«Педагогикалық практика арқылы болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру»

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ- АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ

«Мирас» колледжі мекемесі

Баяндама

Тақырыбы: «Педагогикалық практика арқылы болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру»

Орындаған: Жукеева А.Ж

Шымкент-2023

Педагогикалық практика арқылы болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру

Қазіргі жағдайда болашақ мұғалімнің кәсіби құзіреттілік деңгейін көтеру мәселесі өзекті болды, ол еркін және белсенді ойлайды, оқу-тәрбие процесін модельдейді, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа идеялары мен технологияларын дербес ойлап табады және жүзеге асырады. Біріншіден, кәсіби білікті мұғалім оқу-тәрбие жұмысы процесінде білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға оң әсер етеді; екіншіден, өзінің кәсіби қызметінде жақсы нәтижелерге қол жеткізеді; үшіншіден, ол өзінің кәсіби мүмкіндіктерін жүзеге асыра алады. Білім беру ортасының шарттары жаңаға айналды, білім мазмұны, оқытудың формалары мен әдістері өзгеруде, білім сапасына қойылатын талаптар артып келеді, сабақ құрылымы күрделене түсуде – мұның бәрі кәсіби құзыреттілікті арттыруды және болашақ мұғалімнің кәсіби қызметті жүзеге асыруға дайындығын қалыптастыруды талап етеді.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі-тәжірибені, теориялық білімді, практикалық дағдыларды және маңызды жеке қасиеттерді біріктіру негізінде күрделі жеке психологиялық білім. Құзыреттілікке ие болу үшін білім алушы осы саналы қызметтің субъектісі болуы керек. "Құзыреттілікті оны іске асырудың нақты жағдайларынан оқшаулауға болмайды. Ол бір уақытта белгілі бір қызмет жағдайларына бейімделген білім, білік және мінез-құлық қатынастарын жұмылдыруды байланыстырады" Құзыретті болу дегеніміз: осы жағдайда алған білімі мен тәжірибесін жұмылдыру мүмкіндігі. Осылайша, кәсіби құзіреттілікті, оның даму ерекшеліктерін зерттеуге арналған көптеген зерттеулер қазіргі заманғы педагогикалық ғылым мен практика үшін маңызды және зерттеушілер үшін қызығушылық тудырады деп айтуға мүмкіндік береді. Белгілі бір құзыреттерді қалыптастыру үшін олар пайда болатын тиісті жағдайлар қажет. Құзыреттілік бастапқы деңгейден бастап дамиды, байытылады, кеңейеді немесе күшейтіледі. Сонымен қатар, педагогикалық кәсібилік жеке ерекшеліктерді өзін-өзі жүзеге асырудың жоғары деңгейімен, жеке қолжазбамен, жеке іс-әрекет стилімен байланысты.

Бастауыш сынып мұғалімі жұмысының ерекшелігі - көп пән. Бір пән мұғалімдерінен айырмашылығы, ол орыс тілін, әдебиеттік оқуды, математиканы, бейнелеу өнерін, музыканы, технологияны, қоршаған әлемді және басқа да білім беру пәндерін оқыту әдістемесін меңгеруі тиіс. Мұның бәрі бастауыш сынып мұғалімінің практикалық дайындығына, оның жеке шығармашылық мүмкіндіктерін қалыптастыруға көбірек назар аударуды қажет етеді, бұл оған әр түрлі білім беру мекемелерінде кіші мектеп оқушыларымен оқу-тәрбие қызметін одан әрі сәтті жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлауда педагогикалық практика ерекше орын алады. Бұл болашақ мамандарды теориялық және практикалық даярлау арасындағы байланыстырушы буын, оларды оқыту сапасын арттырудың маңызды шарты, өйткені практика болашақ кәсіби қызметке мүмкіндігінше жақын жағдайларда жүзеге асырылады, оның барысында кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру процесі сәтті күшейтіледі. Сондай ‒ ақ педагогикалық практика "педагогикалық ЖОО-мектеп" жүйесінің маңызды буыны болып табылады, бір жағынан болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалық даярлығын жетілдіруде және екінші жағынан мектептің өзінде оқу-тәрбие қызметінің сапасын арттыруда олардың өзара іс-қимылына үлкен мүмкіндіктер бар.

