармашылық қатынасты
дамыту. Қоғамның даму процестері
адам
факторының
жандануымен,
қоғамдық және өндірістік қызметтің
барлық
салаларында
адамдардың
шығармашылық
белсенділігінің
дамуымен
тығыз
байланысты.
Танымдық белсенділікті дамытпай, өз
білімін
өз
бетінше
толықтыру
мүмкіндігі болмаса, жаңа адамды
қалыптастыру мәселелерін шешу мүмкін емес. "Ойларды емес, ойлауды
үйрету керек еді. "(Э.Кант).
Математика мектептегі ең қиын пәндердің бірі болып табылады және
көптеген оқушылар үшін субъективті қиындықтар туғызады, бірақ сонымен
бірге осы пәнге нақты қабілеттері бар оқушылар бар. Сондықтан мен
сабақтарда әр оқушыға қызықты болатындай жұмыс жасауға тырысамын.
Математикада пәнаралық байланыстар айқын көрінеді. Сабақтарда жүзеге
асырылатын логикалық ойлаудың дамуы көптеген пәндерді зерттеуге
айтарлықтай әсер етеді. Математиканы оқыту ақыл-ой дамуына ықпал етеді,
оның барысында оқушылар жалпылау және нақтылау, жүйелеу және жіктеу,
талдау жүргізу қабілеттерін дамытады.
Математика сонымен қатар жеке
қасиеттердің қалыптасуына ықпал
етеді: дәлдік, зейін, табандылық, ойды
ауызша білдірудің айқындылығы. Мен
математикаға деген қызығушылықтың
пайда болуына жаңа заманауи немесе
оларды
оқытуда
инновациялық
технологиялар деп атаймын.
Оқушылардың ақыл-ой белсенділігін белсендіру мәселесі математиканы
оқыту міндеттерінің кешенінде маңызды орын алады. Бүгінгі білім берудің
жаңартылған бағдарламасы-оқушының өзі оқуы керек, ал мұғалім оның оқуын
мотивациялық басқаруды жүзеге асыруы керек, яғни оның қызметін
ынталандыру, ұйымдастыру, үйлестіру, кеңес беру. Қазіргі педагогикалық
ғылым мен практиканың ең өзекті мәселелерінің қатарына оқушылардың оқужаттығуын жандандыру мәселелері жатады.
Оқытудағы белсенділік
6

принципін жүзеге асырудың белгілі бір маңызы бар, өйткені оқыту мен
дамыту табиғатта белсенді, ал оқыту, дамыту және білім беру нәтижесі ісәрекет ретінде оқыту сапасына байланысты. Оқу процесінің тиімділігі мен
сапасын арттыру міндетін шешуде оқушылардың оқу-жаттығуын жандандыру
басты мәселе болып табылады. Оның ерекше маңыздылығы-оқыту тек оқу
материалын қабылдауға ғана емес, сонымен қатар оқушылардың танымдық ісәрекетке
деген
көзқарасын
қалыптастыруға бағытталған. Егер
студенттер белсенді, жарқын және
терең уәждерге ие болса, олар
белсенді
әрекет
етуге,
сөзсіз
қиындықтарды жеңуге, алға қойылған
мақсатқа табандылықпен ұмтылуға
ұмтылса, онда іс-әрекет тиімдірек
болады және жақсы нәтиже береді.
Егер оқушылар оқуға деген оң
көзқарасты қалыптастырса, танымдық қызығушылық пен танымдық ісәрекетке деген қажеттілік болса, сондай-ақ егер олар жауапкершілік пен
жауапкершілік сезімін тәрбиелесе,
онда оқу іс-әрекеті сәтті болады.
Белгілі бір білімі бар ғана емес,
сонымен қатар осы білімді өмірде
қолдана алатын, кез-келген жағдайда
дұрыс әрекет ете алатын, әртүрлі
деңгейдегі мәселелерді тез және
ақылға қонымды шеше алатын
ойлаушы және сезімтал адамды
дайындау және өсіру өте маңызды.
