Өзін-өзі тану әдістемелік материалдар

1
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2018 жылғы 20 қыркүйектегі
№ 469 бұйрығына 57 - қосымша
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 497 - қосымша
Тірек-қозғалыс аппараты бұзылған білім алушыларға арналған негізгі орта
білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін «Әлеуметтік-тұрмыстық
бағдарлау» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
1 - тарау. Жалпы ережелер
1. Тірек-қозғалыс аппараты бұзылған білім алушыларға арналған негізгі
орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін «Әлеуметтік-тұрмыстық
бағдарлау» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан
әрі – Бағдарлама) «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан
Республикасы Заңының 5-бабы 6) тармақшасына сәйкес әзірленген.
2. Бағдарламаның мақсаты: тірек-қозғалыс аппараты бұзылған білім
алушыларда (бұдан әрі – ТҚАБ) қоғамдық мінез-құлық, әртүрлі тұрмыстық
және әлеуметтік жағдайларда дербес болуға мүмкіндік беретін арнайы
әлеуметтік икемдер мен дағдыларды қалыптастыру.
3. Бағдарламаның міндеттері:
1) білім алушылардың өзіне өзі қызмет көрсету, тамақтану дағдыларын
қалыптастыру;
2) тұрмыстық икемдерді қалыптастыру;
3) әлеуметтік мекемелердің ұсынған қызметтерін пайдалана алу және
бағдарлық дағдыларды қалыптастыру (сауда, тұрмыстық қызмет, байланыс
жасау, мәдени қызметтер, медициналық көмек және қоғамдық көлік);
4) мінез-құлықтың моральды-этикалық нормаларын, адамдар арасындағы
өзара қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру;
5) өз бос уақытын ұйымдастыру дағдылары мен мүмкіндіктерін
қалыптастыру;
6) адами-тұлғалық қасиеттерді тәрбиелеу: еңбексүйгіштік, жанашырлық
сезімі, үлкендерге деген құрмет, патриоттық сезім;
7) ақыл-ой аумағы мен психофизикалық даму кемшіліктерін түзеу, ірі
және ұсақ моториктерді дамыту.

2

2 - тарау. Оқу процесін ұйымдастырудағы педагогикалық тәсілдер
4. Бағдарлама концентрикалық тәсіл бойынша құрылған, онда бір ғана
оқу материалы бірнеше рет ұсынылады, мұндағы әрбір қайталаулар күрделене
түседі және білім берудің мазмұны кеңейеді, нәтижесінде жаңа және тұрақты
әлеуметтік-тұрмыстық икемдер мен дағдыларды қалыптастыру үшін
жан-жақты зерттелген материалды қайталау және тереңдетуді жүзеге асыруға
мүмкіндік беретіноның жекелей элементтері нақтыланып, тереңдей береді.
5. «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәні бойынша оқыту процесінде
тұлғалық қасиеттерді дамыта оқытудың белсенді әдістерін пайдалану арқылы
жүзеге асырылады:
1) білім алушылардың пікірін сыйлау және әрі қарай дамыту мақсатында
қалыптасқан білім мен түсініктерді пайдаланудың маңыздылығын білу;
2) қызмет түрлері мен жіті іріктелген тапсырмалардың көмегімен
ынталандыра және дамыта оқыту;
3) «Оқытуды бағалау» арқылы оқытуды қолдау;
4) шығармашылық ортаны құру мақсатында әртүрлі тәсілдермен оқытуды
дифференциациялау.
6. ТҚАБ оқыту процесін ұйымдастырудың педагогикалық тәсілдерінің
негізінде бүкіл әлеммен қабылданған «қалыптандыру» педагогикалық
концепциясы
жатыр.
Бұл
концепцияға
сәйкес
білім
алушылар
түзеу-педагогикалық іс-шаралардың барлық жүйесін жобалау кезіндегі негізгі
және жалғыз есептеу нүктесі болып табылады. Жоспарланған педагогикалық
іс-шаралар қоршаған ортаның өзгеруін, әрбір оқушының жеке қызметін
стимулдаушы жағдайда білім алушылармен тікелей жұмыс жасауды қамтиды.
7. «Қалыптандыру» концепциясының негізінде арнайы мектеп
жағдайында ТҚАБ білім алушыларды оқыту және тәрбиелеу процесін
ұйымдастыру қағидалары жиынтықталған.
8. Білім алушылардың құқығын тану қағидасы жекелей қарқында дамиды,
ол әрқайсысының жекелей ерекшеліктерін сақтауға мүмкіндік береді. Бұл
қағиданы ұстану оқытудың жекелей бағдарламаларының мазмұнын анықтау
мақсатында дамудың мүмкіндіктерін ұдайы зерттеуді ұсынады.
9. Әрбір оқушының жекелей мүмкіндіктері мен тұлғалық жетістіктері
мониторингінің нәтижелері есебімен педагогтың оқытудың дидактикалық
құралдары, формалары, әдістері, мазмұнын іріктеу қағидасы.
10. Білім алушылардың әлеуметтік дағдылары мен тәжірибелік қызметін
қалыптастыру үшін сәйкес мектеп ортасын құру қағидасы:
1) икемдер мен дағдыларды қалыптастыру олар қолданысқа түсетін
жағдайға сәйкес жүзеге асады. Бұл білім мен дағдыларды жаңа жағдайға
ауыстыру қиындығымен байланысты;