Сондықтан, бүгінгі таңда жаңа қоғам мұғалімінің ең басты, болуға міндетті қасиеттерінің бірі оның кәсіби біліктілігі, яғни құзырлығы болып табылады.

Жалпы еуропалық білім беру кеңістігіне кіруіне және қазақ білімін модернизациялауға байланысты білім беру саласындағы мамандарды даярлау сапасын арттыру мәселесінің өзектілігі айқын болады. Қазіргі әлемдегі білімнің ерекше рөлі, оны адам қызметінің маңызды саласына айналдыру болашақ мамандарды даярлау мәселесін басым бағыттардың біріне айналдырады.

Елде болып жатқан өзгерістер қоғам өмірінің әртүрлі аспектілерін, оның әлеуметтік институттарын, оның ішінде жоғары білім беру жүйесін қайта құрудың тиімді жолдарын іздеуге себеп болды. Қазақстанның Жоғары мектебі өзінің дамуында еңбек нарығындағы өзгерістерге жауап беретін сапалы маман даярлауға бағытталған. Қазіргі уақытта жоғары педагогикалық мектептің міндеттерінің бірі-кәсіби міндеттерді өз бетінше және шығармашылықпен шеше алатын, қарқынды өзгеретін мектеп жағдайында жұмыс істеу үшін Құзыретті, икемді, бәсекеге қабілетті маман даярлау.

Осыған байланысты кәсіби білікті мұғалімдерді даярлау мәселесі өзекті болып тұр, олардың қалыптасуы университеттегі бүкіл оқу процесінде, бірақ, ең алдымен, педагогикалық практика процесінде жүреді. Мұнда теориялық және практикалық оқыту біріктіріледі, ал практика нәтижелері, біздің ойымызша, студенттердің кәсіби қызметке дайындығының көрсеткіші бола алады. Тиісінше, әлеуметтік тапсырысқа жауап беретін мұғалімді оқыту тұтас көзқарас тұрғысынан жүргізілуі керек.

Студенттер теориялық оқытуды қажет деп санайды және сонымен бірге өздерінің кәсібилігін арттыруда педагогикалық практиканың рөлі мен орны туралы түсініктері айтарлықтай артта қалады. Студенттердің кәсіби және сауатты шешім қабылдай алатын салаларды шектеу, олардың кәсіби құзіреттілігінің дамуына теріс әсер етеді. Сонымен бірге, Теориялық оқыту, егер ол бүкіл оқу барысында студенттердің практикалық іс-әрекеттерімен тығыз байланысты болса, педагогикалық практиканың тиімділігін арттыра алады.

Кәсіби құзыреттілік маманның басым сипаттамасы ретінде соңғы он жылдықтағы педагогикалық ғылымның назарын аударады. Бірқатар орыс ғалымдарының еңбектері де болашақ мұғалімді даярлаудың теориялық-методологиялық негіздерін әзірлеуге арналған.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігіне арналған зерттеулерді талдау олардың педагогикалық бағытын қалыптастырудың негіздерін әзірлеуге бағытталғанын көрсетеді. Айта кету керек, ғалымдар "Кәсіби құзыреттілік" ұғымын екі ұштылықпен түсіндіреді, оны "Кәсіби қызметке дайындық" ұғымымен анықтайды. Сонымен, Е. В. Бондаревская, В.А. Сластенин, И. Л. Яцукова және т. б. дайындықтың маңызды құрамдас бөлігіне мұғалімнің құзіреттілігін қосады. Соңғы жылдары белгіленген ұғымдар арасындағы байланысты орнатуда жаңа тенденция байқалды.

