"Психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағы" дағдылардың әдіс тәсілдері

Білім беру ұйымы: «Шалқар орта мектебі»КММ

Автор:Абуова Меруерт Ергалиевна

Тақырыбы: «Психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағы» дағдылардың әдіс тәсілдері

1.Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаттарының бірі – оқушылардың тұлғалық дамуын қамтамасыз ету, олардың ішкі әлеуетін ашуға жағдай жасау. Бұл ретте оқушының оқуға, өзін-өзі тануға, жетілуге деген қызығушылығы негізгі қозғаушы күш болып табылады. Алайда соңғы жылдары көптеген оқушыларда мотивацияның төмендеуі, сабаққа деген немқұрайлық, өзін-өзі бағалаудың төмендігі, белсенділіктің болмауы жиі байқалуда.

Осындай жағдайда психологиялық тренингтер мен жаттығулар – оқушылардың қызығушылығын арттырудың тиімді құралы ретінде қарастырылады. Олар адамның эмоционалды күйін реттеуге, өзін-өзі тануына, өзгелермен қарым-қатынасын жақсартуға, өз қабілеттеріне сенімін нығайтуға көмектеседі. Сонымен қатар, тренингтік әдістер ойын арқылы оқыту, интерактивті жұмыс, топпен әрекеттесу арқылы оқушылардың белсенді қатысуына мүмкіндік береді.

Осы бағыттағы жұмыстың өзектілігі келесі аспектілермен айқындалады:

•Оқушының ішкі мотивациясын оятудың заманауи жолдарын іздеу қажеттілігі;

• Білім беруде интерактивті, тұлғалық-бағдарлы тәсілдерге сұраныстың артуы;

•Жеткіншектердің психоэмоционалды күйін тұрақтандырудың маңыздылығы;

•Оқушылардың шығармашылық және коммуникативтік қабілеттерін дамыту қажеттілігі.

Сондықтан психологиялық тренингтер мен жаттығуларды жүйелі түрде қолдану оқушылардың оқуға деген ынтасын арттырып қана қоймай, олардың тұлғалық дамуына да оң әсерін тигізеді. Бұл зерттеу осындай тренингтік әдістердің тиімділігін зерделеуге және оны білім беру процесіне ендіру жолдарын ұсынуға бағытталған.

2.Жұмыстың ғылыми-әдістемелік деңгейі:

Модификациялық деңгей

Бұл деңгейде бұрыннан қолданылып жүрген психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағы оқушылардың жас ерекшелігі мен қызығушылықтарын ескере отырып бейімделген. Жаттығулардың құрылымы өзгертіліп, мазмұны жеткіншектердің психологиялық даму заңдылықтарына сәйкес қайта қаралған.

•Белгілі бір психологиялық әдістемелерге шағын өзгерістер енгізу арқылы оларды 14–15 жастағы жасөспірімдерге лайықтау;

•Тренингтердің ұзақтығы мен күрделілігін оқу ортасына сәйкестендіру;

•Топтық жұмыс пен эмоционалды рефлексияны күшейту үшін жаттығулардың мазмұнын жаңарту.

Нәтиже: Қолданыстағы әдістемелер тиімді бейімделіп, нақты мектеп жағдайында практикалық қолдануға ыңғайландырылды.

Комбинаторлық деңгей

Бұл деңгейде әртүрлі психологиялық әдістер мен жаттығулар біріктіріліп, жаңа мазмұндағы кешенді тренингтік құрылым жасалды. Жаттығулар когнитивті, эмоционалды және мінез-құлықтық компоненттерді қамтитындай етіп үйлестірілді.

•Арт-терапия, гештальт-терапия элементтері, коммуникативтік жаттығулар, ойын технологиялары мен рефлексия әдістерін біріктіру;

•Әртүрлі бағыттағы жаттығулардан құралған жүйелі тренингтік блоктар жасау (мысалы: «өзін-өзі тану», «сенімділік», «мотивация», «топпен жұмыс» бөлімдері);

•Мектеп психологтарының, сынып жетекшілерінің қолдануына арналған әмбебап нұсқаулық құрастыру.

