Оқыту мен оқу тәжірибесіне өзгеріс енгізілгенін және ол басқарылғанын растайтын тізбектелген сабақтар топтамасы өткізілгенін және оның тиімділігін талдау

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жаңа ғасырды құруда ұстаздардың ерен- еңбегі бар екенін ескере отырып айтқан: «Еліміздің ертеңі-бүгінгі жас ұрпақтың қолында,ал жас ұрпақтың тағдыры-ұстаздардың қолында»деген сөзі ұстаздар қауымына үлкен міндет жүктеп отыр.Осы міндетке сай әрбір мұғалім, үнемі өз білімін жетілдіріп, жаңалықтың жанында жүруі керек.Себебі, заманның талабына сай, соңғы технологияның жаңаруына байланысты мұғалім сабағын түрлендіріп, жаңартып отыруы тиіс.

Тиімді оқыту мен оқу бағдарлама аясында үйренген күтілетін нәтижелерін оқушыларды қалай оқу керектігін үйретіп, соның нәтижесінде мектеп әкімшілігіне кірдім.Осы курстың аясында жаңа идеяларды айтып жеткізе отырып,өз тәжірибемді жүзеге асыруға келгендігімді айтып түсіндірдім.Мектеп басшысы менің ұсынған бастама тәжірибемді қолдады.

Тізбектелген төрт сабақтың жоспарын құру үшін, сабақ өтетін сыныпты оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, оқу- ісінің меңгерушісімен ақылдаса отырып, зерттеу сыныбы ретінде 6 «Б» сыныбын алған болатынмын. Оқу тәжірибесі кезеңінде өтілген сабақтарым біріншісі - «Кіріспе. Халық ауыз әдебиеті» болатын. Сабағымды оқушылардың ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру мақсатында күннің шуағын болып, шаттық шеңберін құрдым.Сол арқылы оқушылар өздеріне деген сенімділік пен құштарлықтарын шыңдай түсті. Күннің көзі бірде сары, бірде қызғылт болуына байланысты оқушыларды түрлі түстер арқылы топқа бөлдім. Оқушылардың үйге берілген тапсырмаға дайындығын тексеру мақсатында түрткі сұрақтар арқылы көркем әдебиеттің адам өмірінде алатын орны,әдебиеттің өнердің басқа түрлерімен байланысын ұғындырдым.

Жаңа сабақты сыни тұрғыдан ойландыра отырып, сұрақтар қоюдан бастадым. Оқушылар сұрақтарға жан-жақты жауап бере келе, тақырыпты ашты.Топтастыру әдіс арқылы жаңа сабақты пысықтай түстім. Менің байқағаным, сыныпта жоғары деңгейдегі оқушылар жаңа тақырыпты меңгеруде көп ат салысып отырды да, төмен деңгейлі оқушылар топтастыру әдісіне үйрене алмай отырғандықтарын байқатты.

Жаңа тақырыпты оқып түсінгеннен кейін топтарға сыни тұрғыдан ойлануға түрткі сұрақтар қойдым. «Сын тұрғысынан ойлай бақылау, тәжірибе аясында, толғану және пайымдау нәтижесінде алынған ақпаратты ұғыну, түсіну, талдау және синтездеу және бағалауда қолданылатын әдіс-тәсілдер болып табылады. Сонымен қатар ол әрекет жасауға негіз, түрткі болуыда да мүмкін» деп (Мұғалімге арналған нұсқаулықта 55- бет) Блэк пен Уильямның бастапқы зерттеулерінде сыныптың «қара жәшік» сияқты техникалық метафорасы қолданылған және сол сипаттама бергендей, оқушылар тиімді сұрақтарға қойылуына жан-жақты жауап бере келе, тақырыпты аштым.Топтастыру әдісі арқылы жаңа сабақты маңыздылығын түсіндім. Менің байқағаным, сыныпта жоғары деңгейдегі оқушылар жаңа тақырыпты меңгеруде көп ат салысып отырды да, төмен деңгейлі оқушылар тапсырмаларды үлгере алмай отырғандықтарын байқадым.

Жаңа тақырыпты оқып түсінгеннен соң топтарға сыни тұрғыдан ойлануға « Фишбоун » әдісі бойынша ақ парақшаларға сызылған балық қаңқасын тараттым.Оқушылар топтаса отырып, топта тапсырманы белсенді түрде орындап шықты. Мұндағы мақсатым оқытуды жетілдіру, теориялық білімдерін практикамен ұштастыру.

