ОРЫС ТІЛІ САБАҒЫНДА ӘР ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙДЕГІ ОҚУШЫЛАРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ ТӘСІЛДЕРІ

әдістемелік құрал

Құрастырған:Байзакова Меруерт Аманбайқызы,

Алдиева Гульмира Алпысбекқызы

ТҮСІНІК ХАТ

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, саралап оқыту маңызды рөл атқарады. Әртүрлі деңгейдегі оқушылармен жұмыс істеу – мұғалімнен икемділік, шығармашылық және заманауи әдістерді қолдануды талап ететін күрделі процесс.

Орыс тілі пәнінде оқушылардың тілдік дағдылары әртүрлі деңгейде болуы мүмкін: біреулері тілді жаңа меңгеріп жатса, басқалары еркін сөйлеп, күрделі мәтіндермен жұмыс істей алады. Осы әдістемелік құралдың мақсаты – мұғалімдерге әртүрлі деңгейдегі оқушылармен тиімді жұмыс жүргізу тәсілдерін ұсыну, оқыту сапасын арттыруға көмектесу.

Әдістемелік құралда:

• Оқушылардың тілдік деңгейін анықтау әдістері;

• Саралап оқыту принциптері мен әдістері;

• Әртүрлі деңгейдегі оқушыларға арналған тапсырмалар үлгілері;

• Оқытуда заманауи технологияларды қолдану жолдары;

• Бағалау және кері байланыс беру әдістері қарастырылады.

Бұл құрал орыс тілі пәні мұғалімдеріне сабақ барысында сараланған оқытуды тиімді ұйымдастыруға көмектесетін тәжірибелік ұсыныстар мен нақты мысалдарды қамтиды. Мұғалімдер ұсынылған әдістерді өз тәжірибесіне бейімдеп, әр оқушының қажеттіліктеріне сай оқыту стратегиясын құра алады.

Бұл әдістемелік құрал орта білім беру ұйымдарының орыс тілі пәні мұғалімдеріне, әдіскерлерге және жас мамандарға арналған.

Әдістемелік құрал мазмұны

Кіріспе

• Орыс тілін оқытудағы саралап оқытудың маңызы

• Әртүрлі деңгейдегі оқушылардың ерекшеліктері

• Әдістемелік құралдың мақсаты мен міндеттері

1-БӨЛІМ. ӘР ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙДЕГІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ

1.1. Оқушылардың оқу деңгейін анықтау тәсілдері
1.2. Тілді меңгеру деңгейіне қарай оқушыларды жіктеу

• Бастапқы деңгей (тілді енді үйренушілер)

• Орта деңгей (негізгі грамматикалық және лексикалық дағдыларды меңгергендер)

• Жоғары деңгей (еркін сөйлей және жаза алатын оқушылар)
  1.3. Диагностикалық бағалау және жеке білім беру траекториясын анықтау

1-БӨЛІМ. ӘР ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙДЕГІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ

Бұл бөлімде оқушылардың тілдік дағдыларын бағалау және оларды деңгейлер бойынша жіктеу тәсілдері қарастырылады. Әртүрлі деңгейдегі оқушыларды дұрыс анықтау – тиімді саралап оқытудың негізі болып табылады.

1.1. Оқушылардың оқу деңгейін анықтау тәсілдері

Оқушылардың орыс тілін меңгеру деңгейін анықтау үшін әртүрлі әдістер қолданылады:

1. Тілдік тесттер – оқушылардың грамматика, лексика, тыңдалым және жазылым бойынша білімдерін бағалайтын тест тапсырмалары.

2. Диагностикалық бақылау жұмыстары – жазба жұмыстары (диктант, эссе, мазмұндама) арқылы оқушылардың жазылым дағдыларын бағалау.

3. Ауызша сұхбат (әңгімелесу) – оқушылардың сөйлеу дағдыларын анықтау үшін қарапайым сұрақтар қою.

4. Өзін-өзі бағалау және рефлексия – оқушылар өздерінің тілдік деңгейін бағалау үшін арнайы сауалнамаларды толтырады.

5. Практикалық тапсырмалар – сөйлем құрастыру, мәтінді түсіну, аудару, мәтіннен негізгі ойды анықтау секілді тапсырмалар арқылы бағалау.

1.2. Тілді меңгеру деңгейіне қарай оқушыларды жіктеу

Оқушыларды деңгейлер бойынша жіктеу олардың тілдік дағдыларын ескере отырып жүзеге асырылады.