Енді
менің
міндетімоқушылардың танымдық қызығушылығын, іске шығармашылық көзқарасын,
білім мен дағдыларды өз бетінше алуға және оларды практикалық қызметінде
қолдануға деген ұмтылысын дамыту.
Тәжірибенің мақсаттары мен міндеттері

7

Мен өз пәніме деген қызығушылықты ояту арқылы тәжірибе алмасуды
ғана емес, сонымен қатар әр баланың қабілетіне қарамастан өз күшіне деген
сенімін нығайтуға тырысамын. Әлсіз
студенттердің
шығармашылық
қабілеттерін дамыту керек, олардың
дамуында неғұрлым қабілетті балаларға
тоқтауға жол бермеу керек, барлығын
күрделі тапсырмаларды шешуде ерікжігерді,
берік
мінезді
және
табандылықты тәрбиелеуге үйрету
керек. Мұның бәрі-шығармашылық
тұлғаны сөздің кең және терең
мағынасында тәрбиелеу. Бірақ оқушылардың пәнге деген терең
қызығушылығын қалыптастыру, танымдық белсенділігін дамыту үшін
оқушылардың жалпы белсенділігін, тәуелсіздігін, жеке бастамасы мен
шығармашылығын
дамытуды
ынталандыратын қосымша құралдарды
іздеу қажет.
Тәжірибені
жалпылаудың
мақсаты: оқушылардың математика
пәніне танымдық қызығушылығын
арттыру шарттары мен тәсілдерін іздеу.
Қойылған мақсатты іске асыру
үшін мынадай міндеттер айқындалды:
әр түрлі типтегі және әр түрлі күрделілік деңгейіндегі есептерді шешу
бойынша оқушылардың дағдыларын жетілдіру;
оқушылардың шығармашылық белсенділігін, бастамалары мен
дербестігін дамыту;
оқушыларды
практикалық
қызметке да йындау;
оқушылардың
зерттеу
ісәрекетінің технологиясы, жобалық
оқыту технологиясы, ірі блоктық
оқыту технологиясы элементтерін
пайдалану; мектеп, аудандық және
облыстық олимпиадаларға, түрлі
зерттеу
жұмыстары
конкурстарына қатысуды ұйымдастыру.
8

Жаңа білім оқушылар алдында тұрған міндеттерді жақсы түсініп, алдағы
жұмысқа қызығушылық танытқан кезде жақсы қабылданады. Мақсаттар мен
міндеттерді қою әрқашан студенттердің Тәуелсіздік таныту қажеттілігін,
олардың өзін-өзі растауға деген ұмтылысын, жаңа нәрсені білуге деген
құштарлығын ескереді. Егер сабақта осындай қажеттіліктерді қанағаттандыру
үшін жағдайлар болса, онда студенттер жұмысқа қызығушылықпен кіреді.
Тәжірибенің жаңалығы
Тәжірибенің жаңалығы математика сабақтарында заманауи білім беру
технологияларын қолдану арқылы оқушылардың белсенді танымдық ісәрекеті үшін жағдай жасауда көрінеді.
Тәжірибенің теориялық негізі
40-50-ші жылдары Р. Г. Лембер мен М. А. Данилов, А. В. Усова
математиканы оқытуда ең маңыздыларының бірі ретінде оқытудың жағымды
мотивтерін қалыптастыру міндетін қойды, өйткені сабақта оқу іс – әрекетін
ынталандырудың жоғары деңгейі және оқу пәніне қызығушылық-бұл қазіргі
заманғы оқытудың тиімділігін көрсететін бірінші фактор сабақ. Бұл мәселемен
П.М. Лебедев, Л.В. Занков, А. А. Окунев, Н. Б. Истомина және басқа да
көптеген ғалымдар мен педагогтар жұмыс істеді, олардың зерттеулері
оқушылардың білім, білік, дағды алу процесінде олардың танымдық
белсенділігі, мұғалімнің оны белсенді басқара білуі маңызды орын
алатындығын көрсетті. Кейбір ғалымдар танымдық белсенділікті белсендіру –
бұл білімді, дағдыларды және дағдыларды игеру үшін қажетті ақыл-ой немесе
физикалық жұмысты саналы, мақсатты орындау деп санайды. Бұл жерде біз
мұғалім мен оқушылардың өзіндік қызметі туралы айтып отырмыз. Басқалары
"танымдық белсенділік – бұл оқушылардың білімді игеруге деген белсенді,
тиімді көзқарасы, сонымен қатар қызығушылықтың, тәуелсіздіктің және
оқудағы ерікті күш-жігердің көрінісі"екенін көрсетеді. Екінші жағдайда
авторлар танымдық белсенділік ұғымына оқушылардың қызығушылығын,
дербестігін және ерік-жігерін, яғни оқушылардың іс-әрекетін енгізді.