3
2) әртүрлі өмірлік жағдайлардан көрініс беретін кеңістіктің өзгеруі,
пәндік орта білім алушылар қажеттіліктерінің өзгеруімен байланысты өзгеріп
отырады;
3) ыңғайлы әлеуметтік-тұрмыстық және пәндік-дамытушы орта мектепте
білім алушылардың жастық және физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты
құрылады.
11.
Білім
алушылардың
мектептегі
күнделікті
әрекетінің
белсендендірілген сипатының қағидасы. Оқу жоспарындағы бірнеше пәндік
аумақтардың мазмұнын белсендендіруді ұсынады.
12. ТҚАБ білім алушыларды оқыту процесі мазмұндық ғана емес,
сонымен қатар ұйымдастырушылық формасы тұрғысынан да қатаң
регламенттелмеген.
13. Білім алушылар қызметтің түрлерін қажет кезде ауыстырып, жекелей
жұмыстарды орындайды және педагогтың жекелей көмегін ала алады.
14. Белсенділігі көрініп, ТҚАБ білім алушылардың өз алдына дербестілігі
дамитын қызметтің негізгі түрлері мыналар болып табылады:
1) тірі және өлі табиғатты, әлеуметтік өмір көріністерін бақылау;
2) пәндік-тәжірибелік қызмет;
3) ойын әрекеттері және ойын қызметі;
4) шаруашылық-еңбек қызметі;
5) әлеуметтік-тұрмыстық қызмет.
15. Тәжірибелік-көрнекі әдістер оқытудың тәжірибелік қызметтерінің
көрнекі әдістерін толықтырады. Мұғалім жаттығу түрлерін, оны сыныпта өткізу
орны мен тәсілдерін жіті ойластырады (жұмыс үстелінде, тақтаның алдында,
кенептік жинақтарда, ойын бұрышында, кілемде).
16. Дидактикалық ойындар қолданалады. Ойынды өткізу барысында
белгілі бір қарқында жүргізіледі, ойын жаттығулары барысында сұрақтар
қойылмайды.
17. Сабақтар сәйкес көрнекі көмекші құралдардың жиынтығымен және
фронтальды және жекелей жұмыстарға арналған таратпалы пәндік
материалдармен қамтамасыздандырылады.
18. Мұғалімнің көмегімен орындалатын тәжірибелік әрекеттерді орындау
барысында дербестілік және өз-өзіне деген сенім қалыптасады.
19. Білім алушылардың әлеуметтік-тұрмыстық бағдары сабақтар
шеңберімен шектеліп қалмайды және ол тәрбиелік іс-шаралар шеңберінде
өзінің логикалық жалғасын табады.
3 - тарау. «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру
20. «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәні бойынша оқу жүктемесінің
көлемі:
1) 5-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағатты;

4
2) 6-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағатты;
3) 7-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағатты;
4) 8-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағатты;
5) 9-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағатты;
6) 10-сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағатты құрайды.
21.
Бағдарламаның
мазмұны
оқыту
бөлімдері
бойынша
ұйымдастырылады. Әрбір бөлім белгілі бір сыныпқа арналған оқу мақсаттары
түрінде көрсетілген тарауларды қарастырады. Оқыту мақсаттары жүйелі түрде
ұйымдастырылған және әрбір тараушалардың ішінде орналасқан, ол
мұғалімдерге өз жұмысын жоспарлауға және білім алушылардың жетістіктері
бағалауға, оқытудың келесі деңгейіне өтуі туралы хабар беріп отыруға
мүмкіндік береді.
22. Оқу пәнінің мазмұны 3 бөлімді қамтиды:
1) 1-бөлім «Денсаулық және қауіпсіз өмір салты»;
2) 2-бөлім «Мен және менің отбасым»;
3) 3-бөлім «Мен және қоғам».
23. «Денсаулық және қауіпсіз өмір салты» бөлімі келесідей бөлімшелерді
қамтиды:
1) денсаулық және қоршаған орта;
2) тамақтану;
3) киім және аяқ киім.
24. «Мен және менің отбасым» бөлімі келесідей бөлімшелерді қамтиды:
1) отбасылық және тұлғааралық қатынастар;
2) бос уақыт және қызығушылықтар;
3) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер;
4) отбасылық экономика.
25. «Мен және қоғам» бөлімі келесідей бөлімшелерді қамтиды:
1) сауда;
2) тұрғын үй;
3) байланыс құралдары;
4) көлік;
5) жұмысқа орналастыру.
26. 5-сыныпқа арналған «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің
базалық мазмұны:
1) денсаулық және қоршаған орта. Жеке бас тазалығы: таңғы және кешкі
туалет. Шаш күтімі (ашты жуу, шаш үлгісі). Құлақ күтімі. Жуынатын бөлме,
душқа түсудің қауіпсіздігі; столда, компьютердің алдында отырған кезде
арқаны тік ұстау. Көзді күту. Телевизор, электронды планшеттер,
смартфондарды қараудың қауіпсіздігі; иіссуларды (дезодорант, әтір, одеколон)
пайдалану және жеке бас гигиенасының құралдары; төтенше жағдайлар – жер
сілкінісі, жер сілкінісі кезінде өзін-өзі ұстауы;
2) тамақтану. Тамақтанудағы негізгі азық-түліктер, олардың адам
организімі үшін маңыздылығы. Азық-түліктердің сақталу мерзімі; тамақ

