ӨЗГЕ ҰЛТ ӨКІЛДЕРІНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕТУДІҢ ҚЫСҚАША ФОРМУЛАЛАРЫ

КУРЕГЕНОВА ГАЛИЯ АБДРАШИТОВНА

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПӘНІ МҰҒАЛІМІ

АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ №17 «ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП» КММ

Бүгінгі күні қазақ тілі өзінің мемлекеттік биік мәртебесіне лайық деңгейде қызмет атқару қажеттілігі заман талабынан туып отыр. Мемлекетіміздің кез-келген оқу орнында қазақ тілі ана тілі және мемлекеттік тіл ретінде оқытылады. Мемлекеттік тіл-қазақ тілі Қазақстан Республикасында өмір сүріп жатқан әрбір өскелең ұрпақтың ертеңгі күні үлкен өмірге араласқанда оның қоғамдағы қызметіне көмегін тигізетін, жұмысында, күнделікті өмірінде қажетіне жарайтындай білім бере алатын аса білікті пәндердің бірі. Осы үлкен міндетті жүзеге асыру оқу орындарының, білім алып жатқан болашақ азаматтарымыздың қызметіне тікелей байланысты және мемлекеттік тілдің қолданылу аясына, қабылданған заңдардың сөз жүзінде емес, іс жүзінде орындалуына байланысты. Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың пікір айту, ауызша, жазбаша сауатты сөйлеу, қоғамның өзге өкілдерімен дұрыс қарым-қатынас жасау, яғни әрбір адамға керекті коммуникативті дағдыларды қалыптастыру мәселелерін шешуге міндеттіміз. Тіл арқылы қазақ халқының тарихы, әдебиеті, мәдениеті, ұлттық салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, болмысы танылады. Осы мақсатқа жетсек ғана Қазақстанның саналы, елжанды ұл-қызын, қазақ халқын, ана тілін, жерін, тарихын құрметтейтін, қадірлейтін өзге тілді азамат тәрбиелейміз.

Қазақ тілін оқыту әдістемесі жылдан-жылға тәуелсіз елімізбен бірге жетіліп, дамып келеді. Әрине, "Мәскеу бірден тұрғызылған жоқ"("Москва не сразу строилась") демекші, аз ғана уақыт ішінде барлығы біз ойлағандай бола қалмайтыны белгілі жайт. Тілімізді зерттеуші ғалымдарымыз, тіл үйретуші мамандарымыз, ұстаздарымыз оны үйретудің оңай, тиімді жолдарын қарастырып, іздестіріп, ойлап тауып, көпшілікке ұсынып жүр. Мемлекеттік тілді үйретудің алғашқы сатысында тұрған біздер- мектеп мұғалімдері ұсынылған әдіс-тәсілдерді өз сабақтарымызда қолданып, қажетімізге жаратып, өзге ұлт балаларына тілімізді меңгертуге атсалысып жүрміз.

Менің өз тәжірибемде жиі қолданатын тәсілімнің бірі-етістіктің шақтарын, райларын, есімше, көсемше категорияларын, көмекші сөздерді үйретуді қысқаша формула арқылы беру әдісі. Формуланы жатқа білетін оқушы кез-келген уақытта, кез-келген жағдайда оны есіне түсіріп, етістікпен сөйлем, диалог, мәтін құрастыруға дағдыланады. Әсіресе, көмекші есімдермен сөйлем құрастыруда формуланың тигізер көмегі айтарлықтай. Орыс тілді өзге ұлт балаларына сөйлемдегі қолданысына қарай септік жалғаулары өзгеріп отыратын көмекші есімдерді меңгеру, сөйлемде қолдану біршама қиындық тудырады. Бұл тақырып келесі формула арқылы түсіндіріледі. Сөздің түбірі+-і.с.(ілік септіктің жалғауы) к.е.(көмекші есім)+т.ж.(тәуелдік жалғау)+с.ж.(септік жалғау). Баяндауыштан көмекші есімді сөз тіркесіне сұрақ қою арқылы септік жалғауын табу керектігі айтылады. Мысалы: 1.Үй+дің алд+ы+нда ағаш өсіп тұр. Ағаш қайда(ж.с.) өсіп тұр? 2.Әпкем үй+дің алд+ы+н сыпырды. Әпкем нені(т.с.) сыпырды? 3.Досым үй+дің алд+ы+нан шықты. Досым қайдан(ш.с.) шықты? 4.Үй+дің алд+ы+на үлкен машина тоқтады. Үлкен машина қайда(б.с.) тоқтады?