Л. В. Занков былай деп жазды: "балалардың дамуы олардың туа біткен
қабілеттерінің өсуі ғана емес, сонымен бірге мұғалімнің үй жануарларын
дамытуға бағытталған және жүйелі жұмысының нәтижесі. Балалардың
дамудағы қарқынды ілгерілеуіне бүкіл оқу-тәрбие жұмысы барысында қол
жеткізіледі: білім алу, дағдыларды игеру және оқуға ынталандыру.
Т. И. Шамова танымдық белсенділіктің үш деңгейін анықтайды, оларды
іс-әрекет түрінде анықтайды: репродуктивті, интерпретациялық және
9

шығармашылық белсенділік. Оқушы танымдық белсенділіктің репродуктивті
деңгейінде бола отырып, қажет болған жағдайда алған білімдерін немесе
дағдыларын көбейтуді үйренеді. Танымдық іс-әрекеттің интерпретациялық
деңгейінің атауы өзі туралы айтады: белгілі бір білімге ие бола отырып,
әдеттегі үлгілерден бастап, оларды жаңа оқу жағдайларында түсіндіруді
немесе түсіндіруді үйрену керек. Заттар мен құбылыстар арасындағы
байланысты игеріп қана қоймай, осы мақсат үшін жаңа жол табуға тырысатын
оқушылар үшін танымдық белсенділіктің шығармашылық деңгейі тән.
Мен бүкіл педагогикалық қызметімді оқушылардың танымдық
белсенділігін арттыру жолдарын іздеуге, олардың танымдық қабілеттері мен
тәуелсіздігін дамытуға арнадым. Оқу іс-әрекетін ұйымдастырудың әртүрлі
формаларын, оқушылардың тәуелсіздігін дамытуға әсер ететін оқыту әдістері
мен әдістерін іздеу мұғалім ретінде менің негізгі міндеттерімнің бірі болып
табылады.
Оқытудың белгілі бір әдістерін таңдағанда, мен ең алдымен қолжетімді
нәтижеге ұмтыламын. Сонымен қатар, оқушыға алған білімдерін түсіну, есте
сақтау және көбейту ғана емес, сонымен бірге оларды қолдана білу, оларды
практикалық іс - әрекетте қолдану, дамыту қажет,
өйткені оқытудың өнімділік дәрежесі көбінесе
оқушының оқу-танымдық іс-әрекетінің деңгейіне
байланысты болады. Демек, оқушының танымдық ісәрекеті тек оқу материалын тыңдау, қабылдау және
бекітумен ғана шектелмейді, түсіну және есте сақтау
ғана емес, сонымен бірге білімді іс жүзінде игеру
қажет болады. Оқушы жаңа білімді дереу өзінің жеке
тәжірибесіне қолдана отырып, ақылмен қолдануға
тырысады және осылайша кәсіби қызметтің жаңа
бейнесін қалыптастырады. Бұл ойлау және
практикалық оқу-танымдық процесс неғұрлым
белсенді болса, оның нәтижесі соғұрлым нәтижелі
болады және оқушы жаңа сенімдерді тұрақты түрде
қалыптастыра бастайды. Сондықтан оқу процесінде оқу-танымдық іс-әрекетті
жандандыру өте маңызды.