5
дайындаудағы тазалық талаптары; асүй жабдықтары; құралдар, ыдыстар.
Оларға күтім жасаудың ережелері; тамақтану тәртібі;таңғы ас мәзірі. Таңғы ас
столын әсемдеу, тамақ дайындау: салаттар, салаттарға арналған дәмдеуіштер;
жұмыртқадан жасалған тағмдар, қуырылған жұмыртқа; қарапайым
бутербродтар жасау; кесетін құралдар, қайнаған су, ыстық ыдыстар, электрлі
және газ плитасын пайдаланудағы қауіпсіздік ережелер;
3) киім және аяқ киім. Мезгіл мен арнайы жағдайға байланысты киімдер
мен бас киімдердің түрлері; өлшемі мен фасонына байланысты киімдер мен аяқ
киімдерді таңдау; киімге күнделікті күтім жасау (кірлеудің алдын-алу, тазалау);
аяқ киім түрлері, оның қызметі. Аяқ киім күтіміне арналған заттар (кептіру,
тазалау, мезгілімен киілетін ая киімді сақтауға дайындау);
4) отбасы және тұлғарааралық қатынастар. Отбасы құрамы: аты-жөні,
әкесінің аты, жасы, жұмыс орны, отбасы мүшелері. Туыстық қатынастар және
ататек (ана, әке, бауыр, әже); отбасылық дәстүрлер, отбасы мүшелерінің туған
күндерін атап өту; қарым-қатынас жасау ережесі мен этикеті: үлкендер мен
балалардың қарым-қатынасы;
5) бос уақыт және қызығушылықтар. Белсенді демалыс және туризм,
спорттық секциялар, мұз айдындарына, ойын алаңқайларына, басейнге бару,
табиғатқа шығу, туристік орындар; шығармашылықпен айналысу: тігін,
тоқыма, өрнек салу, құрастыру, үлгілеу, суретке түсіру өнері; хайуанаттар бағы,
саябақтар мен көңіл көтеру орталықтарына бару;
6) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер. Мемлекеттік мейрамдар: Жаңа
жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының
Бірлігі күні, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш
Президент күні, Конститутция күні, Тәуелсіздік күні; туған күн, оны
дайындалудың ерекшеліктері және өткізу; қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері:
«Бесік той» (баланың дүниеге келу мерекесі);
7) отбасылық экономика. Ақша. Заманауи ақша белгілерінің түрлері:
қағаз ақшалар, ауысымды монета (теңге, тиын); отбасы бюджетінің құрамдас
бөліктері: кіріс және шығыс. Шығындардың негізгі статьясы; терминал төлемін
пайдалану;
8) сауда. Дүкен түрлері: шағын маркет, супермаркет, гипермаркет, сауда
орталықтары; арнайы дүкендер: киімдер, аяқ-киімдер, кеңсеге арналған
тауарлар, маталар; дүкендерден тауар алудың тәртібі; интернет дүкендер:
ерекшеліктері;
9) тұрғын үй. Қалалық көпқабатты үйлердегі тұрғын үй ғимараттарының
түрлері және ауылдық жерлердегі жеке тұрғын үйлер; тұрғын үй
ғимараттарының тазалық талаптары және оларды қамтамасыздандыру
талаптары; пәтерді күнделікті жинау (құрғақ және дымқыл). Шаңсорғыш.
Ұйықтайтын бөлменің жайлылығы;
10) қатынас құралдары. Қарым-қатынас жасаудың заманауи құралдарын
пайдалану. Интернет. Электронды поштаны пайдалану. Пошта. Пошта
жіберілімдерінің түрлері (хаттар, бандерольдар, жіберілмдер, ақша

6
аударымдары).Үйдің пошталық адресі. Пошталық конверттерде мекен-жайды
жазу; хат түрлері (қарапайым, тапсырыс беруші), хат жіберудің тәртібі;
11) көлік. Қаладағы көлік түрлерін пайдалану. Аялдамадан автобус,
троллейбус салонына міну қауіпсіздігі. Метро. Жол қауіпсіздігі ережелері.
Бағдаршам. Жол белгілері.
Тірек-қозғалыс аппараты жағдайының
ерекшеліктеріне байланысты жолда жүрудің ережелері мен әдістері, метрода
жүру ережелері; қоғамдық көлікте жүру кезінде көрсетілетін көмекпен
байланысты адамдармен қарым-қатынас жасаудың формалары; көмек көрсету
туралы өтініштерді қарастыру; жол ақысын төлеу картасын пайдалану;
12) жұмысқа орналастыру. Іскерлік қарым-қатынас. Қалалық және
ауылдық жерлердегі мамандықтар. Завод, фабрикалар, фермалар. Мамандық
атаулары: жұмысшылар, тігіншілер, тігін, киім пішіндеу, тігіншілік, фермер,
омарташы; Пошта. Көлік. Адамдардың мамандықтары: пошташы, газет
таратушы,жүргізуші (шофёр), автомеханик, құрылыс мамандықтары: сылақшы,
әктеуші, тас қалаушы.
27. 6-сыныпқа арналған «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің
базалық мазмұны:
1) денсаулық және қоршаған орта. Жеке бас тазалығы: денені шынықтыру
(жаттығу жасау, денені ысқылау, мерзім бойынша киіну, дене жаттығуларын
жасау). Қол, аяқ терісі мен тырнақ күтімі; қайшы және маникюрлік заттарды
қолданудағы қауіпсіздік техникасының ережелері; медициналық мекемелер
(поликлиникалар,
дәріханалар,
ауруханалар),
олардың
қызметтері;
медициналық мекеме қызметкерлері, дәріхана қызметкері (провизор);
медициналық көмек түрлері, «жедел жәрдемс», ауруханаға жатқызу; жедел
жәрдем мен дәрігерді үйге шақыру; карапайым медициналық процедуралар:
дене қызуын өлшеу, жарақаттарды дауалау және таңу; төтенше жағдайлар – су
тасқыны, су тасқыны кезіндегі адамның өзін-өзі ұстауы;
2) тамақтану. Тамақ дайындаудағы тазалық. Азық-түліктерді сақтау;
электр және газ плитасы. Срінке мен электрозажигалка қолдану; асүйдегі
қауіпсіздік техникасының ережелері; кеспе өнімдерінің түрлері. жіңішке жұмыр
кеспеден жасалатын көмеш, кеспеден жасалатын гарнир; жарма түрлері.
Жарманы бірінші рет және жылылай өңдеу. Ботқа дайындау: қарақұмық, күріш
және сұлы ботқасы; көкөніс гарнирлерін және салаттар дайындау (пюре);
3) киім және аяқ киім. Киім затбелгісінде көрсетілген шартты мағыналар;
киімдерге жасалатын ұсақ жөндеу жұмыстары (түйме қадау, жамау); киімді кір
мәшинеде жуудың ережелері. Кірді қолымен жуу. Түрлі-түсті киімдер. Жуатын
заттар; киімдер мен іш киімдерді үтіктеу;
4) отбасы және тұлғааралық қатынастар. Отбасы мүшелерінің арасындағы
міндеттерді бөлу; туысқандармен біріккен іс-шаралар өткізу; қоғамдық
орындарда өзін-өзі ұстау ережесі: кинода, театрда, музейде, кітапханада,
көшеде;
5) бос уақыт және қызығушылықтар. Үй жануарлары. Үй жағдайында
ит пен мысықты асырау ерекшеліктері. Оларды асырау кезіндегі