Сонымен қатар, бүгінгі таңда біз педагогикалық практикадан өту кезеңінде студенттерде мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру процесіне арнайы арналған зерттеулер жоқтың қасы. Осы уақытқа дейін оны қалыптастыру процесінің моделі жасалмады, болашақ маман даярлау жүйесіндегі интегративті тенденциялар жеткілікті зерттелмеген. Педагогикалық университетте мұғалімдерді даярлау тәжірибесін талдау және олардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру бірқатар қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді. Бұл арасындағы қайшылықтар:

-қоғамның білім беру саласындағы кәсіби білікті мамандарға деген қажеттілігі және педагогикалық жоғары оқу орындарының тәжірибесінде пән мұғалімін даярлауға арналған жүйенің дәстүрлі бағыты;

— психологияны, педагогиканы және пәнді оқыту әдістемесін бір — бірінен оқшау оқытудың дәстүрлі жүйесі және осы ғылымдарды интеграциялаудың объективті үрдісі;

- педагогикалық практика барысында болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігі және осы процестің тұтас теориялық және эксперименттік негіздемесінің болмауы.

Жоғарыда айтылғандар педагогикалық практика процесінде болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың педагогикалық жағдайларын ғылыми негіздеу қажеттілігінен тұратын осы зерттеу мәселесін анықтады. Қарастырылып отырған мәселенің өзектілігі, оның жеткіліксіз ғылыми-теориялық және практикалық дамуы зерттеу тақырыбын анықтады: "Педагогикалық практика процесінде болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру".

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің негізгі функциялары эпистемологиялық, конструктивті, ұйымдастырушылық, коммуникативті, зерттеу және рефлексивті болып табылады.

Эпистемологиялық функция педагогикалық процесті құрылыс объектісі ретінде тануға; нақты педагогикалық технологияларды зерттеуге; педагогика мен психологияның негізгі идеяларын түсінуге; мұғалімнің өзін, кәсіби қызметтегі жеке психологиялық ерекшеліктерін білуге; туындаған мәселелерді қазіргі ғылым тұрғысынан зерттеу, жүйелі сипаттау және түсіндіру мүмкіндігіне бағытталған.

Конструктивті функция педагогикалық процесті жоспарлауға және құруға, оқу материалын таңдау мен композицияға, студенттердің іс-әрекеттері мен іс-әрекеттерін жоспарлауға, педагогикалық процестің оқу-материалдық базасын жобалауға бағытталған.

Ұйымдастырушылық функция студенттерді әртүрлі іс-шараларға қосуға, топ құруға және бірлескен қызметті ұйымдастыруға бағытталған.

Коммуникативті функция мұғалімнің оқушылармен, әріптестермен, қоғам өкілдерімен және ата-аналармен педагогикалық тұрғыдан тиімді қарым-қатынас орнатуға бағытталған.

Зерттеу функциясын жүзеге асыру мұғалімнен педагогикалық құбылыстарға ғылыми көзқарасты, эвристикалық ізденіс дағдыларын және ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістерін, оның ішінде өз тәжірибесі мен басқа мұғалімдердің тәжірибесін талдауды талап етеді.

Рефлексивті функция мұғалімнің өз іс-әрекетінің негіздерін түсінуін қамтамасыз етеді, оның барысында олардың қабілеттерін, қателіктері мен мүмкіндіктерін бағалау және қайта бағалау жүзеге асырылады.

Бөлінген функциялар негізінде Педагогтің кәсіби құзыреттілігінің құрылымдық компоненттері айқындалды. Мотивациялық компонент мұғалімнің іс-әрекетіне саналы ынталандыруды білдіретін мотивтер жүйесін қамтиды және мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі құрылымында мұғалімнің педагогикалық құндылықтарды жүзеге асыруға кәсіби дайындығын сипаттайды. Когнитивті компонент психологиялық-педагогикалық білімнің, пән мен оны оқыту әдістемесі бойынша арнайы білімнің жиынтығын қамтиды. Әрекет компоненті адамның дағдылары, дағдылары мен қабілеттерінде көрінеді. Рефлексивті компонент мұғалімнің өз іс-әрекетінің негіздерін түсінуін қамтиды, оның барысында олардың қабілеттерін, кәсіби әрекеттерін бағалау және қайта бағалау жүзеге асырылады.