Танымдық белсенділікті арттырудың келесі принциптері бар:
Мәселелік принципі. Біртіндеп күрделі тапсырмалар немесе сұрақтар
қою арқылы оқушының ойлауында осындай проблемалық жағдай туындайды,
одан шығу үшін оған білім жетіспейді және ол мұғалімнің көмегімен және
өзінің немесе басқалардың тәжірибесіне, логикасына сүйене отырып, басқа
тыңдаушылардың қатысуымен жаңа білімді белсенді түрде қалыптастыруға
10

мәжбүр болады. Оқушы жаңа білімді мұғалімнің дайын тұжырымдамаларында
емес, өзінің белсенді танымдық іс-әрекетінің нәтижесінде алады. Принцип
тиісті нақты дидактикалық мәселелерді шешуге бағытталған: дұрыс емес
стереотиптерді жою, прогрессивті нанымдарды қалыптастыру, экономикалық
ойлау.
Қамтамасыз ету принципі. Принциптің мәні оқу-танымдық ісәрекеттің практикалық міндеттердің сипатына барынша сәйкестігін
қамтамасыз ету болып табылады, өйткені оқушылардың оқу-танымдық ісәрекетін олардың табиғаты бойынша ұйымдастыру нақты іс-әрекетке
барынша жақындады. Бұл проблемалық оқыту принципімен бірге жаңа білімді
теориялық түсінуден оларды практикалық түсінуге көшуді қамтамасыз етуі
керек.
Өзара оқыту принципі. Оқу процесінде оқушылар бір-біріме
н білім алмасу арқылы үйрете алады. Табысты өзін-өзі тәрбиелеу үшін
теориялық база ғана емес, сонымен қатар:
- зерттелетін құбылыстарды, фактілерді, ақпаратты талдай білу;
- осы білімді қолдануға шығармашылық тұрғыдан қарай білу; өз және
басқа адамдардың қателіктерінен қорытынды жасай білу;
- өз білімі мен іскерлігін өзектілендіру және дамыту.
Зерттелетін мәселелерді зерттеу принципі. Белгілі бір құбылысты
немесе проблеманы зерттеу процесі барлық белгілер бойынша зерттеу
сипатында болуы керек. Бұл оқу-танымдық белсенділікті арттырудың тағы бір
маңызды қағидасы: зерттелген мәселелер мен құбылыстарды зерттеу
принципі.
Даралау принципі. Бұл оқушының жеке ерекшеліктері мен
мүмкіндіктерін ескере отырып, оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру. Бұл
принцип ерекше мәнге ие, өйткені психофизикалық ерекшеліктер өте көп:
сынып құрамы, оқу процесіне бейімделу және жаңасын қабылдау қабілеті
және т. б. Мүмкіндігінше әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескеретін
оқытудың формалары мен әдістерін қолдану керек, яғни.оқу процесін даралау
принципін жүзеге асыру.
Өзін-өзі оқыту принципі. Бұл принцип әр оқушының оқу-танымдық ісәрекетін жеке білімі мен дағдыларын толықтыруға және жетілдіруге, қосымша
әдебиеттерді өз бетінше оқып, кеңес алуға деген жеке белсенді ұмтылысы
негізінде даралауға мүмкіндік береді.
Мотивация принципі. Белсендіру принциптерінің ішінде оқутанымдық іс-әрекетті ынталандыруға ерекше орын беріледі. Белсенді
қызметтің басында бастысы мәжбүрлеу емес, оқушының мәселені шешуге, бір
нәрсені білуге, дәлелдеуге, дауласуға деген ұмтылысы болуы керек.
11

Оқушыларды жандандырудың басты себебі қызығушылық болып табылады
және мұғалім оқу материалын қалыптастыру кезінде осы факторды ескеруі
керек. Оқушы ешқашан нақты жағдайды зерттемейді, егер ол алыс болса және
шындықты көрсетпесе, оған ешқандай қатысы жоқ мәселені белсенді
талқыламайды. Керісінше, егер материалда кездесетін және кейде күнделікті
өмірде шешілетін проблемалар болса, оның қызығушылығы күрт артады.
Мұнда оның танымдық белсенділігі осы мәселені зерттеуге, оны шешу
тәжірибесін зерттеуге қызығушылық тудырады.