Қысқаша формулалар арқылы үйрету әдісі өз тиімділігін көрсетуде. Олардың көмегімен оқып жүрген тіл үйренушілердің айтарлықтай нәтижеге қол жеткізгенін байқауға болады.

ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕТУДІҢ ҚЫСҚАША ФОРМУЛАЛАРЫ

№	Тақырыптар	Қысқаша формулалар	Мысалдар
1.	Нақ осы шақ	Е .т.+ -ып, -іп, -п, (-а, -е) жатыр, отыр, тұр,жүр+ж.ж.	Б ар+ ып отыр+мын
2.	Нақ осы шақтың болымсыз түрі	Е.т.+ -ып, -іп, -п, (-а, -е) жатқан, отырған, тұрған,жүрген+жоқ+ж.ж.	Б ар+ ып отырған жоқ+пын
3.	Ауыспалы осы шақ пен ауыспалы келер шақ	Е.т +-а, -е, -й+ ж.ж.	Б ар+ а+ мын
4.	Ауыспалы осы шақ пен ауыспалы келер шақтың болымсыз түрі	Е.т + -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе+ й+ ж.ж.	Б ар+ ма+ й+ мын
5.	Мақсатты келер шақ	1.Е.т.+ -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек+ (-шы,-ші)+ж.ж. 2.Е.т.+ -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек+ ж.ж.	1.Бар+ мақ( шы)+мын 2.Бар+ мақ+ пын
6.	Болжалды келер шақ	1 .Е.т.+ -ар, -ер, -р+ ж.ж. 2 .Е.т.+-атын, -етін, -йтын, -йтін ш ы(қ)ғ+-ар+ ж.ж.	1.Бар+ ар+ мын 2.Бар+ атын шығ+ар+ мын
7.	Болжалды келер шақтың болымсыз түрі	Е .т.+ -ма,-ме, -ба, -бе, -па, -пе+ с+ ж.ж.	Бар+ ма+ с+ пын
8.	Жедел өткен шақ	Е .т.+-ды, -ді, -ты, -ті+ т.ж.	Бар+ ды+ м
9.	Жедел өткен шақтың болымсыз түрі	1 .Е.т.+ -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе +-ды, -ді, -ты, -ті+ т.ж. 2. Е.т.+ -ған, -ген, -қан, -кен+ жоқ+ ж.ж.	1 .Бар+ ма+ ды+ м. 2.Бар+ ған жоқ+пын
10.	Бұрынғы өткен шақ	1.Е.т.+ -ған, -ген, -қан, -кен+ ж.ж. 2. Е.т.+ -ып, -іп, -п+ ж.ж.	1.Бар+ ған+ мын. 2.Бар+ ып+ пын
11.	Бұрынғы өткен шақтың болымсыз түрі	1.Е.т.+ -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе+ -ған, -ген+ ж.ж. 2.Е.т.+ -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе+ -п+ ж.ж.	1.Бар+ ма+ ған+ мын. 2.Бар+ ма+ Жүктеу ЖИ арқылы жасау ЖИ арқылы жасау Бөлісу 1 - айлық Материал тарифі -96% жеңілдік 00 05 00 ҚМЖ Ашық сабақ Тәрбие сағаты Презентация БЖБ, ТЖБ тесттер Көрнекіліктер Балабақшаға арнарлған құжаттар Мақала, Эссе Дидактикалық ойындар және тағы басқа 400 000 материал Барлық 400 000 материалдарды шексіз жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз 1 990 ₸ 49 000₸ 1 айға қосылу Таңдау Материалға шағымдану Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз Жариялаған: Курегенова Галия Абдрашитовна 22 Сәуір 2024 203 Шағым жылдам қаралу үшін барынша толық ақпарат жіберіңіз Шағымды қалдыру ӨЗГЕ ҰЛТ ӨКІЛДЕРІНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕТУДІҢ ҚЫСҚАША ФОРМУЛАЛАРЫ Тақырып бойынша 11 материал табылды ӨЗГЕ ҰЛТ ӨКІЛДЕРІНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕТУДІҢ ҚЫСҚАША ФОРМУЛАЛАРЫ Материал туралы қысқаша түсінік Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін үйретуге арналған көмекші құрал Материалды жүктеу Материалдың қысқаша нұсқасы ӨЗГЕ ҰЛТ ӨКІЛДЕРІНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕТУДІҢ ҚЫСҚАША ФОРМУЛАЛАРЫ КУРЕГЕНОВА ГАЛИЯ АБДРАШИТОВНА ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПӘНІ МҰҒАЛІМІ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ №17 «ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП» КММ Бүгінгі күні қазақ тілі өзінің мемлекеттік биік мәртебесіне лайық деңгейде қызмет атқару қажеттілігі заман талабынан туып отыр. Мемлекетіміздің