Нәтиже: Авторлық тұрғыда жаңа комбинациялар жасалып, қолдануға ыңғайлы әрі кешенді құрал ұсынылды.

Родикалды деңгей

Бұл деңгейде психологиялық тренингтер мен жаттығуларды қолдану тек жеке тұлғаны дамыту құралы ретінде ғана емес, оқушылардың оқу мотивациясын арттырудың негізгі әдісі ретінде қарастырылған. Яғни, жұмыс мотивация мен эмоционалды ахуал арасындағы байланысты ғылыми негізде зерттей отырып, оқыту процесіне психологиялық тренингтерді толыққанды кіріктіруді ұсынады.

•Қызығушылықты арттыруда тек педагогикалық емес, психологиялық тәсілдердің басым болуы;

•Психологиялық жаттығуларды оқу үдерісінің ажырамас бөлігі ретінде қолдану идеясын алға тарту;

•Тренингтерді жүйелі түрде енгізу арқылы мотивацияны басқару моделі ұсынылған.

Нәтиже: Жаңа көзқарас қалыптасып, психологиялық әдістердің білім беру жүйесіне интеграциялануы ұсынылды. Бұл – жұмыстың ғылыми жаңалығын көрсететін басты ерекшелігі.

3.Жұмыстың жаңашылдық деңгейі:

Зерттеу жұмысында оқушылардың оқу процесіне деген қызығушылығын арттыру мақсатында психологиялық тренингтер мен жаттығуларды қолданудың жаңа тәсілдері ұсынылған. Бұл әдістер білім беру жүйесінде оқушы тұлғасын дамыту мен мотивацияны арттыру бағытындағы жұмыстарды жандандыруға мүмкіндік береді. Жаңашылдық мына бағыттарда көрініс табады:

1) Мазмұндық жаңашылдық

•Жұмыста ұсынылған тренингтер мен жаттығулар жинағы дәстүрлі сабақ мазмұнынан тыс, оқушылардың психоэмоционалдық жағдайын жақсарту мен қызығушылығын арттыруға бағытталған;

•Жинақ өзін-өзі тану, сенімділік, мотивация, топпен қарым-қатынас сияқты өзекті тұлғалық аспектілерді қамтиды;

•Оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес жаңа мазмұндағы жаттығулар құрылып, олар нақты оқу-тәрбие процесіне бейімделген.

2) Әдістемелік жаңашылдық

•Әртүрлі психологиялық бағыттар мен тәсілдер (арт-терапия, гештальт, ойындық технологиялар, рефлексия, визуализация) біріктіріліп, авторлық жаттығулар кешені жасалған;

•Тренингтік әдістер тек психологиялық жұмыста емес, сабақ үстінде, сынып сағаттарында, тәрбие сағаттарында қолдануға ыңғайландырылған;

•Жұмыста ұсынылған құрылым қадамдық әдістеме түрінде берілген: кіріспе – негізгі бөлік – рефлексия – қорытынды.

3) Тәрбиелік жаңашылдық

•Тренингтер мен жаттығулар тек мотивацияны арттырумен шектелмей, тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруға (өзін-өзі бағалау, жауапкершілік, эмпатия, өзара құрмет, ынтымақтастық) бағытталған;

•Жаттығулар арқылы оқушының ішкі әлеуетін ашу, өзін түсіну және өз әрекетіне жауапты болу тәрбиеленеді;

•Қызығушылықты арттыру арқылы оқушының жалпы өмірлік ұстанымына, позитивті көзқарасына, рухани-адамгершілік дамуына әсер ету көзделген.

Қорытынды:

Бұл жұмыс білім беру процесінде оқушылардың мотивациясын психологиялық тұрғыда қолдау арқылы білім мен тәрбиені тиімді ұштастыруға мүмкіндік береді. Тренингтік әдістерді жүйелі қолдану – оқушының мектепке, білімге деген қызығушылығын арттырудың жаңаша жолы ретінде қарастырылады.