Оқу-танымдық
іс-әрекеттің
зерттеу
сипаты
оқушылардың
шығармашылық қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде
оларды жаңа білімді белсенді тәуелсіз және ұжымдық іздеуге итермелейді.
Оқушылардың белсенді іс-әрекетінің басты қозғаушы күштерінің біріжарыспалылық. Бірақ оқу процесінде бұл ең жақсы бағалар үшін
бәсекелестікке ғана емес, басқа да себептерге байланысты болуы мүмкін.
Бәсекелестік әсіресе ойын түрінде өткізілетін сабақтарда көрінеді. Кез-келген
ойын қатысушыны әрекетке итермелейді.
Осы факторларды ескере отырып, мұғалім оқушылардың іс-әрекетін дәл
белсендіреді, өйткені сабаққа әр түрлі көзқарас, монотонды тәсіл емес, ең
алдымен оқушылар сабаққа қызығушылық тудырады, оқушылар сабаққа
баруға қуанышты болады.
Оқудағы белсенділік қағидатын табысты іске асыру үшін
шығармашылық сипаттағы дербес жұмыстар да ерекше маңызға ие.
Тәжірибе технологиясы.
Менің жұмысымның басты мақсаты-математика сабақтарында
оқушылардың білім, білік, оқу-танымдық іс-әрекетінің жиынтығын
қалыптастыру үшін жағдай жасау.
Оны жүзеге асыру үшін мен өзіме келесі міндеттерді қойдым:
математика сабақтарында белсенділікке жағдай жасау оқушылардың
танымдық іс-әрекетін;
оқушылардың жалпы оқу, өзіндік, танымдық дағдыларын қалыптастыру
және дамыту;
білім алушылардың қабілеттерін қалыптастыру меңгеру әр түрлі
әдістерін білу;
білім алу үшін жағдай жасау стандартты емес жағдайларда әр түрлі ісқимыл әдістерін игеру үшін нақты өмір;
білім мен дағдыларды дамытуға ықпал ету оқушылардың танымдық ісәрекетін мақсатты жоспарлау, талдау, өзін-өзі бағалау;
12

Менің тәжірибемде идея - оқушылардың танымдық іс-әрекетін
қалыптастыру, ол білімге деген ұмтылыспен, ақыл-ой кернеуімен және білімді
игеру процесінде ерікті күш-жігердің көріністерімен сипатталады, бұл іс
жүзінде оқушының танымдық белсенділігінің дамуы болып табылады.
Менің сабақта қолданатын танымдық белсенділікті арттыру жолдарым:
1. Қызығушылық атмосферасын құру: мақсатқа жету, еңбекті бағалау.
2. Диалогқа ынталандыру, қарымқатынас жағдайын жасау. Бұл жағдайда
оқушылар: өз пікірлерін қорғауға,
дәлелдер, дәлелдер келтіруге, алған
білімдерін пайдалануға; мұғалімге,
жолдастарға
сұрақтар
қоюға,
түсініксіздікті анықтауға, олардың
көмегімен таным процесіне терең
үңілуге; жолдастардың жауаптарын,
шығармашылық жұмыстарды қарауға, түзетулер енгізуге, кеңестер беруге; өз
білімдерін басқалармен бөлісуге және оларға көмек көрсетуге сыныптастар
қиын жағдайда, оларға түсініксіз нәрсені түсіндіру.
3. Қызмет түрлерін ауыстыру балалардың сабақта жұмысқа қабілеттілігін
арттырады (ауызша жұмыс, сынып жұмысы, өзіндік жұмыс, жеке
тапсырмалар, өзін-өзі тексеру, ойын элементтері);
4. Оқушыларды жалғыз шешім емес, өз бетінше қабылданған бірнеше шешім
табуға шақырыңыз;
5.Сергіту сәтін өткізу, оқушыларға қалжыңдасып,
шаршау басуға мүмкіндік беру;
6. Бір - біріне арналған тапсырма карточкаларын
жасау;
7. Өзара сұрақ: А деңгейлі оқушы үлгерімі төмен
оқушыдан сұрау (теоремаларды дәлелдеу, тәжірибе);
8. Оқушылардың кез-келген танымдық әрекетін
ынталандыру.