кез-келген оқу орнында қазақ тілі ана тілі және мемлекеттік тіл ретінде оқытылады. Мемлекеттік тіл-қазақ тілі Қазақстан Республикасында өмір сүріп жатқан әрбір өскелең ұрпақтың ертеңгі күні үлкен өмірге араласқанда оның қоғамдағы қызметіне көмегін тигізетін, жұмысында, күнделікті өмірінде қажетіне жарайтындай білім бере алатын аса білікті пәндердің бірі. Осы үлкен міндетті жүзеге асыру оқу орындарының, білім алып жатқан болашақ азаматтарымыздың қызметіне тікелей байланысты және мемлекеттік тілдің қолданылу аясына, қабылданған заңдардың сөз жүзінде емес, іс жүзінде орындалуына байланысты. Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың пікір айту, ауызша, жазбаша сауатты сөйлеу, қоғамның өзге өкілдерімен дұрыс қарым-қатынас жасау, яғни әрбір адамға керекті коммуникативті дағдыларды қалыптастыру мәселелерін шешуге міндеттіміз. Тіл арқылы қазақ халқының тарихы, әдебиеті, мәдениеті, ұлттық салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, болмысы танылады. Осы мақсатқа жетсек ғана Қазақстанның саналы, елжанды ұл-қызын, қазақ халқын, ана тілін, жерін, тарихын құрметтейтін, қадірлейтін өзге тілді азамат тәрбиелейміз. Қазақ тілін оқыту әдістемесі жылдан-жылға тәуелсіз елімізбен бірге жетіліп, дамып келеді. Әрине, "Мәскеу бірден тұрғызылған жоқ"("Москва не сразу строилась") демекші, аз ғана уақыт ішінде барлығы біз ойлағандай бола қалмайтыны белгілі жайт. Тілімізді зерттеуші ғалымдарымыз, тіл үйретуші мамандарымыз, ұстаздарымыз оны үйретудің оңай, тиімді жолдарын қарастырып, іздестіріп, ойлап тауып, көпшілікке ұсынып жүр. Мемлекеттік тілді үйретудің алғашқы сатысында тұрған біздер- мектеп мұғалімдері ұсынылған әдіс-тәсілдерді өз сабақтарымызда қолданып, қажетімізге жаратып, өзге ұлт балаларына тілімізді меңгертуге атсалысып жүрміз. Менің өз тәжірибемде жиі қолданатын тәсілімнің бірі-етістіктің шақтарын, райларын, есімше, көсемше категорияларын, көмекші сөздерді үйретуді қысқаша формула арқылы беру әдісі. Формуланы жатқа білетін оқушы кез-келген уақытта, кез-келген жағдайда оны есіне түсіріп, етістікпен сөйлем, диалог, мәтін құрастыруға дағдыланады. Әсіресе, көмекші есімдермен сөйлем құрастыруда формуланың тигізер көмегі айтарлықтай. Орыс тілді өзге ұлт балаларына сөйлемдегі қолданысына қарай септік жалғаулары өзгеріп отыратын көмекші есімдерді меңгеру, сөйлемде қолдану біршама қиындық тудырады. Бұл тақырып келесі формула арқылы түсіндіріледі. Сөздің түбірі+-і.с.(ілік септіктің жалғауы) к.е.(көмекші есім)+т.ж.(тәуелдік жалғау)+с.ж.(септік жалғау). Баяндауыштан көмекші есімді сөз тіркесіне сұрақ қою арқылы септік жалғауын табу керектігі айтылады. Мысалы: 1.Үй+дің алд+ы+нда ағаш өсіп тұр. Ағаш қайда(ж.с.) өсіп тұр? 2.Әпкем үй+дің алд+ы+н сыпырды. Әпкем нені(т.с.) сыпырды? 3.Досым үй+дің алд+ы+нан шықты. Досым қайдан(ш.с.) шықты? 4.Үй+дің алд+ы+на үлкен машина тоқтады. Үлкен машина қайда(б.с.) тоқтады? Қысқаша формулалар арқылы үйрету әдісі өз тиімділігін көрсетуде. Олардың көмегімен оқып жүрген тіл үйренушілердің айтарлықтай нәтижеге қол жеткізгенін байқауға болады. ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕТУДІҢ ҚЫСҚАША ФОРМУЛАЛАРЫ № Тақырыптар Қысқаша формулалар Мысалдар 1. Нақ осы шақ Е .т.+ -ып, -іп, -п, (-а, -е) жатыр, отыр, тұр,жүр+ж.