«Психология – ынтымақ көпірі»: мектеп ортасындағы эмоционалдық саулық пен қарым-қатынас мәдениетін дамыту тәжірибесі

Авторлар: Картбаева Гүлжамал Тиекбаевна, Иргаева Айгүл Джусуповна
Мекеме: Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы, «№7 жалпы білім беретін мектеп» КММ, психологтар, педагог-зерттеушілер
Бағдарлама атауы: «Психология – ынтымақ көпірі» (72 бет)
Ұсынылуы: Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы, «№7 ЖББМ» КММ-нің әдістемелік кеңесінде қаралып, аудандық сараптамалық кеңеске ұсынылды (хаттама №3, 01.02.2025 ж.)

Аңдатпа. Бұл мақала «Психология – ынтымақ көпірі» авторлық бағдарламасының мазмұны мен әдістемелік ерекшеліктерін қысқаша таныстырады. Бағдарлама мектеп оқушыларының эмоционалдық интеллектісін, топтық ынтымақ пен тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамытуға бағытталған. Мектеп психологтары мен сынып жетекшілеріне тәрбие, сынып сағаты және сабақтан тыс жұмыста қолдануға ыңғайлы практикалық құралдар топтамасы ұсынылады.
Түйін сөздер: эмоционалдық интеллект, медиация, эмпатия, ынтымақ, қарым-қатынас мәдениеті, арт-терапия, тренинг.

Кіріспе: өзектілік және мақсат

Қоғамдағы цифрландыру, ақпарат тасқыны мен әлеуметтік желілер ықпалы оқушылардың эмоционалдық тұрақтылығына жаңа талап қояды. Мектеп ортасында жанжалсыз, қолдаушы ахуал қалыптастыру – оқыту сапасы мен тәрбиелік нәтижелердің негізгі шарттарының бірі. Осы қажеттіліктен туған «Психология – ынтымақ көпірі» бағдарламасының басты мақсаты – оқушылардың психологиялық саулығын нығайта отырып, достыққа және ынтымаққа негізделген қарым-қатынас мәдениетін жүйелі дамыту.

Бағдарламаның міндеттері:

1. өзіндік рефлексияны және эмоционалдық интеллектіні (EI) жетілдіру;

2. эмпатия, белсенді тыңдау, сенімді қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру;

3. жанжалдардың алдын алу және оларды конструктивті шешу үшін медиация элементтерін меңгерту;

4. ұжымдық ынтымақ пен жауапкершілікті тәжірибелік әрекет арқылы нығайту.

Құрылымы мен мазмұны

Бағдарлама 6 модульден тұрады (36 сағат):

1. Кіріспе. Ынтымақ пен психология әлемі – психологияның мәні, ұжымдық ереже, қауіпсіз орта;

2. Мен және менің эмоцияларым – эмоция түрлері, өзін-өзі реттеу, арт-терапия, тыныс жаттығулары;

3. Достық пен ынтымақ – көпірі берік ұжым – сенім, қолдау, топтық рөлдер, «Достық кодексі»;

4. Қарым-қатынас мәдениеті және жанжалсыз орта – вербалды/вербалды емес тіл, белсенді тыңдау, медиация;

5. Ынтымақты мектеп – менің үлесім – «Достық күні» жобасы, көрме, сахналық қойылым;

6. Қорытынды – рефлексия, жетістіктерді бекіту, ынтымақ құндылықтарын өмірде қолдану.

Әр модульде тренинг, рөлдік ойын, жағдаяттық талдау, арт-терапия (сурет, музыка, қимыл) және жобалық жұмыс ықпалдастырылады. Сабақ соңында қысқа рефлексия ұйымдастырылып, «жылы байланыс» мәдениеті бекітіледі.

Әдістемелік ерекшеліктер

• Интерактивті формат: «Ойлан–жұптас–бөліс», «Ыстық орындық», «Сенімді сұхбат», «Кері байланыс шеңбері».

• Арт-терапия: «Эмоция ағашы», түстер мен музыканы пайдалану.

• Медиация негіздері: жанжал карталары, бітімгершілік сценарийлері.

• АКТ қолдану: Mentimeter, Kahoot, Padlet – жедел кері байланыс, рефлексия.

• Қауіпсіз орта қағидалары: құпиялылық, еріктілік, сыйластық, белсенді қатысу.

Күтілетін нәтижелер және әсері

Бағдарлама соңында оқушылар:

• эмоцияларын тану, реттеу, қауіпсіз білдіру дағдыларын меңгереді;

• эмпатия, белсенді тыңдау, сенімді коммуникация дағдыларын көрсетеді;

• жанжалды ахуалдарды талдап, конструктивті шешім жолдарын ұсына алады;

• ұжымда өз рөлін саналы атқарып, «Достық кодексін» сақтауға үлгі болады;

• мектептегі психологиялық климат жақсарады, буллинг тәуекелі азаяды.

Практикалық әсері мектеп деңгейінде «ынтымақ мәдениетін» қалыптастыруға, ата-ана–мұғалім–оқушы үштағанында сенімді байланыс орнатуға ықпал етеді.

Бағалау және мониторинг

Нәтижені бағалау көпкөзді модельмен іске асады:

• бастапқы/қорытынды диагностикалық сауалнама (EI, сенімділік, ынтымақ көрсеткіштері);

• қатысу белсенділігі мен топтық өнім (постер, қойылым, жоба) сапасы;

• рефлексиялық күнделік және қысқа ауызша кері байланыс;

• әлеуметтік-психологиялық ахуал сауалнамасы (климат индексі).

Тәжірибеден мысалдар

• «Достық күні» жобасы: оқушылар мектеп қауымдастығына арналған шағын әлеуметтік акция ұйымдастырып, мейірім мен өзара қолдауды насихаттайды.

• «Ынтымақ көпірі» шеберханасы: сынып топтары біріккен коллаж жасап, әр оқушының жеке үлесін айқындайды.

• Медиация тренингі: «қиын әңгіме» сценарийлерін ойнап, «тыңдау–түсіну–келісім» үштігін тәжірибелейді.

Қорытынды

«Психология – ынтымақ көпірі» бағдарламасы мектептегі әлеуметтік-эмоционалдық оқытуды жүйелі жолға қойып, оқушылардың тұлғалық өсуіне, жанжалсыз орта құруға және оқу жетістіктеріне жанама оң ықпал етеді. Бағдарлама мазмұнының практикалық бағыттылығы, технологиялық ыңғайлылығы және қауіпсіз орта қағидаттарына сүйенуі оны мектеп психологтары мен сынып жетекшілеріне әмбебап әдістемелік құрал ретінде қолдануға мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер (іріктеме)

1. Гоулман Д. Эмоционалды интеллект. – Нұр-Сұлтан: Фолиант, 2022.

2. Аймауытов Ж. Психология. – Алматы: Рауан, 2020.

3. Выготский Л.С. Психология развития ребенка. – М.: Эксмо, 2021.

4. UNESCO. Social and Emotional Learning for Inclusive Education. – Paris, 2022.

5. ҚР «Білім туралы» Заңы, 2023.