9. Сабақтың жоғары қарқыны: жоспарды әр оқушы
бос отырмайтындай етіп жасаймын, сондықтан
оқушыларда алаңдауға бос уақыт қалмайды.
Егер сабақ барысында олардың танымдық
қызығушылығын арттыратын әдістер мен құралдар
қолданылса,
онда
мұғалімнің
оқушылардың
танымдық белсенділігін арттырудағы жұмысы тиімді, ал оқушылардың білім
сапасы жоғары болады.
13

Мен өз жұмысымда оқушыларды белсенді, танымдық және
шығармашылық қызметке тартуға мүмкіндік беретін әдістер мен тәсілдерді
қолданамын. Сабақ жоспарына: ойын-сауық тапсырмалары, материалдың
қызықты мазмұны, ойын материалы, кроссворд құрастыру, рефераттар
дайындау, конкурстар мен жарыстар кіреді. Өткізудің түрлі нысандары
сабақты түрлендіруге мүмкіндік береді. Оқу процесі мен оқушылар
ынталанып жұмыс жасайды, себебі, шығармашылық танытып білімдерін,
тапқырлықтарын көрсетеді.
Сабақ-дәріс. Дәріске дайындық кезінде мұғалімде оны өткізудің нақты
жоспары болуы керек. Дәріс барысында мен оқушыларды белсенді қатысуға
мүмкіндік беретін әдістер мен формаларды қосамын. Сондықтан материалдың
проблемалық презентациясын қолданамын. Сабақта мен проблемаларды
қоямын, оларды шеше отырып, оқушылар презентацияның логикасын
қадағалайды, оны бақылайды және шешу процесіне қатысады. Мен
презентацияны өзім жауап беретін немесе оқушыны қызықтыратын
сұрақтармен бірге жүргіземін. Оқушылардың дәптерлерінде жазбалар болуы
керек, сондықтан мен тақтадағы және дәптердегі жазбалардың мазмұны,
формасы туралы алдын-ала ойлаймын. Аналогия, салыстыру, жалпылау
геометриялық материалды зерттеу танымның белсенді әдістеріне айналады.
Оқушыларға алдын-ала үй тапсырмасының бір түрі ретінде бетті екі бөлікке
бөлу ұсынамын. Оның сол жағында мен сабақта белсенді қолданылатын
қажетті анықтамаларды, теоремаларды, планиметрия аксиомаларын жазуды
ұсынамын. Оң жақ бөлігін менің басшылығыммен сабақта толтырылады.
Осылайша, математикалық фактілерді салыстыру, ұқсас қасиеттерді анықтау,
олардың жаңа нысандарда болуы немесе болмауы, белгілі қасиеттерді жаңа
объектілерге беру процесі жүреді.
Мен математикадан дәріс презентациясын мысалдармен, жаттығулар
мен есептерді шешудің үлгілерімен, техникалық құралдармен, көрнекі
құралдармен сүйемелдеймін.
Сабақ-кеңес беру. Мен кез – келген тақырып бойынша дағдыларды
бекіту кезінде сабақ-кеңес өткіземін. Бұл оқушылардың өзіндік жұмысы.
Мұндай сабақтарды екі рет жүргізу ыңғайлы. Ол үшін мен әр оқушыға
арналған жеке карталарды немесе 4-8 түрлі тапсырма нұсқаларын
дайындаймын. Карточкада шамамен 4 тапсырма бар. Бірінші тапсырма
міндетті оқу нәтижелерінің игерілуін тексеру үшін жасалады. Екінші
тапсырма тақырыпты міндетті оқу нәтижелері деңгейінде меңгерген
оқушылар үшін жасалады. Мен оған кейбір түсіндірме жұмыстарын қосамын.
Үшінші тапсырма екіншісіне ұқсас, тек оның күрделілігі екі есе артады.
14

Күрделілігі жоғары төртінші тапсырма. Оған қосымша білім, тапқырлық,
ерекше ойлауды қажет ететін жаттығулар кіреді.