Сергіту сәті ретінде интербелсенді тақтада ұсынылған «Билейік та билейік» жасаттым.

Сабақты пысықтау мақсатында « Қарлы кесек » стратегиясын ойнаттым. Ойын кезінде оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артты. Мұнда байқағаным сабақ көлемінде көрінбей отырған төмен деңгейдегі оқушы да тапсырманы орындауға ат салысты.

Тәжірибе кезеңінде өткізген екінші сабағым-«Батырлар жыры.Қобыланды батыр» тақырыбында болатын. Алған білімдерін жетілдіру барысында сыныпта барлық оқушылар тартылатын тиісті мақсаттарды әзірлей алдым, дәлірек айта келсем мақсаттарды деңгейлік және SMART талабына сәйкес қоюды үйрендім. Сабақ мақсатын SMART талабына сәйкес қойған себебім, оның ерекше, нақты, өлшенетін, қол жетімді, орыңдалуы белгілі бір уақыт аралығымен шектелген болуын көздедім.

Сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру үшін, ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру ретінде шаттық шеңберінен бастадым.

Үй тапсырмасын сұрауда оқытудағы жаңа тәсілдің бірі «Ыстық орындықты» стратегиясын қолдандым. Оқушылардың қойған сұрақтарын бақылай отырып, кейбірінің сұрақты дұрыс, ал кейбіреулер дұрыс қоя алмайтындықтарын байқадым.Олардың жауаптарына қарап, қалыптастырушы бағалау беріп,жігерлендіріп отырдым. Оқушыларға ашық және жабық сұрақтардың айырмашылығын түсіндіріп кеттім. Мұндағы мақсатым, келер сабақтарда сұрақтарды дұрыс қоя білуге үйрету.

Сабақты жандандыра түсу, оқушылардың қызығушылығын арттыру, топтық жұмысқа бейімдеу кезеңінде «Екі түрлі түсініктеме күнделігі»әдісін қолдандым.Оқушылардан таратылып берген парақты ортасынан вертикаль сызықпен бөлу сұралады. Мәтінді оқу барысында оларға қатты әсер еткен тұстарын оң бөлігіне, сол бөлігіне өз пікірлерін дәтерге жазды.Менің байқағаным, тапсырманы орындау барысында оқушылар жұптасып, дарынды оқушылар үлгерімі төмен оқушыларға қолдау көрсете отырып,тапсырманы орындап шықты.Бірін-біріне көмектесу арқылы Выготскийдің айтуы бойынша(ЖАДА) жақын арадағы даму аймағын оқушы өз бетінше шешкен міндеттердің көмегімен анықталған өзекті. Метафораға сәйкес, біреудің көмегінсіз орындай алмайтын тапсырманы орындауға мүмкіндік беру үшін араларында көпіршелер орнағанын байқадым.

Топтық жұмысты жалғастыра еркін жазу жазуды тапсырдым. Оқушылар ассоциация жазуға алдыңғы сабақтарда бейімделгендіктен, тапсырманы орындауда қиналмады. Мұндай тәсілдерді қолданудағы мақсатым, топтық жұмысты жандандыру, топ мүшелерін бір-бірімен диалог құруға шақыру, топтарды өз жұмыстарын қорғау арқылы сөйлеуге, ойын еркін жеткізуге бейімдеу.

Тапсырмалар орындау барысында деңгейі міндетті, лайықты,жоғары тапсыпмаларды орындауды қадағаладым.«Кім жылдам?» тапсырмасы арқылы оқушылар ұяшықтарға жасырылған тапсырмаларды орындау арқылы өз білімдерін пысықтай түсті.

Орта мектептің оқушысы бір нақты пән бойынша айрықша дарындылық көрсетіп,басқа пәндер бойынша көзге түспеуі мүмкін.Арнайы пәндер бойынша қабілеттері мықты болу мүмкін.

Тәжірибе кезеңінде өткізген екінші сабағым-«Жырдағы Қобыланды, Құртқа бейнесі» тақырыбында болатын.

Сабағымды бой сергіту жаттығулары арқылы оқушылардың сабаққа деген ынтасын оятудан бастадым.Топқа уақыт өлшемдері арқылы сараптау топтарына бөлдім. Сараптау бойынша оқушылар басқа топтармен араласып отырды. Бұлай отырғызу себебім, төмен деңгейлі оқушылар жаңа тақырыпты меңгеруде Выготскийдің ЖАДА орнату арқылы жаңа сабақты жолдастарының көмегімен меңгеруіне жағдай жасау еді.