ж. Б ар+ ып отыр+мын 2. Нақ осы шақтың болымсыз түрі Е.т.+ -ып, -іп, -п, (-а, -е) жатқан, отырған, тұрған,жүрген+жоқ+ж.ж. Б ар+ ып отырған жоқ+пын 3. Ауыспалы осы шақ пен ауыспалы келер шақ Е.т +-а, -е, -й+ ж.ж. Б ар+ а+ мын 4. Ауыспалы осы шақ пен ауыспалы келер шақтың болымсыз түрі Е.т + -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе+ й+ ж.ж. Б ар+ ма+ й+ мын 5. Мақсатты келер шақ 1.Е.т.+ -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек+ (-шы,-ші)+ж.ж. 2.Е.т.+ -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек+ ж.ж. 1.Бар+ мақ( шы)+мын 2.Бар+ мақ+ пын 6. Болжалды келер шақ 1 .Е.т.+ -ар, -ер, -р+ ж.ж. 2 .Е.т.+-атын, -етін, -йтын, -йтін ш ы(қ)ғ+-ар+ ж.ж. 1.Бар+ ар+ мын 2.Бар+ атын шығ+ар+ мын 7. Болжалды келер шақтың болымсыз түрі Е .т.+ -ма,-ме, -ба, -бе, -па, -пе+ с+ ж.ж. Бар+ ма+ с+ пын 8. Жедел өткен шақ Е .т.+-ды, -ді, -ты, -ті+ т.ж. Бар+ ды+ м 9. Жедел өткен шақтың болымсыз түрі 1 .Е.т.+ -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе +-ды, -ді, -ты, -ті+ т.ж. 2. Е.т.+ -ған, -ген, -қан, -кен+ жоқ+ ж.ж. 1 .Бар+ ма+ ды+ м. 2.Бар+ ған жоқ+пын 10. Бұрынғы өткен шақ 1.Е.т.+ -ған, -ген, -қан, -кен+ ж.ж. 2. Е.т.+ -ып, -іп, -п+ ж.ж. 1.Бар+ ған+ мын. 2.Бар+ ып+ пын 11. Бұрынғы өткен шақтың болымсыз түрі 1.Е.т.+ -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе+ -ған, -ген+ ж.ж. 2.Е.т.+ -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе+ -п+ ж.ж. 1.Бар+ ма+ ған+ мын. 2.Бар+ ма+ Материалды жүктеу Жүктеу Сақтау Бөлісу ЖИ арқылы жасау Файл форматы: docx Қазақ тілі Мақала Барлық сыныптар 22.04.2024 203 Жүктеу Сақтау ЖИ арқылы жасау Жариялаған: Курегенова Галия Абдрашитовна Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз, шағым қалдыра аласыз Қазақстандағы ең үлкен материалдар базасынан іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде керек материалды іздеп, жүктеп алып сабағыңызға қолдана аласыз Іздеу Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз! Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі. Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз! Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз! Жариялау Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз! Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз! Жариялау Министірлікпен келісілген курстар тізімі Химия пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Тарих пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Биология пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Ағылшын тілі пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ География пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Информатика пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Мектепке дейінгі білім беру бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ «Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті» бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Дене шынықтыру пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Білім алушылардың білім сапасын арттыру мақсатында сабақта цифрлық технологияларды қолдану 80/108 сағат Толығырақ Инклюзивті білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттілігі бар білім алушыға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бойынша педагогтердің кәсіби және пәндік құзыреттіліктерін дамыту 80/108 сағат Толығырақ