Бастапқы деңгей (Beginner, A1-A2)

Бұл деңгейдегі оқушылар тілді енді үйреніп жатыр немесе өте қарапайым дағдыларға ие.
Ерекшеліктері:

• Сөздік қоры шектеулі (100-300 сөз).

• Қарапайым сөйлемдерді түсінеді және құрайды.

• Өзін таныстыра алады, күнделікті сұрақтарға жауап береді.

• Жазба жұмысында көптеген қателер жібереді.

Ұсынылатын жұмыс түрлері:

• Суреттер арқылы сөздік қорды кеңейту.

• Қысқа мәтіндермен жұмыс істеу.

• Диалогтық сөйлеуді дамытуға арналған жаттығулар.

• Ойындар мен қарапайым грамматикалық тапсырмалар.

Орта деңгей (Intermediate, B1-B2)

Бұл деңгейдегі оқушылар негізгі грамматикалық және лексикалық дағдыларды меңгерген.
Ерекшеліктері:

• 1000-3000 сөздік қор.

• Қарапайым және күрделі сөйлемдерді құра алады.

• Негізгі тақырыптарда диалог жүргізе алады.

• Мәтіндерді оқып, мазмұнын түсінеді.

Ұсынылатын жұмыс түрлері:

• Күрделірек мәтіндермен жұмыс істеу.

• Сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған рөлдік ойындар.

• Эссе, хат жазу сияқты жазба жұмыстарын орындау.

• Грамматикалық тапсырмаларды тереңдетіп оқыту.

Жоғары деңгей (Advanced, C1-C2)

Бұл деңгейдегі оқушылар орыс тілінде еркін сөйлей және жаза алады.
Ерекшеліктері:

• 5000+ сөздік қор.

• Күрделі мәтіндерді оқып, анализ жасай алады.

• Кез келген тақырыпта пікір білдіре алады.

• Эссе, баяндама, ғылыми стильде жаза алады.

Ұсынылатын жұмыс түрлері:

• Күрделі мәтіндермен талдау жұмыстарын жүргізу.

• Дебаттар, пікірталастар ұйымдастыру.

• Шығармашылық жұмыстар: эссе, зерттеу жұмыстары.

• Мәтіндердің стилистикасын талдау және жазылым дағдыларын жетілдіру.

1.3. Диагностикалық бағалау және жеке білім беру траекториясын анықтау

Диагностикалық бағалау – оқушылардың бастапқы тілдік деңгейін анықтап, оларға сәйкес оқыту стратегиясын жасауға көмектеседі.

Диагностикалық бағалау әдістері:

1. Кіріспе тестілеу – оқу жылының басында оқушылардың тілдік деңгейін анықтау.

2. Жазба жұмыстары – диктант, эссе, мазмұндама жазу арқылы бағалау.

3. Сөйлеу дағдыларын бағалау – әңгімелесу, диалог құру тапсырмалары.

4. Кері байланыс пен өзін-өзі бағалау – оқушылар өздерінің жетістіктерін бағалайды.

Жеке білім беру траекториясы:
Диагностикалық бағалау нәтижелері негізінде әр оқушыға жеке оқыту жоспары жасалады.

• Бастапқы деңгейдегі оқушылар – лексикалық минимумды меңгеру, грамматикалық негіздерді қалыптастыру.

• Орта деңгейдегі оқушылар – коммуникативтік дағдыларды жетілдіру, күрделірек мәтіндермен жұмыс істеу.

• Жоғары деңгейдегі оқушылар – тереңдетілген оқу, әдеби және ғылыми стильдерді меңгеру, шығармашылық тапсырмалар орындау.

Жеке білім беру траекториясын дұрыс құру арқылы әр оқушының тілдік дағдыларын тиімді дамытуға болады.

2-БӨЛІМ. САРАЛАП ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ҚАҒИДАЛАРЫ

2.1. Саралап оқытудың негізгі принциптері
2.2. Деңгейлік тапсырмалар құрастыру

• Бір тапсырманың бірнеше деңгейде берілуі

• Оқушылардың жеке қабілеттеріне қарай тапсырмаларды түрлендіру
  2.3. Оқу процесін ұйымдастырудың тиімді жолдары

• Топтық, жұптық және жеке жұмыс әдістері

• Жобалық және зерттеу жұмыстарын қолдану

• Дамытушы ойындар мен интерактивті әдістер

2-БӨЛІМ. САРАЛАП ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ҚАҒИДАЛАРЫ

Бұл бөлімде саралап оқытудың негізгі принциптері, деңгейлік тапсырмаларды құрастыру тәсілдері және оқу процесін ұйымдастырудың тиімді жолдары қарастырылады. Саралап оқыту – әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру сапасын арттыруға мүмкіндік беретін заманауи әдіс.