7
санитарлық-тазалық талаптарын ұстану; аквариум құрылымы, балық асырау; өз
қолымен сыйлықтар дайындау;
6) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер. Мейрамдар: Жаңа жыл,
Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының бірлігі
күні, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш Президент күні,
Конститутция күні, Тәуелсіздік күн; мұсылман мейрамдары: Құрбан айт;
қазақтың ұлттық дәстүрлері: «Тұсау кесер» дәстүрі;
7) отбасылық экономика. Ақшаның рөлі мен қызметі: тауар мен
қызметтерді иеленген кезде сату-сатып алу төлемі; тауар құны мен бағасының
өлшемі; қорлар мен ақша жинақтары; заманауи ақша түрлері; қолма-қол және
карточкамен төлеу; пластиалық карточкалар;
8) сауда. Дүкендер және оның бөлімшелері; тауарлардың құны,
азық-түлікке арналған себеттер мен тележкалар; аспаздық және тәттілер дүкені.
Тауар түрлері; қызмет көрсетудің түрлері: тұрмыстық техниканы, ұялы
телефондарды және өзге де техникалық заттарды жөндеу;
9) тұрғын үй. Үй жинау: жұмсақ және корпустық жиһаздар күтімі; мектеп
білім алушысының жұмыс орнын ұйымдастырудың негізгі ережелері. Дене
жағдайының ерекшеліктерін ескере отырып жұмыс орнына икемделу. Ақыл-ой
және дене жүктемесін бөлу; жарықтандырушы құралдарды пайдалану.
Қауіпсіздік ережелері;
10) байланыс құралдары. Негізгі байланыс құралдары: пошта, телефон,
факс, радио, мобильді байланыс, интернет; факсимильді байланыс: факспен
құжаттарды жіберу; байланыс құралдары мекемелеріндегі өзін-өзі ұстау
ережелері;
11) көлік. Қала сыртына қатынайтын көлік түрін пайдалану. Жол ақысын
төлеу ерекшеліктері (бір реттік, жол жүру картасы, жол ақысын төлеудің
көліктік картасы). Қала сыртына қатынайтын көліктердің жүру ережесі;
қоғамдық көлікте өзін-өзі ұстаудың ережелері (отырғызу кезінде, төлеу
барысында, салонда және көшеге шығу кезіндегі өзін-өзі ұстау ережелері;
автобусқа отырудың қауіпсіздік ережелері (ұстағыштарды, белгі беруші
батырман пайдалану, көмек сұрау); электропоезд, метро, экскалаторға отыру
кезіндегі өзін-өзі ұстау ежелері;
12) жұмысқа орналастыру. Іскерлік қарым-қатынас. Еңбек және қызмет
түрлері; еңбек түрлері; біліктілік: кәсіби талаптардың белгілі бір деңгейге
сәйкес келуі.
28. 7-сыныпқа арналған «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің
базалық мазмұны:
1) денсаулық және қоршаған орта. Жеке бас тазалығы: күн тәртібі,
тамақтану. Төсек орын, төсек орынды өз күшімен және үлкендердің көмегімен
ауыстырудың жиілігі; үй дәріханасы. Емдік өсімдіктер. Суық тию. Асқазан
жолдарының ауруы. Тіс ауруы; жарақат кезіндегі алғашқы көмек: жараларда,
көгерген, буын шыққан кезде, сүйек сынғанда. Халық емі; төтенше
жағдайлар – өрт, өрт кезіндеадамның өзін-өзі ұстауы;