Суретте мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің құрылымдық компоненттері мен функциялары көрсетілген.

конструктивті

ұйымдастырушылық

коммуникативті

зерттеу

эпистемологиялық

рефлексивті

мотиваиялық

рефлексивті

танымдық

іс-әрекеттік

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің мәні мен құрылымын зерттеу болашақ мұғалімдердің қалыптасу деңгейлерін анықтау міндетін анықтады. Деңгейлерді бөлудегі негізгі критерий құрылымның жетекші компоненттерінің қалыптасу дәрежесі болды. Болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі келесі критерийлер бойынша бағаланады:

— тұлғаның қасиеті ретінде мотивтер мен ұмтылыстардың көріну дәрежесі мен жиілігі (мотивациялық компонент);

-психологиялық — педагогикалық, арнайы және әдістемелік білім жүйесінің толықтығы (когнитивті компонент);

— дағдылар жүйесінің толықтығы, оның тереңдігі, логикасы, тұтастығы мен дұрыстығы (қызмет компоненті);

-Жеке оқу-педагогикалық іс-әрекеттерді рефлексивті бақылаудың қалыптасу қасиеттерінің жиілігі мен дәрежесі, бірлескен жұмысқа қатысудың маңыздылығын барабар бағалау,өз мінез-құлқын түзету, шығармашылық тұлға (рефлексивті компонент).

Осылайша, өлшемдер мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі құрылымының жетекші (негізгі) компоненттері болып табылады, олардың дамуы оның жеке қасиеттерінің де, жалпы құзіреттілігінің де дамуының көрсеткіші бола алады.

Белгіленген деңгейлер қажетті жеке сапаны қалыптастыруға бағдар болды, тұтастай алғанда кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру процесінің белгілі бір кезеңдерінде мақсаттар қоюға көмектеседі.

Практика жоғары кәсіптік білім берудің негізгі білім беру бағдарламасының құрамдас бөлігі болып табылады және студенттердің теориялық даярлығын педагогикалық ЖОО-да бүкіл оқу процесі бойына олардың практикалық педагогикалық қызметімен ұштастыруды қамтамасыз етеді. Ғалымдар мұғалімнің кәсіби-педагогикалық дайындық жүйесіндегі практиканың келесі функцияларын ажыратады: оқыту, дамыту, тәрбиелеу, диагностикалық, бейімделу.

Студенттерге арналған кәсіби практика 3 түрге бөлінеді: оқу, педагогикалық, өндірістік. Оқу практикасын 2, 3, 4 семестрде өтсе, педагогикалық практиканы 5, 6 семестрде, өндірістікті 7, 8 семестрде өтеді.

Оқу тәжірибесінің мақсаты: кіші мектеп жасындағы оқушыларды оқыту және тәрбиелеу үдерісін ұйымдастырумен танысу.

Мазмұны:  кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасын зерттеу үшін пайдаланатын педагогикалық зерттеу әдістері. Мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас стилін бақылау және анықтау.

Педагогикалық тәжірибенің мақсаты: оқу үдерісін ұйымдастырудың практикалық біліктері мен іс-әрекет әдістерін қалыптастыру.

Мазмұны: мектеп құжаттарын оқып үйрену. Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыруды бақылау, сабақты талдау. Бастауыш мектептің барлық пәндері бойынша байқау және есеп сабақтарын, сыныптан тыс жұмыстарды жобалау және өткізу, оларды өзіндік талдау.

Оқу, педагогикалық практика келесі оқытудың нәтижелеріне бағытталады: теориялық білімді практикада қолданады, практикалық қызмет саласында педагогикалық шеберлік пен зерттеу дағдыларын дамытады; әрі қарай оқуды өз бетінше жалғастыру дағдыларын меңгерген;

Өндірістік тәжірибенің мақсаты: сабақты және сыныптан тыс жұмыстарды жоспарлау, өткізу, түлектік жұмыстарға эксперименттік зерттеулер жүргізу.