2.1. Саралап оқытудың негізгі принциптері

Саралап оқыту – оқушылардың білім деңгейіне, қабілеттеріне және оқу қарқынына сәйкес оқыту әдістерін таңдау процесі. Бұл тәсіл келесі принциптерге негізделеді:

1. Жекешелендіру (индивидуализация) – әр оқушының білім деңгейі, қызығушылықтары мен қажеттіліктерін ескеру.

2. Икемділік (гибкость) – оқыту әдістерін, материалдар мен тапсырмаларды оқу үдерісіне қарай өзгерту.

3. Қолжетімділік (доступность) – оқу материалының күрделілігін оқушының түсіну деңгейіне сәйкес реттеу.

4. Үдемелілік (постепенность) – оқушылардың білімін біртіндеп күрделендіру арқылы жетілдіру.

5. Қайталанымдылық (повторяемость) – оқу материалын тұрақты түрде қайталау арқылы білімді бекіту.

Саралап оқытудың негізгі мақсаты – әр оқушыға өз мүмкіндіктеріне сәйкес тиімді білім алу жағдайын жасау.

2.2. Деңгейлік тапсырмалар құрастыру

Саралап оқытуда тапсырмаларды оқушылардың деңгейіне қарай түрлендіру маңызды рөл атқарады.

Бір тапсырманың бірнеше деңгейде берілуі

Мысал:
Тапсырма: "Достық" тақырыбына сөйлемдер құрастыру.

• Бастапқы деңгей: 3-4 қарапайым сөйлем құрастырыңыз (мысалы, Менің досым бар. Оның аты – Айгүл. Ол мейірімді.).

• Орта деңгей: "Достық деген не?" деген сұраққа жауап беріп, 5-6 сөйлем жазыңыз.

• Жоғары деңгей: "Нағыз достық қандай болуы керек?" деген тақырыпта шағын эссе жазыңыз (8-10 сөйлем).

Оқушылардың жеке қабілеттеріне қарай тапсырмаларды түрлендіру

Мысал: Мәтінді түсіну тапсырмасы

• Бастапқы деңгей: Мәтін бойынша дұрыс/бұрыс жауап таңдау.

• Орта деңгей: Мәтіннің негізгі ойын анықтап, қысқаша мазмұндау.

• Жоғары деңгей: Мәтіннің идеясын талдап, өз пікіріңізді қосыңыз.

Бұл тәсіл әр оқушыға өз деңгейінде жұмыс істеуге мүмкіндік береді және олардың жеке қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

2.3. Оқу процесін ұйымдастырудың тиімді жолдары

Саралап оқытуда оқушыларды ұйымдастыру әдістерін дұрыс таңдау маңызды.

Топтық, жұптық және жеке жұмыс әдістері

1. Топтық жұмыс – әртүрлі деңгейдегі оқушыларды біріктіріп, бірлескен тапсырмалар орындау.
   Мысал: Жоба дайындау, мәтінмен жұмыс, рөлдік ойындар.

2. Жұптық жұмыс – екі оқушының бір-біріне көмектесе отырып, тапсырма орындауы.
   Мысал: Диалог құрастыру, бір-біріне сұрақ қою, мәтін аудару.

3. Жеке жұмыс – әр оқушының өз деңгейіне сәйкес тапсырмаларды өз бетінше орындауы.
   Мысал: Эссе жазу, тест орындау, шығармашылық жұмыс.

Жобалық және зерттеу жұмыстарын қолдану

Жобалық және зерттеу әдістері оқушылардың аналитикалық ойлау дағдыларын дамытады.
Мысал:

• Бастапқы деңгей: "Менің мектебім" тақырыбында сурет салып, қысқаша сипаттау.

• Орта деңгей: "Менің қалам/ауылым" тақырыбында шағын зерттеу жүргізу.

• Жоғары деңгей: "Қазақ және орыс мәдениетіндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар" тақырыбында жоба қорғау.

Дамытушы ойындар мен интерактивті әдістер

1. "Сөздік лото" – оқушылар сөздер мен олардың мағыналарын сәйкестендіреді.

2. "Кім жылдам?" – тақырып бойынша сөздерді тез атау.