8
2) тамақтану. Ас дайындау. Көкөніс, ет және балық өнімдерін өңдеу
тәсілдері. Ас дайындау кезінде, қайнаған су, тұрмыстық техника құралдарымен
жұмыс жасау барысындағы қауіпсіздік техникасының ережелері; түскі ас
үстелін дайындау және асүй құралдарын пайдалану ережелері. Үстел басында
өзін-өзі ұстаудың ережелері; сорпа мен борщ дайындау. Картоп котлеті мен
көкөніс гарнирін дайындау. Кисель және кептірілген жемістерден компот
дайындау;
3) киім және аяқ киім. Жүннен жасалған киім күтімі. Сақтауға дайындау;
теріден жасалған киім күтімі; сақтауға дайындау; тоқыма киім күтімі. Жуу,
кептіру, үтіктеу, ерекшеліктері;
4) отбасы және тұлғааралық қатынастар. Қақтығыстық жағдайлар және
одан шығудың жолдары; ата-ана міндеттері, балаларға деген махаббат және
оларды қамқорлыққа алу; қонақ күтудің ережелері. Қонаққа барған кездегі өзінөзі ұстаудың мәнері мен этикеті. Әңгіме жүргізудің қағидалары;
5) бос уақыт және қызығушылықтар. Кітапханаға бару: кітаптар, газеттер,
журналдар; теледидарлық бағдарламалар, оларға таңдау жасау және көру;
әлеуметтік желілердегі қарым-қатынас;
6) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер. Мемлекеттік мейрамдар: Жаңа
жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының
бірлігі күні, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш
Президент күні, Конститутция күні, Тәуелсіздік күні; православиелік
мерекелер; қазақтың ұлттық дәстүрлері: «Сүндет той» дәстүрі;
7) отбасы экономикасы. Үй шаруашылығындағы үнемдеулер; төлем
терминалын пайдалана білу және есепшоттарды толтыру; сатып алуларды
жоспарлау (киім, жиһаз);
8) сауда. Тауар сатып алудың тәсілдері: көтерме және бөлшек сауда,
жеке-жеке сатып алу, өлшеммен сатып алу. Бөлек қаптамаларда; өнім
қаптамаларындағы тауардың жарамдылық мерзімін тексеру және өндіру
мерзімінің таңбалануын түсіну; жөндеу шеберханалары: аяқ киім, киім жөндеу;
9) тұрғын үй. Тұрғын үйді тазалау; Ғимараттарды мерзімдік тазалау;
терезелер күтімі; косметикалық жөндеу жұмыстары; еденді, қабырғаларды
бояу; тұрғын ғимаратының интерьері;
10) байланыс құралдары. Бандероль түрлері (қарапайым, қымбат,
тапсырыспен). Сәлемдемелер. Қаптау және жіберу тәртібі; жіберу құны;
бланктерді толтыру; хаттар мен хабарламаларды элеткронды пошта бойынша
жібер;
11) көлік. Теміржол көлікы; вокзалдар. Вокзлалдардағы анықтамалық
қызметтер; поездардың жүру тәртібі. Жолаушылар вагондарының түрлері;
жеткізу пунктіне дейінгі жол құны; теміржол билеттерін алу; жол сөмкелерін
сақтау камералары;
12)
жұмысқа
орналастыру.
Іскерлік
қарым-қатынас.
Жеке
меншік – адамдар, еңбек нысандары, заттар арасындағы қарым-қатынас
формалары (нысан және меншік иесі). «Менікі», «Сенікі», «Біздікі» түсініктері;

9
меншік формалары: мемлекеттік, жекелей, біріккен; халыққа қызмет көрсету
орталықтары: электронды кезекке тұру және анықтама қызметін пайдалану.
29. 8-сыныпқа арналған «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің
базалық мазмұны:
1) денсаулық және қоршаған орта. Жеке бас тазалығы; бет күтімі.
Косметикалық құралдар (лосьондар, кремдер). Қырыну. Қырыну жиілігі.
Электр ұстарасы және қырыну құралын пайдаланудың техникасы. Декоративті
косметика және оны пайдалану; ішкі паразиттік аурулар және олардың алдыналу; қышыма, оның алдын-алу; күресу жолдары; оқыс оқиғалар кезіндегі
алғашқы көмек (терінің ашық жарақатаны өңдеу ережелері; санация; улану
кезіндегі шектерді шаю, үсіп қалудың әртүрлі деңгейлері; бастан күн өтіп кету);
2) тамақтану. Қамыр түрлері. Құймақ, оладий және пісірмелерге арналған
қамыр. Құмшекерлі қамыр, піспенан пісіру. Бисквитке арналған қамыр.
Балкүлше пісірмесі. Қатпарлы қамыр; духовканы пайдалану, микротолқынды
пештер, мультиваркаларды пайдалану; Қауіпсіздік техниканың ережелері;
қазақтың ұлттық тағамдары: Ашымалы сусындар (қымыз, шұбат, айран);
3) киім мен аяқ киім. Киім мен аяқ киім өлшемдерін білу. Өлшеу. Киім
жапсырмаларындағы маркировака. Дене жағдайына байланысты ыңғайлы киім
мен аяқ киім таңдау; жағдайға байланысты киім таңдау (күнделікті, мерекелік,
спорттық, тауға шығуға арналған); іскерлік және өндірістік киім: дресс-код,
комбинезон, алжапқыш, халат;
4) отбасы және тұлғааралық қатынастар. Қарама-қарсы жыныстағы
адаммен өзара қарым-қатынас орнату; адамның сексуалды физиологиясы және
адам психологиясы; жас жігіттер мен қыздардың танысу жағдайын үлгілеу,
қарым-қатынас жасау мәдениеті. Махаббат пен ғашық болу, күту;
5) бос уақыт пен қызығушылықтар. Бағбандық: топырақ дайындау,
дәндерді отырғызуға дайындау (қияр). Көкөністердің көшеттерін отырғызу.
Есік алдындағы қысқы бақша; мәдени іс-шаралар: кино, театр, концерт,
көрмелерге бару;
6) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер. Мемлекеттік мейрамдар: Жаңа
жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының
бірлігі күні, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш
Президент күні, Конститутция күні, Тәуелсіздік күні; кәсіби мерекелер: Білім
күні, Медициналық қызметкерлердің күні; Мұғалімдер күні; Қазақстан
Республикасының мемлекеттік елтаңбалар күні; Қазақстан халықтарының
тілдер күні; қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері: құдалық, қалыңдықты шығарып
салу кеші;
7) отбасы экономикасы. Жаздық демалысты жоспарлау. Тұрғын үйді
қамтамасыз ету. Екінші деңгейдегі банктер мен байланыс бөлімшелерінде
коммуналдық қызметтің төлемін жасау; ағымдық шығындар және мәдени
қажеттіліктерді өтеу (киноға, театр, жол жүру билеттері, тазалық құралдарын
алып жүру, әртүрі қызмет көрсетулерді пайдалану);