4.Жұмыстың ғылымилылығы:

Зерттеу жұмысы психология ғылымының теориялық негіздеріне сүйене отырып, білім беру саласында оқушылардың қызығушылығын арттыру мәселесін ғылыми тұрғыдан зерделеуге бағытталған. Жұмыстың ғылымилығы келесі белгілер арқылы көрініс табады:

1. Ғылыми-теориялық негіздемесі

•Жұмыс мотивация, тұлғалық даму, эмоционалды интеллект, коммуникативтік дағдылар сияқты психология ғылымының өзекті ұғымдарына сүйенеді.

•Зерттеу барысында А. Маслоу, К. Роджерс, Л.С. Выготский, Б.Г. Ананьев, Ж. Пиаже сияқты ғалымдардың теориялары талданып, олар психологиялық тренингтер құрылымын анықтауға негіз болды.

2. Ғылыми зерттеу әдістерін қолдануы

•Зерттеу барысында сапалық және сандық әдістер (сауалнама, бақылау, тест, рефлексия, тренингке дейінгі және кейінгі салыстырмалы талдау) қолданылып, алынған деректерге ғылыми тұрғыда өңдеу жүргізілді.

•Практикалық бөлімде нақты эксперименттік жұмыс жүргізіліп, оның нәтижелері статистикалық өңдеуден өтті.

3. Жас ерекшеліктеріне сәйкес психологиялық заңдылықтарды ескеруі

•Жеткіншек кезеңіндегі (13–15 жас) оқушылардың психоэмоционалдық дамуы мен мотивациялық қажеттіліктері зерттеудің негізі ретінде алынған.

•Тренингтер мазмұны жас ерекшелік психологиясы мен білім алушылардың тұлғалық даму динамикасына сай жасақталған.

4. Ғылыми жаңалық элементтері

•Психологиялық тренингтерді оқуға деген қызығушылықты арттыру құралы ретінде жүйелі қолдану жолдары ұсынылды;

•Педагогикалық және психологиялық әдістердің үйлесімді интеграциясы негізінде авторлық жаттығулар кешені құрылды.

5. Ғылым мен тәжірибе байланысы

•Жұмыс мектеп жағдайында сынақтан өткізіліп, нақты тәжірибелік негізге сүйенді;

•Теориялық тұжырымдар практикалық нәтижелермен дәлелденіп, тиімділігі көрсетілді.

Қорытынды:

Зерттеу жұмысы психологиялық ғылымға сүйене отырып, білім беру саласындағы нақты проблема – оқушы қызығушылығының төмендеуі – бойынша ғылыми тұрғыда шешу жолдарын ұсынды. Бұл ғылыми-тәжірибелік жұмыс ретінде білім беру жүйесінде қолдануға лайық.

Ғылымигипотеза

5.Ішкі бірлікті бағалау және жұмыстың әдіснамалық негізінің сипаттамасы:

Зерттеу жұмысының ішкі құрылымдық бірлігі – оның идеялық, теориялық және практикалық бөлімдерінің өзара байланыста құрылуы арқылы көрінеді. Бұл ішкі бірлік зерттеудің логикалық тұтастығын, мақсат пен міндеттердің нәтижелермен сәйкестігін қамтамасыз етеді.

Ішкі бірліктің көріністері:

•Жұмыстың тақырыбы, мақсаты, міндеттері мен болжамы өзара үйлесімді;

•Теориялық бөлімде талданған психологиялық тұжырымдар практикалық бөлімдегі тренингтер мазмұнына негіз болды;

•Практикалық бөлімде жүргізілген жұмыстар теориялық алғышарттармен дәлелденіп, нәтижелері ғылыми тұжырымдармен байланыстырылды;

Қорытындылар мен ұсыныстар зерттеу барысында алынған нақты нәтижелерге сүйеніп жасалды.

Қорытынды:

Жұмыстың теориясы мен практикалық қолдану аясы арасында өзара тығыз байланыс орнаған. Бұл ішкі бірлік жұмыстың әдістемелік құндылығын арттырады.

6. Әдіснамалық негізі

Зерттеу жұмысы білім беру психологиясы, жас ерекшелік психологиясы және мотивация теориялары негізінде әдіснамалық тұрғыдан негізделген. Бұл зерттеу барысында қолданылған әдістер мен тәсілдердің ғылыми дәлдігін қамтамасыз етеді.