3. "Рөлдік ойындар" – белгілі бір ситуацияны сахналау (мысалы, "Супермаркетте сөйлесу", "Дәрігердің қабылдауында").

4. Интерактивті тапсырмалар – онлайн-викториналар, LearningApps сияқты платформаларды қолдану.

Бұл әдістер оқушылардың белсенділігін арттырып, олардың орыс тілін үйренуге деген ынтасын күшейтеді.

Саралап оқытудың дұрыс әдістерін қолдану:
✔ Әр оқушының мүмкіндіктерін ескере отырып, білім сапасын арттырады.
✔ Оқушылардың қызығушылығын оятады және ынталандырады.
✔ Тілді меңгеру деңгейіне қарай тиімді оқытуға мүмкіндік береді.

Бұл әдістерді тәжірибеде қолдану мұғалімдерге оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.

3-БӨЛІМ. ӘР ДЕҢГЕЙДЕГІ ОҚУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ

3.1. Төмен деңгейдегі оқушылармен жұмыс

• Негізгі сөздік қорды меңгерту тәсілдері

• Қарапайым сөйлемдер құрастыруға үйрету

• Тыңдау және көру арқылы үйрету әдістері
  3.2. Орта деңгейдегі оқушылармен жұмыс

• Диалог және монолог арқылы сөйлеу дағдыларын дамыту

• Грамматикалық және лексикалық жаттығулар

• Жазба жұмыстарын жетілдіру әдістері
  3.3. Жоғары деңгейдегі оқушылармен жұмыс

• Күрделі мәтіндерді талдау және мазмұндау

• Шығармашылық жазба жұмыстары (эссе, баяндама, пікірталас)

• Дебаттар, рөлдік ойындар және шығармашылық тапсырмалар

3-БӨЛІМ. ӘР ДЕҢГЕЙДЕГІ ОҚУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ

Бұл бөлімде оқушылардың тілді меңгеру деңгейіне қарай қандай әдіс-тәсілдерді қолдануға болатыны қарастырылады. Әр деңгейдегі оқушылар үшін жеке жұмыс түрлерін ұйымдастыру олардың тілдік дағдыларын тиімді дамытуға көмектеседі.

3.1. Төмен деңгейдегі оқушылармен жұмыс

Бұл деңгейдегі оқушылар үшін ең бастысы – сөздік қорын молайту, қарапайым сөйлемдер құрастыру және тыңдалым дағдыларын қалыптастыру.

Негізгі сөздік қорды меңгерту тәсілдері

Көрнекілік әдісі:

• Суреттер, карточкалар, инфографика арқылы сөздерді үйрету.

• Сөздер мен олардың мағынасын сәйкестендіру ойындары.

Ассоциациялық әдіс:

• Сөздерді белгілі бір тақырыптар бойынша топтастыру (мысалы, "Жануарлар", "Киім", "Тамақ").

• Сөздерге қатысты қысқа әңгімелер ойлап табу.

Қарапайым сөйлемдер құрастыруға үйрету

Жай сөйлемдерді үлгі бойынша құрастыру:

• "Мен мектепке барамын." → "Мен дүкенге барамын."

• "Бұл – алма." → "Бұл – кітап."

Сөздерді дұрыс ретпен орналастыру жаттығулары:

• "Барамын, мен, мектепке." → "Мен мектепке барамын."

• "Кітап, бұл, менің." → "Бұл менің кітабым."

Тыңдау және көру арқылы үйрету әдістері

Аудио және видео материалдарды қолдану:

• Қысқа мультфильмдер, ертегілерді тыңдату.

• Көркем фильмдерден қарапайым диалогтарды көрсету.

Ойын түріндегі тапсырмалар:

• "Не естідің?" – аудиожазбадан бірнеше сөз тыңдап, оны қайталау.

• "Кім жылдам?" – мұғалім айтқан сөзді бірінші болып қайталайтын оқушыны анықтау.

3.2. Орта деңгейдегі оқушылармен жұмыс

Орта деңгейдегі оқушыларда негізгі грамматикалық және лексикалық дағдылар қалыптасқан, бірақ оларды жетілдіру қажет.

Диалог және монолог арқылы сөйлеу дағдыларын дамыту

Диалог құрастыру жаттығулары:

• "Дүкенде" тақырыбында екі оқушының диалог жүргізуі.

• "Демалыс" тақырыбында әңгімелесу.

Монологтық сөйлеуді дамыту:

• "Менің сүйікті ісім" тақырыбында 5-7 сөйлем айту.