Мазмұны: бастауыш сынып оқушыларын оқыту ерекшеліктері туралы кәсіби білімдерін; бастауыш сыныптарда оқытуды жобалау үшін қажетті біліктерін жетілдіру; оқу-әдістемелік құралдар кешенін қолдана отырып педагогикалық іс-әрекетті жоспарлау. Эксперименттік зерттеу, түлектік жұмысты апробациялау.

Өндірістік практика келесі оқытудың нәтижелеріне бағытталады: зерттеу әдістерін модулдейді, өнімді жасау үшін гипотезаны, құбылысты немесе оқиғаны жүйелі түрде түсіндіру үшін әртүрлі дереккөздерден ақпаратты талдайды, жинақтайды, шығармашылықпен түрлендіреді.

Педагогикалық практика студентті жүйелі педагогикалық қызметке қосуды қарастырады және болашақ маманның қалыптасуын оның кәсіби құзыреттілігінің үздіксіз концентрлік процесі ретінде анықтайды. Бұл білімнің, дағдылардың біртіндеп күрделенуінен, дамуынан және кеңеюінен көрінеді. Оқытудың әр кезеңінде студенттер жеке шеберлік топтарын емес, олардың жүйесін қалыптастырады, бірақ мазмұны мен деңгейі әртүрлі.

Педагогикалық практика жүйесі кәсіби даярлықтың әрбір кезеңіндегі оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне, теориялық қамтамасыз етілу дәрежесіне, іс-әрекет процесіндегі студенттердің дербестігіне, дайындық деңгейі мен жеке ерекшеліктеріне сүйене отырып, студенттердің қызметін курстан курсқа біртіндеп күрделендіруді көздейді. Тәжірибе барысында психологиялық-педагогикалық диагностиканың білім беру және оқу жұмысын жоспарлау, жүзеге асыру, талдау дағдыларын дамытуға дейінгі дағдылары кәсіби білікті маман қалыптастыру процесінің логикасы қалыптасудан байқалады. Мұндай практикалық дайындықты ұйымдастыру үшін барлық оқытылатын пәндерді педагогикалық ЖОО-ға біріктіру қажет, өйткені практика барысында психология, педагогика, оқытылатын пән және оны оқыту әдістемесі бойынша білімді синтездеуге жағдай жасалады.

Теориялық пәндерді оқу кезінде игерілген білімді оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу практикасында ашып, қолданған жөн. Теориялық дайындықтың мақсаты пәндік білімді тереңдету ғана емес, сонымен қатар мектеп жағдайында практикалық кәсіби-педагогикалық қызмет барысында студенттердің әдістері мен оларды қолдануын зерттеу болуы керек. Сабақтың логикасына тек ғылым логикасын ғана емес, сонымен қатар педагогикалық ЖОО-да маман болу логикасын да салған жөн. Бұл жалпы тәсіл бүкіл оқу процесінде барлық пәндерді оқытуда жүзеге асырылуы керек.

Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін сәтті қалыптастыру мәселесін шешу модульдік тәсілді қолдануға әкелді. Модульдік оқыту жалпы еуропалық білім беру кеңістігін қалыптастыру жүйесіне қатысушы елдерде (Болон декларациясына қол қойған) кеңінен таралды. Бұл елдердегі бағдарламаның әрбір модулі үшін білім алушының білімі, іскерлігі мен дағдыларын қамтитын құзыреттер жиынтығы айқындалады. Теориялық білімді практикаға беруді қамтамасыз ететін Модульдер портативті болып табылады. Бұл оқытудың мәні білім беру процесін ұйымдастыруда жатыр, онда білім беру ақпараты модульдерге бөлінеді (салыстырмалы түрде аяқталған тәуелсіз бірліктер, ақпарат бөліктері). Олардың жиынтығы белгілі бір оқу тақырыбының немесе бүкіл оқу пәнінің мазмұ