Негізгі әдіснамалық тіректер:

•Жалпы ғылыми әдістер: бақылау, салыстыру, талдау, синтез, жалпылау, индукция, дедукция;

•Психологиялық зерттеу әдістері: сауалнама, тест, тренингке дейінгі және кейінгі диагностика, рефлексиялық сұхбат;

•Психологиялық-педагогикалық тұжырымдар:

•Л.С. Выготскийдің «жақын даму аймағы» теориясы;

•А. Маслоудың қажеттіліктер иерархиясы;

•К. Роджерстің тұлғааралық қатынас теориясы;

•Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың жас ерекшелігіне байланысты даму кезеңдері;

•Теориялық-әдіснамалық принциптер:

•Жас ерекшелігін ескеру;

•Тұлғалық-бағдарлы тәсіл;

•Іс-әрекет арқылы дамыту;

•Интерактивтілік пен эмоционалдық тартымдылықты сақтау.

Қорытынды:

Зерттеу нақты теориялық тұжырымдар мен әдістемелік ұстанымдарға сүйене отырып жүргізілді. Бұл – жұмыстың ғылыми сенімділігін, жүйелілігін және тәжірибеде қолдану мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

7.Жұмыстың практикалық маңыздылығы

«Психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағы» білім беру үдерісінде оқушылардың психологиялық жағдайын жақсартуға, тұлғалық даму мен өзін-өзі тану деңгейін арттыруға нақты көмегін тигізеді.

Практикалық маңыздылығына төмендегілер жатады:

1. Психологиялық қолдау көрсету

Бұл жинақ арқылы психологтар мен педагогтар оқушылардың эмоционалдық қиындықтарын жеңілдетіп, ішкі үйлесімділікті қалыптастыра алады.

2. Тұлғалық қасиеттерді дамыту

Тренингтер жеке тұлғаның өзін-өзі бағалауын, сенімділігін арттыруға және лидерлік қабілеттерді дамытуға бағытталған.

3. Қарым-қатынас мәдениетін жетілдіру

Топтық жаттығулар арқылы оқушылардың бір-бірімен дұрыс әрі тиімді қарым-қатынас орнатуына ықпал етеді.

4. Мектепішілік ахуалды жақсарту

Психологиялық жағымды ахуал қалыптастыру арқылы мектептегі жалпы тәрбие жұмысының сапасы артады.

5. Білім беру жүйесіне интеграциялануы

Жинақтағы әдіс-тәсілдер білім беру бағдарламасына оңай енгізіледі және оқыту процесінің бір бөлігі ретінде тиімді қолданылады.

6. Жеткіншектермен жұмыс істеудің тиімді құралы

Ерекше назарды қажет ететін балалармен жұмыс жүргізуде тренинг жаттығулары — маңызды және нәтижелі әдіс.

8.Жұмыстың аралық және қортынды нәтижелерін ұсыну(апробациялау) формалары мен тәсілдері

Жұмыстың аралық және қорытынды нәтижелерін ұсыну (апробациялау) формалары мен тәсілдері оқыту мен тәрбиелеу процесінде енгізілген әдістемелік құралдың тиімділігін бағалауға және нәтижелерін таратуға бағытталған. Мұндай жұмыстар келесі формалар мен тәсілдер арқылы жүзеге асырылады:

Аралық нәтижелерді ұсыну формалары мен тәсілдері:

1. Практикалық семинарлар мен тренингтер

Психологтар мен мұғалімдер арасында ұйымдастырылып, жаттығулардың тиімділігі ортақ талқыға салынады.

2. Жұмыс дәптерлері мен бақылау парақтары арқылы мониторинг

Оқушылардың өзгерістері мен даму динамикасы арнайы құралдар арқылы кезең-кезеңімен бағаланады.

3. Кері байланыс алу (рефлексия)

Тренингке қатысушылардан ауызша немесе жазбаша түрде пікір жинау.

4. Психологиялық диагностика әдістерін қолдану

Мысалы, мотивация, өзін-өзі бағалау, коммуникативтік дағдыларға байланысты тесттер қолданылып, бастапқы және аралық көрсеткіштер салыстырылады.