• "Менің арманым" тақырыбында шағын әңгіме құрастыру.

Грамматикалық және лексикалық жаттығулар

Лексикалық жаттығулар:

• Белгілі бір тақырыпқа байланысты сөздерді топтастыру.

• Синонимдер мен антонимдерді табу.

Грамматикалық жаттығулар:

• Етістіктердің шақ түрлерін дұрыс қолдану.

• Сөйлемдерді дұрыс құрылымға келтіру.

Жазба жұмыстарын жетілдіру әдістері

Қысқа эссе немесе хат жазу:

• "Менің күнім" тақырыбында 5-7 сөйлем жазу.

• "Досыма хат" – досына орыс тілінде хат жазу.

Көшіріп жазу (транскрипция):

• Қысқа әңгімелерді немесе диалогтарды көшіріп жазу арқылы есте сақтау.

Диктанттар мен мазмұндамалар:

• Тыңдалған мәтін бойынша қысқа мазмұндама жазу.

• Диктант арқылы жазу сауаттылығын дамыту.

3.3. Жоғары деңгейдегі оқушылармен жұмыс

Жоғары деңгейдегі оқушылар еркін сөйлейді, жазады және күрделі мәтіндермен жұмыс істеуге қабілетті.

Күрделі мәтіндерді талдау және мазмұндау

Талқылау сұрақтары:

• Мәтіннің негізгі идеясы қандай?

• Авторы қандай ой айтқысы келген?

Мәтіннің мазмұнын өз сөздерімен айту:

• Мәтінді қысқаша баяндау.

• Қысқа аннотация немесе рецензия жазу.

Шығармашылық жазба жұмыстары (эссе, баяндама, пікірталас)

Эссе жазу:

• "Менің болашақ мамандығым"

• "Қазіргі қоғамдағы достық"

Баяндама дайындау:

• Белгілі бір тақырып бойынша зерттеу жүргізу (мысалы, "Қазақ және орыс мәдениетінің ерекшеліктері").

Пікірталасқа қатысу:

• "Кітап оқу маңызды ма, әлде фильм көру ме?"

• "Смартфондардың пайдасы мен зияны"

Дебаттар, рөлдік ойындар және шығармашылық тапсырмалар

Дебаттар:

• Белгілі бір мәселе бойынша пікірталас жүргізу.

Рөлдік ойындар:

• "Жұмыс сұхбаты" – оқушылар сұхбат алушы және сұхбат беруші рөлінде болады.

• "Турист және гид" – турист гидтен жол сұрайды.

Шығармашылық тапсырмалар:

• Өлең немесе әңгіме жазу.

• Белгілі бір тақырыпта бейнеролик түсіру.

Әр деңгейдегі оқушыларға арналған арнайы жұмыс түрлерін қолдану:
✔ Оқушылардың қабілеттерін ескере отырып, тиімді оқытуға мүмкіндік береді.
✔ Оқу процесін қызықты және нәтижелі етеді.
✔ Әр оқушының тілдік дағдыларын дамытып, орыс тілін меңгеруін жақсартады.

Бұл әдістерді жүйелі түрде қолдану мұғалімдерге оқыту сапасын арттыруға көмектеседі.

4-БӨЛІМ. ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

4.1. Интерактивті платформалар мен қосымшалар
4.2. Онлайн ресурстар мен мультимедиялық материалдар
4.3. Оқушылардың деңгейіне сай цифрлық тапсырмалар құрастыру

4-БӨЛІМ. ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Қазіргі білім беру үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) оқушылардың білімін тиімді әрі қызықты түрде меңгеруіне мүмкіндік береді. Бұл бөлімде интерактивті платформалар, онлайн ресурстар және цифрлық тапсырмалар құрастырудың жолдары қарастырылады.

4.1. Интерактивті платформалар мен қосымшалар

Интерактивті платформалар оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруға және мұғалімдерге сараланған тапсырмалар беруге көмектеседі.

Орыс тілін үйренуге арналған танымал платформалар:

1. LearningApps.org – интерактивті жаттығулар жасауға мүмкіндік береді (сәйкестендіру, викторина, сөздерді реттеу).

2. Quizlet – сөздік қорын дамытуға арналған флешкарттар.

3. Kahoot! – білімді тексеруге арналған қызықты викториналар.

4. LiveWorksheets – жұмыс парақтарын онлайн орындау мүмкіндігі.

5. Mentimeter – оқушылардың жауаптарын бірден экранда көрсетуге мүмкіндік беретін құрал.

Ойын түріндегі қосымшалар:

• Duolingo, LinguaLeo – сөздік қорын дамыту.