10
8) сауда. Сауда орталықтары. Бутиктер. Жұмыс ерекшеліктері мен
тәртібі. Тауарларға таңдау жасау; жапсырмада көрсетілген өнім құрамы, тағам
құндылығы және зиянды қоспалар; сұлулық салондары және шаштараздар;
9) тұрғын үй. Пәтердегі жиһаздардың орналасуы: қонақүй интерьері;
қозғалту мүмкіндіктеріне байланысты жиһаздарды тиімді орналастыру; асүйді,
санузелді тазалау, жуынатын орындарды жуу. Жуу құралдары;
10) байланыс құралдары. Телефон. Телефон анықтамалығын пайдалану.
Шұғыл шақыру номерлері: полицияны, өрт сөндірушілерді, газ шыққан кезде
аппаттық қызметті шұғыл шақыру. Телефон бойынша анықтамалар алу;
халықаралық телефон байланысы; телефонмен сөйлесу тарифтері, телефонмен
сөйлесу мәдениеті; мобильді байланыс. Интернет;
11) көлік. Халықаралық автотасымалдау. Автовокзал. Негізгі автобустық
маршруттар; автовокзалдардың қызметі; жол құны. Билеттерді сатып алу
тәртібі;
12) жұмысқа орналастыру және іскерлік қарым-қатынас. Жұмысқа
тұрғызу. Нормативтік құжаттар; өндірістегі қарым-қатынас. Субординация.
Қызметтермен қарым-қатынас жасау; халықққа қызмет көрсету орталықтары:
мекен-жай анықтамасын алу.
30. 9-сыныпқа арналған «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің
базалық мазмұны:
1) денсаулық және қоршаған орта. Салауатты өмір салты: шылым,
алкаголь, нашаның зияны; венерологиялық, инфекциялық аурулар және
олардың алдын-алу; ауруларды күту; еңбекке қабілетсіздігі қағазы (аурухана
қағазы), Медициналық сақтандырулар. Диагностикалық орталықтар, жеке
клиникалар; поликлиникаға қаралу. Дәрігер қарауына талон алу; «Электронды
кезек» терминалын пайдалану;
2) тамақтану. Ет тағамдарын дайындау: қайнатылған ет, котлеттер,
фрикаделькалар, фаршпен бұрыш; диетаға отыру, оның ерекшеліктері;
қазақтың ұлттық тағамдарының ерекшеліктері: ұлттық тағамдарды дайындау;
(бешбармақ, қуырдақ), үстелді сәндеу;
3) киім және аяқ киім. Киім стилі, мода, моданың пайда боу тарихы;
киімдерді жаңарту; базарлар мен нарықтағы киімдер сапасы және оларды
таңдау, химиялық тазалау; көрсетілетін қызмет түрлері; киімдерді өткізуге
дайндау ережелері; ұлттық нақыштағы зергерлік бұйымдар; зергерлік
бұйымдар ұлттық костюмге қосымша ретінде;
4) отбасы және тұлғааралық қатынастар. Некеге тұру. Салттар, некеге
тіркелу. Қазақ халқының дәстүріндегі үйлену тойы; некелік қарым-қатынас:
өзара түсінісу, өзара сыйлау; күйзелістік жағдайларды үлгілеу және олардан
шығу, психотерапевтикалық түзету;
5) бос уақыт және қызығушылықтар. Бағбан, өсімдіктерді күту (бір
жылдық және көпжылдық өсімдіктер, гүлдерді көбейту әдістері); үйірмелер,
әртүрі клубтар, курстар;