Қорытынды нәтижелерді апробациялау формалары мен тәсілдері:

1. Ғылыми-тәжірибелік конференциялар мен педагогикалық кеңестерде баяндама жасау

Жұмыстың мазмұны, әдістемесі және алынған нәтижелер кәсіби аудитория алдында ұсынылады.

2. Әдістемелік жинақты жариялау және тарату

Құралдың тиімділігі дәлелденген соң, оны басқа мамандармен бөлісу үшін баспа түрінде немесе цифрлы форматта тарату.

3. Мектепішілік немесе аудандық тәжірибе алмасу алаңдары

Психологтар мен педагогтар арасында тәжірибе бөлісу, тренингтерді бірлесе өткізу.

4. Оқушылармен және ата-аналармен сауалнама жүргізу

Бағдарламаның тиімділігіне қатысты олардың пікірлері мен ұсыныстары жиналады.

5. Қорытынды есеп немесе аналитикалық шолу дайындау

Жұмыстың нәтижелері жүйеленіп, белгілі бір форматта қорытындыланады (жазбаша есеп, инфографика, презентация түрінде).

Бұл формалар мен тәсілдер әдістемелік құралдың тек теориялық емес, практикалық тұрғыдан да өзектілігін дәлелдеуге және оны кең ауқымда енгізуге мүмкіндік береді

9.Рәсімдеу талаптарына сәйкестігі

Рәсімдеу талаптарына сәйкестігі — ғылыми-әдістемелік жұмыстардың сапалы және бірізді түрде орындалуын қамтамасыз ететін маңызды талаптардың бірі. Бұл талаптар жұмыстың мазмұны ғана емес, сонымен қатар оның құрылымы мен сыртқы келбеті бойынша да белгіленеді.

Рәсімдеу талаптарына сәйкестігі мыналарды қамтиды:

1. Құрылымдық талаптар:

- Титул беті — білім беру ұйымының атауы, жұмыс атауы, авторы, жетекшісі, жылы мен орны көрсетіледі.

- Мазмұны (кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, әдебиеттер тізімі, қосымшалар).

- Кіріспе — зерттеу мақсаты, міндеттері, өзектілігі мен практикалық маңызы сипатталады.

- Негізгі бөлім — теориялық және практикалық материалдар, қолданылған әдістер мен тәжірибелер.

- Қорытынды — алынған нәтижелер мен ұсыныстар.

- Пайдаланылған әдебиеттер тізімі — мемлекеттік стандартқа (мысалы, ГОСТ 7.1-2003 немесе APA, MLA стильдері) сәйкес рәсімделеді.

- Қосымшалар — жаттығулар үлгілері, тест нәтижелері, диаграммалар және т.б.

2. Техникалық талаптар:

- Қаріп түрі: Times New Roman, қаріп өлшемі – 14.

- Жоларалық интервал – 1.5.

- Парақ параметрлері: сол жақ — 3 см, оң жақ — 1.5 см, үстіңгі және астыңғы — 2 см.

- Беттер нөмірленіп отырады.

- Тақырыптар нөмірленген, бөлімдер логикалық ретпен ұсынылады.

3. Тілдік және стилистикалық талаптар:

- Тіл — мемлекеттік тілде (қазақша), әдеби және ғылыми стильде жазылады.

- Қысқартулар мен кәсіби терминдер міндетті түрде түсіндіріліп берілуі тиіс.

- Орфографиялық және пунктуациялық қателер болмауы қажет.

4. Авторлық талаптар:

- Жұмыс бірегей болуы, плагиаттан таза болуы тиіс.

- Сілтемелер мен дәйексөздер нақты және дұрыс рәсімделуі қажет.

Қорытынды: «Психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағы» сынды әдістемелік жұмыстар аталған рәсімдеу талаптарына толық сәйкес рәсімделгенде ғана ол ресми түрде бекітіліп, білім беру мекемелерінде қолдануға ұсынылады.