• Wordwall, Baamboozle – тілдік ойындар.

Бұл платформаларды пайдалану сабақтың қызықты әрі тиімді өтуіне ықпал етеді.

4.2. Онлайн ресурстар мен мультимедиялық материалдар

Оқу үдерісінде бейнематериалдар, аудио-жазбалар, интерактивті кітаптар оқушылардың тілді меңгеруіне көмектеседі.

Бейне және аудиоматериалдар:

1. YouTube:

   • "Говорим по-русски" – сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған канал.

   • "Решаем вместе" – орыс тілінің грамматикасы мен емлесін түсіндіретін бейнероликтер.

2. Podcast-тар:

   • "Радио Arzamas" – мәдениет пен тіл туралы қызықты әңгімелер.

   • "Простыми словами" – күнделікті сөйлеу тілін дамытуға арналған подкаст.

Электрондық кітаптар мен онлайн сөздіктер:

• Gramota.ru – орфографиялық және грамматикалық анықтамалар.

• Slovari.ru, Multitran – көптілді сөздіктер.

• LitRes, Bookmate – онлайн кітап оқу.

Виртуалды экскурсиялар мен музейлер:

• Google Arts & Culture – әлемдік музейлерге онлайн саяхат жасау.

• Эрмитаж, Третьяков галереясы, Пушкин музейі – орыс мәдениетімен танысуға мүмкіндік береді.

Осы ресурстарды қолдану оқушылардың тілдік ортаға енуін жеңілдетеді.

4.3. Оқушылардың деңгейіне сай цифрлық тапсырмалар құрастыру

Саралап оқытуға негізделген цифрлық тапсырмалар оқушылардың деңгейін ескеріп жасалуы керек.

Бастапқы деңгей:

• Суреттер мен сөздерді сәйкестендіру (LearningApps, Wordwall).

• Қарапайым сөйлемдерді толықтыру (Google Forms, Quizlet).

• Аудио тыңдап, дұрыс жауапты таңдау (Kahoot, Baamboozle).

Орта деңгей:

• Диалог құрастыру (LiveWorksheets).

• Грамматикалық тапсырмалар (Quizizz, Quizlet).

• Кроссвордтар мен сөзжұмбақтар (Puzzlemaker, Crossword Labs).

Жоғары деңгей:

• Эссе жазу және онлайн тексеру (Google Docs, Grammarly).

• Дебатқа дайындалу және презентация жасау (Canva, Prezi).

• Жобалық жұмыстарды цифрлық форматта қорғау (Padlet, Flipgrid).

Цифрлық технологияларды тиімді пайдалану оқушылардың қызығушылығын арттырып, білім сапасын жақсартады.

Оқытуда ақпараттық технологияларды қолдану:
✔ Оқушылардың өзіндік оқу қабілеттерін дамытады.
✔ Саралап оқытуға мүмкіндік береді.
✔ Білімді жеңіл әрі қызықты түрде меңгеруге көмектеседі.

Бұл тәсілдерді дұрыс қолдану мұғалімдердің жұмысын жеңілдетіп, оқыту процесін тиімді етеді.

5-БӨЛІМ. ОҚУШЫЛАРДЫ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ КЕРІ БАЙЛАНЫС БЕРУ

5.1. Критериалды бағалау жүйесін қолдану
5.2. Формативті бағалау және өзін-өзі бағалау
5.3. Оқушылардың жетістіктерін бақылау және дамыту стратегиялары

5-БӨЛІМ. ОҚУШЫЛАРДЫ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ КЕРІ БАЙЛАНЫС БЕРУ

Бағалау оқу үдерісінің маңызды бөлігі болып табылады. Ол оқушылардың білім деңгейін анықтауға, оларды ынталандыруға және оқыту әдістерін жетілдіруге мүмкіндік береді. Бұл бөлімде бағалау түрлері, формативті бағалау әдістері және оқушылардың жетістіктерін бақылау стратегиялары қарастырылады.

5.1. Критериалды бағалау жүйесін қолдану

Критериалды бағалау – оқушылардың оқу жетістіктерін алдын-ала белгіленген нақты өлшемдерге (критерийлерге) сәйкес бағалау жүйесі.

Критериалды бағалаудың негізгі қағидалары:

• Оқушының нақты жетістігін көрсету.