11
6) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер. Мемлекеттік мейрамдар: Жаңа
жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының
бірлігі күні, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш
Президент күні, Конститутция күні, Тәуелсіздік күні; мерейтойлар. Зейнетке
шығарып салу, қазақтың ұлтық дәстүрлері: «Беташар»;
7) отбасылық экономика. Сақтандыру – мүлік пен денсаулықты
қорғаудың тәсілі; міндетті сақтандыру, ерікті сақтандыру, сақтандыру
келісімшрты, жарна, ақша мөлшері, сақтандыру жағдайы; несиелеу жүйесі.
Қарыз алуға қажетті құаттар; банк салымдарының түрлері;
8) сауда. Комиссионды дүкендер (секонд-хенд, сток). Тауарларға
мерзімдік жеңілдіктер; базарлар мен нарықтар: ерекшеліктері; фотосалондар,
полиграфиялық қызметтер, таксопарк қызметі;
9) тұрғын үй. Үйді тазалау: жұмсақ жабынғыларға күтім жасау ережелері
(кілемдер, төсемелер); пәтерге ағымдық жөндеу жұмыстарын жасау;
эмульсиялық бояу жағу. Қабырғаға обой жапсыру; киіз үй; киіз интерьеріндегі
халықтық декоративті-қолданбалы шығармашылық өнімінің рөлі;
10) байланыс құралдары. Ақша аударымдары. Аударым түрлері
(пошталық, банктік); бланктерді толтыру; қызме құны; Қазақстан
Республикасының мобильді операторлардың түрлері;
11) көлік. Авиатасымалдау. Аэропорт. Аэровокзал. Маршруттар; жол
құны. Билеттерді сатып алу тәртібі (авиакассы); жол сөмкелерін рәсімдеу;
интернетпен билет сатып алу және оны төлеу тәртібі;
12) жұмысқа орналастыру. Іскерлік қарым-қатынастар. Жұмысқа
орналастыру бойынша ұйымдар мен бөлімшелер (кадрлар бөлімі, халықты
жұмысқа орналастыру бойынша бюро); уақытша жұмыс, үй жұмысы, шағын
бизнес. Жұмыссыздық. Жәрдемақылар; халыққа қызмет көрсету орталықтары:
құжаттарды алу.
31. 10-сыныпқа арналған «Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау» пәнінің
базалық мазмұны:
1) денсаулық және қоршаған орта. Демалысын ұйымдастыру. Көкке
шығу. Демалыс аймағы. Шипажай. Демалыс үйі. Жолдама сатып алу және
дербес демалыс. Контрацепция тәсілдері. Түсік және оның салдары. Жүктілік,
оның белгілері;
2) тамақтану. Асхана, дәмхана, мейрамхана. Мақсаты мен ерекшеліктері.
Мәзір. Банкет. Фуршет. Тағамдарды әзірлеу ерекшеліктері және үстел
дайындау. Коктейлдер, алкогольсіз және фитококтейлдер дайындау. Шейкер,
миксер, құрылымы, нысаны, пайдалану ережесі;
3) киім және аяқ киім. Жағдайларға сәйкес (жұмысқа, қонаққа, театрға,
спортпен айналысу үшін, демалыс үшін) киім мен аяқ киім таңдау; қазақтың
ұлттық костюмдері;
4) отбасылық және тұлғааралық қатынастар. Неке - отбасылық өмірдің
негізі. Отбасылық бақыттың құрама бөліктері. Бала тууын жоспарлау.
Отбасының психологиялық климаты. Отбасылық өмірдің қиындықтары және

12
оларды жеңу жолдары. Балалар - отбасының тірегі, бала тууына отбасының
дайындығы;
5) бос уақыт және қызығушылықтар. Бау-бақша, бақша учаскесін
жоспарлау. Жемісті бұталар және ағаштар, олардың күтімі;
6) мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер. Мемлекеттік мерекелер: Тәуелсіздік
Күні, Конституция Күні, Республика Күні, Тұңғыш Президент күні,
Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының бірлігі
күні, Отан қорғаушылар күні; мерекелеудегі қазақ халқының ұлттық
дәстүрлері: «Бесік той», «Тұсау кесер той», «Сүндет той», «Тілашар». Оларды
дайындау мен өткізуінің ерекшеліктері;
7) отбасы экономика. Жөндеу шеберханалары. Аяқ киім, киім, қолшатыр,
телефон жөндеу. Фотоателье. Қызметтерін пайдалану ережелері;
8) сауда. Жәрмеңке: халықаралық, қалалық, ауылдық; жәрмеңкекөрмелер, үлгілер жәрмеңкелері;
9) тұрғын үй. Тұрғын үйді сатып алу және сату. Алу-сату мәмілелерін
ресімдеу үшін қажетті құжаттар. Тұрғын үй құжаттарын сақтау. Нотариус,
нотариуспен міндетті түрде куәландырылатын мәмілендер, нотариус
қызметінің ақысын төлеу. Тұрмыстық қызмет және халыққа тұрмыстық қызмет
көрсету кәсіпорындары: заттарды жалға алу, пәтерлер жөндеу, тұрмыстық
техниканы жөндеу;
10) байланыс құралдары. Автоматты түрде нөмір анықтауышы бар
телефон (бұдан әрі - АНА); ұялы телефон байланысы. Мақсаты. Пайдалану
ережесі;
11) көлік. Транзит. Жолға билет алу. Бару орнына дейін және кері қарай
билеттерді сатып алу;
12) жұмысқа орналастыру. Іскерлік қарым-қатынас. Еңбекақы: мерзімді,
кесімді, келісімді, нақты. Келісімді еңбекақы. Ең төменгі жалақы. Ең төменгі
күнкөріс деңгейі, кедейшілік шегі. Халықты әлеуметтік қорғау: еңбек
жағдайлары, еңбекті қорғау, жеңілдіктер, еңбек тәртібі. Еңбек заңнамасының
негіздері.
4 - тарау. Оқыту мақсаттарының жүйесі
32. Бағдарламада оқыту мақсаттарын пайдалану және мониторинг өткізу
ыңғайлы болу үшін кодтау енгізілген. Кодтағы бірінші сан сыныпты, екінші
мен үшінші сандар – бағдарламаның бөлімі мен бөлімшесін көрсетеді. Мысалы,
5.1.2.1 кодындағы: «5» - сынып; «1.2» - бөлімше, «1» - оқыту мақсаттарының
реттік нөмірі.
33. Оқыту мақсаттары бойынша күтілетін нәтижелер:
1) «Денсаулық және қауіпсіз өмір салты»:
1 - кесте

13

Бөлім
ше
1.1
Денса
улық
пен
қорша
ған
орта

5-сынып

Оқыту мақсаттары
6-сынып 7-сынып
8-сынып

5.1.1.1
жуынаты
н
бөлмедегі
қауіпсізді
к, жеке
тазалық
ережелері
н білу;
5.1.1.2
жер
сілкінісі
мен өрт
кезінде
өзін-өзі
ұстаудың
қарапайы
м
ережелері
н білу;
5.1.1.3
смартфон
,
электрон
ды
планшетт
ер,
теледида
р
және
компьюте
р
алдында
жұмыс
жасау
кезінде
арқаны
дұрыс
ұстау;
5.1.1.4
жеке