Үй тапсырмасын пысықтауға « Серпілген сауалдар»әдісін қолдандым.Шаршыны оқушыға бағыттау арлы сұрақтар қойдым.Оқушылар мүмкіндігінше жауап берді.Арасында үлгерім төмен оқушылары өзге оқушылар алдында ұятқа қалмау үшін оқуға деген жауапкершілік пайда болғанын сезіндім, барынша тырысып, сұраққа жауап беруге талпынғанын байқадым.

Жаңа сабақты суреттер топтамасымен сын тұрғысынан ойлануға оқушыларға тапсырма жасадым.Сол арқылы бүгінгі сабағымның тақырыбын ашып, мақсатын түсіндірдім.Өздеріне бүгінгі сабақтағы табыс критерийін жасаттым.

Оқушыларға деңгейлік тапсырма орындату мақсатында « Себеттегі алмалар » ойынын ойнаттым.Тапсырмада үш себетте үш түсті алмаларға үш деңгейдегі сұрақтар дайындадым.Міндетті деңгейдегі оқушылар тақтаға шығып, әрқайсысы бір алмадан алып, шыққан сұрақтарға жауап берді. Келесі лайықты деңгейлі оқушылар сұрақтарға жауап берді. Екі деңгейдегі оқушыларға жабық сұрақтар ұсынылды. Жоғары деңгейлі оқушылар алманы теріп, ішіндегі ашық сұрақтарға жауап берді. Сыныптағы оқушылар толық ат салысты.

Топ басшы бағалау критерийлеріне сүйене отырып, топ мүшелерінің жиынтық бағасын шығарды. Оқушылар өзін және бір-бірін бағалауға үйренді. Әділ бағалауға бейімделді.

Үйге тапсырманы тізбектелген сабақ өту барысында шығармашылық жұмыстар беріп отырдым.Нәтижесінде оқушылар өз бетінше ізденуге, бір тақырыптың көлемінде зерттеу жұмысын жүргізуге дағдыланды.Бағалау-одан арғы оқу туралы шешім қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин(МАН , 51).Бірін-біріне баға бері арқылы бірін-бірі бағалады және өздерін бағалап үйренді.

Мен осы бағдарламаны үйрену барысында дәстүрлі сабақтан ауытқып,жаңа бағытқа бет бұрдым.Әр сабақты жоспарлау барысында өзіме не керектігін, оқушыға не қажеттігін жоспарлай алатын болдым.Жеті модульді кіріктіре отырып сабағымды түрлендіруді үйрендім. «Оқу үшін бағалау – бұл білім алушылар өздерінің оқудын қандай сатысында тұрғандығын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар мен олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі» деп сипаттама берген [МАН, 54]. Дәстүрлі сабақ кезіндегідей салыстырмалы баға қоймай,критерийлер арқылы оқушыны нақты бағалауды үйрендім. Сабақтарымда түрлі деңгейдегі оқушылардың іс-әрекеттеріне зейін қойып, қадағаладым. Зерттеу нәтижесінде оқушылардың бұрын байқалмаған қасиеттерін аңғардым. Сабақ бойында үнсіз отыратын оқушылар жеті модульді қолдануда белсенділік танытқанын, топтық жұмыстарда бәрі бірі үшін, бірі бәрі үшін жауапкершілікте екендіктерін сезінгендерін, орта деңгейлі оқушыларымның көшбасшылыққа талпынып, өзіндік мені қалыптасқандарын байқадым.Топқа бірігу арқылы тіл байлықтары артты.Берілген тапсырманы топпен ақылдаса отырып, бірлескен жұмыс атқарғандарын байқадым.Тұжырымдамалық картаны қорғау барысында шапшаң ойлауға, дұрыс сөйлеуге дағдыланды.Өздеріне тапсырылған міндетті жауапкершілікпен қарау керектігін түсінгендіктерін ұғындым.Топтармен жарысып,бір-бірінен асып түсуге, өзгеше идея ұсынуға талпынғандарын көрдім.Әр сабақта оқушыларға оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысу керек.Олар өзінің болжамдары мен сұрақтарын тұжырымдайды, бір-біріне кеңес береді,өз алдына мақсат қояды, алынған нәтижелерді қадағалайды,идеялармен эксперимент жасайды және қателер- оқудың ажырамас бөлігі екенін түсіне отырып, тәуекелге барады[МАН,30 бет]. Осы арқылы оқушылардың сабағыма деген қызығушлығы артқанын байқадым.Топта көшбасшы оқушыларға қарап, үлгерімі төмен оқушылардың бой түзеп, өзіндік пікір айтуға қалыптасқанын аңғардым. Бұл үдерістің негізінде кәсіби ұстаным да өзгерді. Себебі, «Мұғалімнің ұстанымы – оның көзқарасы, қабылдаған шешімінің және іс-әрекетінің негізі» деген сипаттама береді, алайда, тамыры тереңге кеткен ұстанымдар мұғалімнің жаңашыл идеяларды қабылдау қабілетін шектеуі мүмкін. Осыған байланысты егер де дайын ділім беретін «дәстүрлі» стильмен оқытатын мұғалімдер сын тұрғысынан ойлау қабілеттері дамыған оқушыларды қалыптастырғылары келсе, өздерінің де сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыта отырып, жаңашыл идеяларға көңіл көкжиектерін ашулары қажет.[ МАН, 5] Демек, өзгеруі қажет. Мұғалім өзгеруі арқылы оқу мен оқытуда қолданылған әдіс-тәсілдерді өзгертеді, бұдан кейін оқушыларды өзгертеді.

