Плазмолиз және деплазмолиз құбылыстарын анықтау зертханалық жұмыс

Мұғалім: Шайтім А.Қ биология пәні мұғалімі

1.1 тақырып. Плазмолиз және деплазмолиз құбылыстары

Жұмыс барысы

Плазмолиз – қайтымды процесс. Плазмолиздің жойылуы деплазмолизге әкеледі, өсімдік жасушасын, осмостық әсер етуі заттар ерітіндісінің ролін жасушалық шырын, ал жартылай өткізгіш қабықша ролін цитоплазмалық мембрана атқаратын, осмостық жүйе ретінде қарастыруға болады. Жартылай өткізгіш қабықша арқылы таза судан бөлінген ерітінді, өзінің потенциалдық осмостық қысымына тең күшпен суды сорады.

Әр жасуша үшін келесі ерітінділерді алуға болады:

1) гипотоникалық ерітіндінің осмостық қысымы жасушалық шырынның осмостық қысымынан кем;

2) изотоникалық – осмостық қысымы жасушалық шырынның осмостық қысымымен тең;

3) гипертоникалық – осмостық қысымы жасушалық шырынның осмостық қысымынан жоғары.

Құрал-жабдықтар: көк пиязшық; тамызғыштағы 1М қант ерітіндісі; лезвие; скальпель; пинцеттер; препарат инесі; микроскоп; зат және жабынды шынылар; су құбырынан алынған 1 стақан қайнаған су; шыны таяқша; сүзгі қағазы кесінділері; спирттік шам; сіріңке.

Жұмыс барысы

Жасуша құрамында антоцианы бар эпидермистің 1 бөлігің бритвамен кесіп аламыз. Эпидермис жасушасың зақымдап алмау үшін, кескің жасушалардың екі қабатынан тұру керек. Зат шынысындағы 1 тамшы суға кескінді алмастырамыз.

Жабынды шынымен жауып, жасушалық шырынмен боялған жасушаларды микроскоп арқылы көру керек. Суды 1М қант ерітіндісімен алмастыру үшін, заттық шыныға жабынды шыны ерітіндісінің тамшысын тамызып, сүзгі қағазды жабынды шынының қарама-қарсы жағынан орналастырып, суды сорып аламыз. Су толығымен ерітіндіге алмасқанша, бұл әдісті 2-3 рет қайталау қажет. Микроскоп арқылы жасушадағы өзгерістерді үнемі байқап отыру керек.

Жасушаның тургор, бұрыштық, бүлінген, төмпешіктелген плазмолиз жағдайларың схема арқылы көрсету.

Сүзгі қағаз арқылы ерітіндіні сора отырып, жабынды шынының астына 2-3 тамшы су енгізе отырып, жасушадағы деплазмолиз құбылысын байқаймыз (бұл процестің плазмолизбен салыстырғандағы жылдамдығына назар аударыңыз).

Деплазмолиздан соң жасушаларды өлтіру керек, ол үшін заттық шынының шетінен пинцетпен алып, спирттік шамның жалынына препаратты абайлап қыздыру кезінде судың булануын болдырмау қажет. Суды 1М қант ерітіндісінен алмастырып, жасушадағы плазмолиздің жүру-жүрмеуін байқау.

Бақылау нәтижелерін тіркеп, келесі сұрақтарға жауап беріңіздер:

1) плазмолиз деген не және оның себептері?

2) деплазмолиз қалай өтеді?

3) өлген жасушаларда плазмолиз өте ме?

4) гипертоникалық ерітінді дегеніміз не?

5) цитоплазмалық мембрана қандай қызмет атқарады.

Әдебиеттер

1 Викторов Д.П. Практикум по физиологии растений. – 2-е изд.- Воронеж: Изд-во ВГУ, 1991.-С16-18