6.1.1.1
денсаулы
ғында
ауытқуш
ылықтард
ы ескере
отырып
негізгі
қозғалыс
дағдылар
ын білу
және
қолдана
алу;
әртүрлі
тәсілдерм
ен емдіктүзеу
жаттығул
арын
орындау;
6.1.1.2
аяқ, қол
терісін,
тырнаққа
күтім
жасау;
маникюр
заттары,
қайшыны
дұрыс
қолдануд
ы білу;
6.1.1.3
жедел
жәрдем
шақыру;
медицина
лық
мекеме

7.1.1.1
күн
тәртібін
білу;
төсекорнын
тысын
ауыстыру
жиілігі;
7.1.1.2
суық тию
аурулары
кезіндегі
дәрілік
өсімідікте
рдің
тұнбасы
мен
қайнатпа
ларын
білу;
жарақат,
шығарып
алу
кезінде
алғашқы
медицина
лық
көмек
көрсете
алу;
емдеудің
халықтық
құралдар
ын білу;
7.1.1.3
өрт
кезінде
өзін-өзі
ұстаудың

8.1.1.1 бет
терісі
тазалық
талаптары
н ұстана
алу;
8.1.1.2
арнайы
құралдард
ың
көмегімен
сақтану
шаралары
мен
санитарлы
гигиеналы
қ
талаптары
н ұстана
алу;
8.1.1.3
арнайы
құралдард
ың
көмегімен
сақтану
шаралары
мен
санитарлы
гигиеналы
қ
талаптары
н ұстана
алу;
8.1.1.4
әртүрлі
деңгейдегі
үсік шалу

9-сынып

10-сынып

9.1.1.1
салауатт
ы
өмір
салтын
жүргізу
алу;
9.1.1.2
венероло
гиялық
аурулар
алдыналу
шаралары
н білу;
9.1.1.3
ауруларға
дұрыс
күтім
жасауды
білу;
еңбекке
жарамсыз
дық
туралы
қағазды
толтыруд
ы білу
9.1.1.4
тұрғылық
ты жері
бойынша
дәрігерге
талон алу
жолдары
н білу;
9.1.1.5
терминал
ды дұрыс
пайдалан
а
алу,

10.1.1.1
пикникке
қатысу
немесе өз
бетінше
ұйымдаст
ыру;
10.1.1.2
әр түрлі
контраце
пция
әдістері
туралы
түсінік
болу

14
бастың
тазалық
құралдар
ы
мен
иіссулард
ы дұрыс
пайдалан
у;
ережелер
ге сәйкес
төтенше
жағдайла
р кезінде
әрекет
алу

түрлерін
білу;
6.1.1.4
дене
температ
урасын
өлшеуді
білу; су
тасқыны
кезінде
өзін-өзі
ұстау
ережелері
, жараны
таңу

қарапайы
м
ережелері
н білу

кезінде,
оқыс
оқиғалар
кезінде
алғашқы
көмек
көрсете
алу; денені
жылыту,
ыстық
сусын ішу;
зақымдалғ
ан
бөліктерді
сабынмен
жуу, қатты
үсік шалу
кезінде
қармен
ысқыламау
,
ауруханаға
жеткізу
1.2
5.1.2.1
6.1.2.1
7.1.2.1
8.1.2.1
Тамақ азықтамақ
бірінші,
қамыр
тану
түліктерд әзірлеу
екінші,
түрлерін
ің
және
үшінші
білу, оның
жарамды азықтағамдар оның неге
лық
түліктерд ды
арналғанд
мерзімде і
дайындай ығын білу;
ріне
сақтауды алу;
8.1.2.2
бағыттал ң
7.1.2.2
микротолқ
а алу;
санитарл үстелді
ынды
5.1.2.2
ықдұрыс
пештер,
тамақ
гигиенал безендіре әмбебап ас
дайындау ық
алу;
пісіру
ға
талаптар үстел
құралыны
қойылаты ын білу;
үстінде
ң
н
6.1.2.2
өзін-өзі
қызметтері
санитарл сіріңке
ұстау
н
білу
ықмен
ережелері және ҚТ
тазалық
электртұт н білу;
ережелерін
ережелері атқышды 7.1.2.2
білу;

электрон
ды кезек
арқылы
кезекті
бақылауғ
а алу

9.1.2.1 ет
өнімдерін
ің
дайындал
у тәсілін
білу;
9.1.2.2
диеталық
тамақтан
у
өнімдерін
ің
түрлерін
білу;
9.1.2.3
ұлттық
тағамдар
дың
дайындал
уын білу

10.1.2.1
асхана,
кафе,
мейрамха
на мәнін
ажырата
білу.
Тағам
дайындау
және
үстел,
банкет,
фуршет
жасау;
10.1.2.2
алкогольс
із
коктейль,
шейкер,
миксер

15
н ұстану;
5.1.2.3 асүй
құралдар
ын дұрыс
тазалауд
ы
білу;
5.1.2.4
тамақтан
у тәртібі,
үстелді
безендіру
;
5.1.2.5
қарапайы
м
салаттард
ы жасай
алу; шәй
қайнату;
жұмыртұ
а пісіру;
5.1.2.6
кесетін
құралдар
дың
қауіпсізді
к
техникас
ын
ұстану
(қайнатпа
, электр
газ
плитасы)

пайдалан
у,
электрлі
газ пешін
пайдалан
уды білу;
6.1.2.3
асүйдегі
техникан
ы
жылжыту
кезіндегі
қауіпсізді
к
техникас
ын білу;
6.1.2.4