Мен сабақты барлық оқушыларға бірінші тапсырманы орындау үшін
түсініктеме мен ұсыныстан бастаймын. Сыныпта әрдайым қандай да бір
себептермен нашар білімі бар окушылар болады. Бұл жағдайда мен дереу
бағыт-бағдар беремін, тапсырмаға қатысты кез-келген сұраққа жауап беремін.
Сабақтың соңында мен жұмысты тексеруге жинаймын. Олар алынған
кеңестерді ескере отырып бағаланады. Егер оқушы бағалауға риза болмаса, ол
одан бас тартуы мүмкін. Алған білімдерін бекіту кезінде оқушылар озық
тапсырмаларды орындауға және өз бағаларын жақсарта отырып, қосымша
балл алуға мүмкіндік алады. Мұндай сабақ-консультациялардың оң
нәтижелері айқын: осы тақырып бойынша оқушылардың білімдеріндегі
олқылықтар жоғалады, тақырыптың басқа тақырыптары бекітіледі, еске
алынады. Оқушылар өз мүмкіндіктерін дұрыс бағалауға, кейде тәуекелге
баруға үйренеді. Сабақ кеңесі мұғалімге әр оқушымен жеке жұмыс істеуге
мүмкіндік береді.
Сабақ-практикум.
Сабақ-практикумдарының
негізгі
мақсаты
оқушылардың белгілі бір типтегі немесе түрдегі есептерді шешудегі, жаңа
математикалық әдістерді меңгерудегі біліктері мен дағдыларын дамыту болып
табылады. Мұндай сабақтарға дайындықтың бірінші кезеңі-тақырыптың
теориялық және практикалық материалын математикалық және дидактикалық
талдау. Практикалық материалды талдау кезінде мен келесі әрекеттерді
орындаймын:
оқулықтан
тақырып
бойынша
барлық
мәселелерді
шешу,
тапсырмалардың негізгі түрлерін бөліп көрсету;
зерттелген теорияның практикалық материалының сәйкестігін анықтау;
әр тапсырманың функцияларын анықтау (дидактикалық, танымдық,
дамытушылық, практикалық);
оқушыларға арналған тапсырмалардың жаңа түрлерін, оларды шешудің
мысалдары мен әдістерін бөліп көрсету;
зерделенген тақырыпты қолдануға арналған негізгі міндеттерді іріктеу;
бірнеше шешім қабылдауға мүмкіндік беретін тапсырмаларды таңдау;
өзара байланысты тапсырмалар циклдарын жоспарлау;
әрбір оқушыға даму деңгейі ескеретін бақылау жұмысын жасау
Сабақ-практикумдарда тапсырмаларды шешу кезінде оқушылардың
дербестігін дамытуға тырысамын.
Сабақ-турнир. Сабаққа дайындық-турнирді де алдын-ала өткіземін.
Мен сыныпты топтарға бөлемін, әрқайсысы өз атын, ұранын, капитанын
таңдайды. Содан кейін мен шығармашылық үй тапсырмасын беремін:
15

зерттелетін тақырыптың негізгі сұрақтарын көрсететін, бастапқыда
құрастырылған және безендірілген қарсыластар тобына тапсырма жасайды.
Жеке жұмыс. Оқушылармен жеке жұмыс оқушының жеке басының
дамуының қажетті шарты болып
табылады. Сондықтан оқушылармен
жұмыс жасаудың бұл түрі сабақтың әр
сәтінде болуы керек. Әр сабақтың
ұйымдастырушылық сәті үлкен мәнге
ие. Тақырыпқа деген қызығушылықты
арттыру
үшін
мен
жылдам
математикалық
диктанттарды
қолданамын.
Бұл
тапсырмалар
қиындықпен бірдей емес. Алдымен мен
жеңіл тапсырма, содан кейін күрделі ұсынамын. Мен диктанттың қарқынын
өзгертемін. Алдымен баяу, содан кейін тездетіледі. Сыныпта бір уақытта
тақтада 2 оқушы жұмыс істейді. Бұл сіздің жауаптарыңызды тексеруге
мүмкіндік береді.