10.Жұмысты пайдалану бойынша қортындылар мен ұсыныстар: Жұмысты пайдалану бойынша қорытындылар мен ұсыныстар – әдістемелік құралдың нәтижелілігі мен оны тәжірибеге енгізу мүмкіндіктерін көрсететін маңызды бөлім. Бұл бөлімде құралдың тиімділігі дәлелденіп, оны ары қарай қолдану жолдары ұсынылады.

Қорытындылар:

1. Оқушылардың тұлғалық дамуына оң әсері бар

«Психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағы» балалар мен жасөспірімдердің өзін-өзі тануы, эмоционалдық тұрақтылығы, қарым-қатынас дағдыларының дамуына септігін тигізеді.

2. Әлеуметтік-психологиялық ахуалды жақсарту құралы

Жинақ мектеп ұжымындағы сенімді, ынтымақтастыққа негізделген қарым-қатынасты қалыптастыруға мүмкіндік береді.

3. Психологиялық қызметтің тиімділігін арттырады

Психологтар мен педагогтарға нақты, тәжірибеде қолдануға болатын материалдар ұсыну арқылы олардың жұмысын жүйелейді.

4. Білім беру мекемелерінің тәрбие жұмысында тиімді қолдануға болады

Бұл құралды сынып сағаттарында, тәрбие сағаттарында, ата-аналар жиналысында қолдану оқыту мен тәрбиелеудің сапасын арттырады.

Ұсыныстар:

1. Білім беру ұйымдарының психологиялық қызметінде кеңінен қолдану

Мектеп психологтары мен әлеуметтік педагогтар бұл жинақты жоспарлы жұмыстарында тұрақты түрде пайдалануы ұсынылады.

2. Мұғалімдер мен тәрбиешілерге арналған семинар-тренингтер ұйымдастыру

Жинақтың мазмұнына сүйене отырып, педагогтар мен тәрбиешілерге тренинг жүргізу арқылы әдістемелік қолдау көрсету.

3. Жинақты әр жастағы балаларға бейімдеп қолдану

Жаттығулар мен тренингтер мазмұнын баланың жас ерекшелігіне қарай іріктеу және икемдеу ұсынылады.

4. Болашақ педагог-психолог мамандарды оқытуда оқу құралы ретінде енгізу

Жоғары оқу орындарында әдістемелік пәндерде қосымша материал ретінде қолдануға болады.

5. Жинақты жаңартып, толықтырып отыру

Қолдану барысында алынған тәжірибе негізінде жаңа жаттығулар мен бағыттарды енгізу арқылы жинақты үнемі жетілдіріп отыру ұсынылады.

Осы қорытынды мен ұсыныстар негізінде жұмыс тек теориялық қана емес, нақты практикалық құрал ретінде де кеңінен қолдануға жарамды деп есептеледі.

Ұсыныс

1. Білім беру ұйымдарына:

«Психологиялық тренингтер мен жаттығулар жинағын» мектептер мен колледждердегі психологиялық қызмет жүйесіне енгізіп, оқушылардың тұлғалық және эмоционалдық дамуын қолдауға бағытталған жұмыстарда қолдану ұсынылады.

2. Педагог-психологтарға:

Жинақтағы жаттығуларды күнделікті жұмыс барысында, соның ішінде топтық тренингтер, жеке кеңес беру және сыныптан тыс іс-шараларда пайдалану арқылы оқушылардың психологиялық денсаулығын нығайту ұсынылады.

3. Жоғары оқу орындарына:

Болашақ педагог және психолог мамандарын даярлау барысында бұл әдістемелік жинақты практикалық оқыту құралы ретінде оқу бағдарламасына қосу ұсынылады.

4. Ғылыми-зерттеу орталықтарына:

Аталған жинаққа апробация жасап, оның тиімділігін ғылыми тұрғыда дәлелдеу және оны жаңғыртып, толықтыру жұмыстарына қатысу ұсынылады.

5. Білім беру басқармалары мен әдістемелік кабинеттерге:

Бұл құралды тәжірибеге енгізу бойынша семинар, біліктілікті арттыру курстары мен тренингтер ұйымдастыру ұсынылады.

Осы ұсыныстарды жүзеге асыру психологиялық қызмет сапасын арттыруға және оқушылардың психоэмоционалдық дамуына оң ықпал етеді.