Түркістан қаласы

Түркістан облысы білім басқармасының

Түркістан қаласы білім бөлімінің

"Балдырған" бөбекжай-бақшасы" МКҚК

Кыстаубаева Жанат Жумагелдиевна

Педагог - психолог

Отбасылық қарым-қатынастың бала психикасына әсері

Аңдатпа

Бұл мақалада отбасылық қарым-қатынастың бала психикасына әсері қарастырылады. Отбасы мүшелері арасындағы өзара қарым-қатынас үлгілері баланың психологиялық дамуына қалай ықпал ететініне назар аударылады.

Аннотация

В данной статье рассматривается влияние семейных отношений на психику ребенка. Обращается внимание на то, как модели взаимодействия между членами семьи влияют на психологическое развитие ребенка.

Annotation

This article explores the impact of family relationships on a child's psyche. It focuses on how interaction patterns among family members influence the child's psychological development.

Қоғамның негізгі діңгегі – отбасы – адам өміріндегі ең маңызды әлеуметтік институт болып табылады. Ол әрбір жеке тұлғаның дүниеге келуі мен қалыптасуының алғашқы және шешуші ортасы. Бала отбасында өмірмен танысады, алғашқы эмоциялық тәжірибе жинақтайды, мінез-құлық нормаларын игереді және өзінің психикалық әлемін қалыптастырады. Отбасылық қарым-қатынас бала психикасына зор ықпал етеді. Бала дамуының әртүрлі кезеңдерінде отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынастың маңызы зор. Отбасылық қарым-қатынастың бала психикасына әсері – бұл терең зерттеуді талап ететін өзекті мәселе. Ата-ананың өзара және баламен қарым-қатынасының сипаты – жылулық пен қолдауға негізделген ме, әлде жанжал мен сенімсіздікке толы ма – баланың эмоционалдық тұрақтылығын, өзін-өзі бағалауын, әлеуметтік дағдыларын және болашақтағы жеке өміріндегі табыстылығын айқындайды.

Отбасылық қарым-қатынастың бала психикасына әсері жайлы зерттеулер көрсеткендей, отбасындағы эмоционалдық қолдау мен түсіністік бала дамуының маңызды факторы болып табылады. Отбасылық қарым-қатынастың бала психикасына әсерін зерттеу психологиялық ғылымның ең маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Көптеген халықаралық және отандық зерттеулер отбасылық климат пен баланың әл-ауқаты арасындағы тікелей байланысты дәлелдейді.

1. ЮНИСЕФ Зерттеулері (БҰҰ Балалар Қоры)

ЮНИСЕФ-тің Еуропа және Орталық Азия елдерінде жүргізген зерттеулері отбасылық зорлық-зомбылықтың кең таралуын және оның ауыр салдарын көрсетеді:

• Психологиялық Агрессияның Жоғары Деңгейі: Зерттеу деректері бойынша, аймақтағы балалардың 69%-ға дейіні психологиялық агрессияға (қорқыту, кемсіту, ауызша қорлау) тап болады.

• Салдары: Физикалық немесе психологиялық зорлық-зомбылыққа ұшыраған балалардың психикалық бұзылуларға ұшырау, мектепте қиындық көру және агрессивті мінез-құлық көрсету ықтималдығы жоғары.

• Ұрпақтан-Ұрпаққа Өту: Зерттеулер мұндай зорлық-зомбылықтың салдары ересек өмірде де жалғасып, оның келесі ұрпақтың отбасыларында да қайталану ықтималдығын арттыратынын дәлелдейді. Ата-ананың өз эмоциясын бақылай алмауы – зорлық-зомбылықты қолданудың негізгі себебі болып табылады.

Зерттеулер көрсеткендей, ата-аналар арасындағы жиі ұрыс-керістер балаларда стресс деңгейінің жоғарылауына әкеледі, бұл олардың психологиялық және әлеуметтік дамуына кері әсерін тигізеді. Психологтар баланың эмоционалдық қажеттіліктерінің қанағаттандырылуы оның психикалық денсаулығының негізі екенін көрсетеді:

• Ана мен Баланың Тығыз Қарым-қатынасы: Егер ана баланың мінез-құлқын қатаң бақылауға алып, тыйымдар қойып, оның дербестігіне кедергі келтірсе, бұл баланың бейімделмеушілік мінез-құлқына әкеледі.

• Эмоционалдық Суықтық (Бас тарту): Кейбір зерттеулер ана тарапынан эмоционалдық суықтық пен мейірімділік сезімдерінің болмауы баланың психикасында ауыр бұзылулар тудыруы мүмкін екенін көрсетеді. Ана гигиеналық талаптарды орындағанымен, көзбен, денемен тікелей эмоционалды байланысқа түспесе, балада әртүрлі бұзылулар, тіпті психопатологиялық деңгейге дейінгі ауытқулар (мысалы, аутистік спектр белгілері) пайда болуы мүмкін.

• Қазақстандық Зерттеулер: Отандық психологтар "Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер" қағидасын негізге ала отырып, отбасындағы ата-ананың өзара сыйластығы мен жақсы қарым-қатынасы баланың психологиясына оң әсер ететінін атап көрсетеді. Баланың тәрбиелі, инабатты болып өсуі ата-ананың өз міндеттеріне қаншалықты уақыт бөлетініне тікелей байланысты.

Қорытындылай келе, отбасылық қарым-қатынастың сапасы баланың психикалық денсаулығының негізгі факторы болып табылады. Үйлесімді, сыйластыққа негізделген және эмоционалдық қолдау бар отбасылық орта балада сенімділік, жоғары өзін-өзі бағалау және эмоционалдық тұрақтылық қалыптастырады. Бақытты және психикалық тұрғыдан сау ұрпақ тәрбиелеу үшін әрбір ата-ана: ашық қарым-қатынас орнатуға, сөзсіз махаббатты көрсетуге, баланың жеке тұлғасын қабылдауға және өз эмоцияларын басқаруға басымдық беруі қажет. Отбасылық қарым-қатынасты жақсарту – ұлттың болашағына салынған ең маңызды инвестиция. Сондықтан ата-аналар өзара қарым-қатынастарын реттеп, балаларға қолдау көрсету арқылы олардың психологиялық дамуын оңтайлы етуге тырысуы қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Бекмұратова, Л. (2020). Отбасылық қарым-қатынас және бала психологиясы. Алматы: Қазақ университеті баспасы.

2. Мұқанова, А. (2019). Бала тәрбиесі және отбасы. Нұр-Сұлтан: Білім баспасы.

3. Тоқтаров, Е. (2021). Психология негіздері. Алматы: Рауан баспасы.