Қорытындылай келгенде, мұғалім Эйрдің айтуы бойынша, сабаққа үш өзгеріс енгізу арқылы оқушылар білім беру кезінде пән мазмұнына өзгеріс енгізу арқылы қолданылатын әдіс-тәсілдерді оқу жағдайын қалыптастырып, ортаны өзгертуіміз керек.

Тізбектелген сабақтар жоспарын құрып, сабақ өтуде мен мынадай кедергілерге кездестім:

1) Оқушылардың өз ойларын ашық және еркін жеткізе алмауы;

2) Өз пікірін нақты дәлелдермен дәлелдей алмауы;

3) Оз оқушылардың өздерін және бірін-бірі тым жоғары бағалауы, нақты бағалай алмауы;

4) АКТ –ны пайдаланып мәтіндерді тыңдау барысында тыңдалымның дұрыс орындалмауы;

5) Кері байланысты дұрыс жасай алмауы;

Аталған кедергілерді жою мақсатында мына жолдарын қарастырдым:

1) Әркімнің ойы құнды екенін, ойларын ашық түрде жеткізу арқылы;

2) Әрбір айтылған өзіндік пікірге дәлелмен сөйлеу керектігін үйрету арқылы;

3) Бірін-бірін бағалауда әділдіктің керек екендігін түсіндіру арқылы;

4) Тыңдалымның маңыздылығын жете түсіндіру арқылы;

5) Кері байланыс дұрыс жасай білуге үйрету арқылы;

Болашақтағы жоспарым:

1. Құзырлы мұғалім болу үшін Шульманның «Үш көмекшісі» деп аталған қасиеттерді басшылыққа ала отырып, өз ұстанымымды қалыптастыру;

2. Оқыту үдерісін бағдарламаның негізгі идеяларын кіріктіру арқылы сабақ құрылым жоспарлау;

3. Мұғалімдер қауымдастығымен байланысты үзбеу,іс-тәжірибелеріммен бөлісу;

4. Оқушының тақырыпты өз бетімен меңгеруі мен бағалай алу арқылы құзырлы оқытуға қол жеткізу үшін бағалау түрлерін тиімді қолдану

5. Оқушылардың жеке мүмкіншіліктерін дамытуға бағытталған әдіс-тәсілдерді жетілдіру;

6. Оқудың сапасын арттыру үшін «Оқушы үніне» көңіл аудару, оқушыларымды қалалық, облыстық пән олимпиадаларына және республикалық «КИО-ға» дайындау;

7. Өз пәнім бойынша білім жетілдіру курстарына қатысу, облыс, республика деңгейіндегі мұғалімдердің байқауларына қатысу.

Пайдаланылған әдебиеттер :

• Мұғалімге арналған нұсқаулық, Астана қ, « Педагогикалық шеберлік орталығы » 2017ж, 100бет.

• « Қалай оқу керектігін үйрену стратегиялары » мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал, Шымкент қаласы, 2017 ж.