Өзекті өртер шындық: Саяси қуғын-сүргін құрбандары

Өзекті өртер шындық: Саяси қуғын-сүргін құрбандары

ХХ ғасырдың зұлмат жылдары – халқымыздың жадында мәңгі қалатын қайғылы беттердің бірі. 1930–1950 жылдар аралығында Кеңестік жүйенің саяси қуғын-сүргіні Қазақстан халқы үшін ауыр сын болды. Бұл кезеңде мыңдаған жазықсыз адамдар «халық жауы» деген жалған айыппен сотталып, атылып, абақтыға қамалды немесе Сібірге, Қиыр Шығысқа жер аударылды. Бұл – тек жекелеген тұлғалардың ғана емес, тұтас бір ұлттың санасын жаншыған саяси трагедия.

Қазақстанда қуғын-сүргіннің негізгі кезеңі 1937–1938 жылдарға сәйкес келеді. Статистикалық мәліметтер бойынша, осы жылдары 103 мыңнан астам адам жазаланып, 25 мыңнан астамы ату жазасына кесілген. Репрессия қазақтың бетке ұстар азаматтарын – Алаш зиялыларын, қоғам қайраткерлерін, ақын-жазушыларын, дін мен ғылым өкілдерін жаппай қамтыды. Мысалы, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Тұрар Рысқұлов, Сәкен Сейфуллин сынды ұлт қаймақтары осындай зұлматтың құрбаны болды.

Саяси қуғын-сүргіннің қасіреті тек жекелеген адамдармен шектеліп қалған жоқ. Олардың отбасы мүшелері де «халық жауының туысы» деген айыппен қорлық көріп, балалар үйлеріне тапсырылды, кемсітіліп, қоғамнан шеттетілді. Бұл – бүгінгі ұрпақтың ұмытуға қақысы жоқ тарихи әділетсіздік.

Қуғын-сүргін жылдары Қазақстан аумағы ірі лагерлік аймаққа айналды. Қарлаг (Қарағанды еңбекпен түзеу лагері), АЛЖИР (Отанын сатқандар әйелдерінің Ақмола лагері) сынды лагерьлерде мыңдаған адамдар ауыр еңбекке жегілді. Олардың көпшілігі сол лагерьлерден оралған жоқ.

Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанда қуғын-сүргін құрбандарын ақтау үдерісі басталды. 1993 жылы қабылданған «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» заң – тарихи әділеттілікті қалпына келтіру жолындағы маңызды қадам болды. Мемлекет бұл күнді – 31 мамырды – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні деп белгіледі.

Бүгінде қуғын-сүргін құрбандарының есімдері жаңғырып, ұрпақ санасында қайта жаңғырып келеді. Бұл – өткеннің сабағын ұмытпай, келешек үшін тарихи әділеттілікті сақтау жолындағы парыз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қойгелдіев М. Алаш қозғалысы. – Алматы: «Санат», 1995.

2. Әбілқасымов Б. Зұлмат жылдар шежіресі. – Алматы: «Атамұра», 2002.

3. Қазақстан Республикасының «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» заңы, 1993 ж.

4. Кенжебаев Б. Тарих тағылымы. – Алматы: «Білім», 2010.

5. ҚР Ұлттық архиві материалдары.