• Бағалау өлшемдерінің ашықтығы мен айқындығы.

• Кері байланыс арқылы оқу процесін жетілдіру.

Бағалау түрлері:

1. Қалыптастырушы (формативті) бағалау – оқу процесі барысында оқушының даму деңгейін анықтау үшін қолданылады.

2. Жиынтық (суммативті) бағалау – белгілі бір бөлім немесе тоқсан аяқталғаннан кейін жүргізіледі.

Бағалау критерийлері:

• Білімді меңгеру деңгейі (мәтінді түсіну, негізгі ойды анықтау).

• Тілді қолдану дағдылары (сөйлеу, жазу, тыңдау).

• Грамматикалық және лексикалық сауаттылық.

Мысалы, жазба жұмысын бағалау критерийлері:

Бұл тәсіл оқушыларға өздерінің қай бағытта жетілдіру қажет екенін түсінуге көмектеседі.

5.2. Формативті бағалау және өзін-өзі бағалау

Формативті бағалау – сабақ барысында жүргізілетін, оқушының білімін жетілдіруге бағытталған бағалау түрі. Ол оқушылардың оқуын үздіксіз бақылауға және оларға жедел кері байланыс беруге мүмкіндік береді.

Формативті бағалаудың әдістері:

• "Екі жұлдыз, бір тілек" – оқушылар өзара кері байланыс береді (екі жақсы тұсын, бір жақсартуды қажет ететін тұсын жазады).

• "Бағдаршам әдісі" – оқушылар жасыл (барлығын түсіндім), сары (орташа түсіндім), қызыл (түсінбедім) түстерін көтереді.

• "Кері байланыс парағы" – сабақ соңында оқушылар қысқаша пікір жазады:

  • Мен бүгін нені үйрендім?

  • Қандай сұрақтарым бар?

  • Маған қай бөлім қиын болды?

Өзін-өзі бағалау:

• Оқушыларға бағалау критерийлері бойынша өз жұмысын бағалау ұсынылады.

• "Өзін-өзі бағалау картасы" арқылы өз нәтижелерін талдайды.

• Күнделік жүргізу – оқушылар өздерінің жетістіктері мен қиындықтарын жазады.

5.3. Оқушылардың жетістіктерін бақылау және дамыту стратегиялары

Оқушылардың жетістіктерін бақылау оларды үздіксіз дамытуға және қолдауға көмектеседі.

Оқушылардың жетістіктерін бақылау тәсілдері:

• Жеке оқу траекториясын құру – әр оқушының қажеттілігіне қарай жеке жоспар жасау.

• Жетістіктер картасын жүргізу – оқушының даму динамикасын көрсету.

• Портфолио жасау – оқушының үздік жұмыстары мен жетістіктерін жинақтау.

Жетістіктерді дамыту стратегиялары:

• Қосымша сабақтар ұйымдастыру – деңгейі төмен оқушылар үшін қолдау сабақтарын өткізу.

• Дарынды оқушылармен жұмыс – күрделі тапсырмалар беру, олимпиадаларға дайындау.

• Ата-аналармен кері байланыс – оқушының жетістіктері туралы хабарлау.

Бағалау және кері байланыс беру:
✔ Оқушылардың білім алу процесін жақсартады.
✔ Өзін-өзі реттеуге және жауапкершілікке үйретеді.
✔ Мұғалімге оқыту стратегиясын жетілдіруге көмектеседі.

Тиімді бағалау әдістерін қолдану оқу сапасын арттырып, оқушылардың қызығушылығын оятады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Әртүрлі деңгейдегі оқушылармен жұмыс істеу – мұғалімнің кәсіби шеберлігін, шығармашылық көзқарасын және заманауи әдіс-тәсілдерді қолдануын талап ететін күрделі, бірақ маңызды процесс. Орыс тілі сабақтарында саралап оқыту әдістерін тиімді пайдалану әр оқушының жеке қабілеттерін ескеріп, олардың тілдік дағдыларын жүйелі түрде дамытуға мүмкіндік береді.

Бұл әдістемелік құралда оқушылардың білім деңгейін анықтау, саралап оқытудың принциптері мен тәсілдері, деңгейлік тапсырмаларды құрастыру жолдары және заманауи технологияларды қолдану мүмкіндіктері қарастырылды. Сонымен қатар, оқыту үдерісінде бағалау мен кері байланыстың маңыздылығы айқындалды.