Ақпараттық технологиялар. Қазіргі мектептегі оқушыларға
математика қызықты болуы үшін мен сабақтарда және қосымша сабақтарда
ақпараттық
технологиялар
элементтерін
қолданамын. Ақпараттық
технологиялар көптеген педагогикалық мәселелерді шеше алады,
шығармашылыққа, кәсіби дағдыларды игеруге және шоғырландыруға мүлдем
жаңа мүмкіндіктер береді, оқытудың түбегейлі жаңа формалары мен әдістерін
жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Сабақтарда ақпараттық технологияларды
қолдану оқушылардың жаңа білім алуға танымдық ынтасын қалыптастыруға
және дамытуға мүмкіндік береді, сабақта әр оқушының жетістікке жетуіне
жағдай жасауға көмектеседі, сыныптың немесе оқушылар тобының жұмысын
ұйымдастырудағы
анықтықты
едәуір
жақсартады.
Баланың
қызығушылығымен ынталандыратын ақпараттық ортаны құруға мүмкіндік
береді.
Тест тапсырмалары. Тесттер оқушылардың математикалық
ойлауының дамуына барынша ықпал етеді, яғни дамыту функциясын
орындайды. Математика сабақтарында тестілерді қолдану оқушылардың
білімі мен дағдыларын объективті бағалауды ғана емес, сонымен қатар оқу
процесінде тиімді кері байланысты қамтамасыз етеді, білім алу фактісін, оқу
процесінде не істелгенін және не істеу керектігін нақты көрсету үшін не қажет
екенін анықтайды.
Сондай-ақ, мен сабақтарда сараланған оқыту құралдарын қолданамын:
кестелер, оқулық, схемалар, фигуралар мен жазықтықтардың модельдері,
16

жобалар, жұмыс сипаттамасы, сызу және өлшеу құралдары, ауызша және
жазбаша жұмыстарға арналған карталар, қосымша және анықтамалық
әдебиеттер. Мен өзіндік жұмыстарды жүргіземін, олар әр түрлі: дидактикалық
мақсаттар, оқушылардың тәуелсіздік деңгейі, жеке тұлға дәрежесі, білім алу
көзі мен әдісі, орны мен орындалу формасы бойынша. Барлық осы жұмыс
түрлері жаңа материал мен бұрын зерттелген арасындағы байланысты
орнатуға көмектеседі. Окушылардың өзіндік жұмыс процесінде алған
дағдылары ол есептерді шешуде, сыныпта және үйде оқулықпен жұмыс
жасауда қолданылады.
Математика курсында көптеген ұқсас мәселелерді шешуді қажет ететін
тақырыптар жиі кездеседі. Бірақ оларсыз тұрақты дағдыларды дамыту мүмкін
емес. Өзіндік жұмыстардың әртүрлілігі оқушылардың осы тақырыптарға
қызығушылығын сақтауға мүмкіндік береді.
Сабақтың әртүрлі кезеңдерінде мен материалды ассимиляциялау үшін
ағымдағы бақылауды келесі түрде жүргіземін:
оқу сипатындағы тапсырма карточкалары бойынша сауалнама жүргізу,
материалды бастапқы бекіту үшін, негізгі дағдыларды қалыптастыру
үшін, оқушылардың білімдеріндегі олқылықтарды толтыру бойынша
жеке жұмысты ұйымдастыру үшін қолданамын;
оқушылардың жаңа материалды қабылдауға дайындығын тексерудің
математикалық немесе графикалық диктанты;
әртүрлі деңгейдегі тексеру, өзіндік, бақылау жұмыстары;
материалды игеруді жедел бақылауға мүмкіндік беретін тесттер;
аралас сауалнама;
сынақтар;
таңдамалы жауап жүйесімен сауалнама: өзін – өзі бақылауға арналған
тапсырма карталары
Әрбір өзіндік жұмыс анықталған нәтижелерді ескере отырып, әрі
қарайғы жұмысты талдайды. Материалды түсінбеушілік, демек, оқушыларға
ұсынылатын тапсырмаларды орындай алмау пәнге деген қызығушылықты
жоғалтудың негізгі себебі болып табылады.
Тәжі