Орыс тілін меңгеру деңгейі әртүрлі оқушылармен жүйелі және сараланған жұмыс жүргізу:

• Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады;

• Тілдік дағдыларын жетілдіруге көмектеседі;

• Оқытудың нәтижелілігін қамтамасыз етеді.

Мұғалімдер бұл әдістемелік құралды өз тәжірибесінде қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттырып қана қоймай, олардың өз бетімен білім алуына, шығармашылық және сыни ойлау дағдыларын дамытуына ықпал ете алады.

Саралап оқыту – әрбір оқушының мүмкіндігін толық ашуға бағытталған тиімді тәсіл. Осы әдістемелерді қолдану арқылы мұғалімдер өз тәжірибесін жетілдіріп, орыс тілін оқытуда жоғары нәтижеге қол жеткізе алады.

ҚОСЫМША МАТЕРИАЛДАР

1. Деңгейлік тапсырмалар үлгілері

1.1 Бастапқы деңгей (тілді енді үйренушілер)

• Лексикалық тапсырма: Келесі суреттерге сәйкес сөздерді жазыңыз. (Суреттер: кітап, мектеп, мұғалім, оқушы, тақта)

• Грамматикалық тапсырма: Сөйлемдерді толықтырыңыз.

  • Мен ... (мектепте/үйде/класс ішінде) оқимын.

  • Бұл – ... (менің/сенің/оның) кітап.

• Сөйлеу дағдысы: Өзіңіз туралы 3-4 сөйлем жазыңыз.

1.2 Орта деңгей (негізгі грамматикалық және лексикалық дағдыларды меңгергендер)

• Грамматикалық жаттығу:

  • Көптік жалғауды қолданып, сөздерді өзгертіңіз: қала, дәптер, мұғалім.

• Диалог құру: «Мектептегі бір күнім» тақырыбында диалог жазыңыз.

• Жазба жұмысы: «Менің сүйікті пәнім» тақырыбында шағын мәтін жазыңыз.

1.3 Жоғары деңгей (еркін сөйлей және жаза алатын оқушылар)

• Сын тұрғысынан ойлау тапсырмасы: Берілген мәтінді оқып, негізгі ойын анықтаңыз.

• Дебатқа дайындық: «Орыс тілін білу – мүмкіндіктерді кеңейтеді» тақырыбында өз көзқарасыңызды дәлелдеңіз.

• Шығармашылық жұмыс: Кез келген тақырыпта эссе жазыңыз.

2. Орыс тілі сабағында қолдануға болатын ойындар

• «Кім жылдам?» – мұғалім сөз айтады, оқушылар сол сөзбен сөйлем құрастырады.

• «Сөз құрастыру» – бір ұзын сөзден бірнеше кіші сөздер құрастыру (мысалы, «университет» → «свет», «вест»).

• «Сөз тізбегі» – оқушылар кезекпен алдыңғы сөздің соңғы әрпінен басталатын жаңа сөз айтады.

3. Оқытушыларға арналған пайдалы интернет-ресурстар

• Грамматика және лексика бойынша материалдар: gramota.ru

• Онлайн тапсырмалар мен тесттер: learningapps.org

• Сабаққа арналған бейнематериалдар: Russian For Everyone YouTube

• Электронды кітаптар мен оқу құралдары: litres.ru

Бұл қосымша материалдар мұғалімдерге әртүрлі деңгейдегі оқушылармен тиімді жұмыс істеуге көмектеседі.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Васильева, Е. А. «Методика преподавания русского языка» – Москва: Просвещение, 2019.

2. Гусев, А. Н. «Современные технологии обучения русскому языку» – Санкт-Петербург: Лань, 2021.

3. Зайцева, О. В. «Дифференцированный подход в обучении русскому языку» – Москва: Флинта, 2020.

4. Крылова, О. Е., Горбачевич, К. С. «Практическая грамматика русского языка» – Москва: Русский язык, 2018.

5. Разумовская, М. М. «Методика преподавания русского языка в школе» – Москва: Академия, 2022.

6. Текучева, И. А. «Методы и приемы работы на уроках русского языка» – Ростов-на-Дону: Феникс, 2017.

7. Федеральный государственный образовательный стандарт среднего общего образования (ФГОС). – Москва: Министерство образования и науки РФ, 2021.

8. Сайт gramota.ru – Электронный ресурс по русскому языку.

9. LearningApps.org – Интерактивные задания для изучения русского языка.

10. YouTube-канал «Russian For Everyone» – Видеоуроки по русскому языку.