«Психологтың шеберханасы» мектеп психологының әдістемелік органайзері

«ПСИХОЛОГТЫҢ ШЕБЕРХАНАСЫ»
мектеп психологының әдістемелік органайзері

Қостанай қаласы
2019 жыл

«Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ

«ПСИХОЛОГТЫҢ ШЕБЕРХАНАСЫ»
мектеп психологының әдістемелік
органайзері

Қостанай қаласы
2019 жыл

«Психологтың шеберханасы» мектеп психологының әдістемелік
органайзері – Қостанай қ. (ҚР), 2019ж.-32б.
Редактор: Абдигалиева А.К., «Қостанай облысы әкімдігінің білім
басқармасы» ММ мектепке дейінгі және жалпы орта білім беру әдістемелік
кабинетінің инклюзивті және арнайы білім беру бөлімінің секторы
меңгерушісі.

Құрастырушы авторлар:
БаишеваГ.А., Пряхин Е.А.,
Бекбусинова Г.Г.

Дейнега

К.Б.,

Ивушкина

А.А.,

Әдістемелік органайзерде білім беру мекемелеріндегі педагогпсихолог қызметінің негізгі әдістемелік және практикалық мәселелерін
жүйелі түрде баяндау берілген.
Әдістемелік органайзер ең алдымен практикалық психологтарға,
сондай-ақ педагог-психолог сияқты күрделі және қызықты мамандыққа
назар аударатын барлық адамдарға пайдалы болады. Жинаққа педагогпсихологтың жұмыс құжаттамасының жиынтығы енгізілді: арнайы
құжаттама және ұйымдастыру-әдістемелік құжаттама.

© «Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ, 2019

МАЗМҰНЫ
1.

Түсіндірме жазба.......................................................................................4

2.
Білім
беру
мекемелерінде
педагог-психологтың
қызметін
нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету............................................................5
3.
Оқу-тәрбие үдерісін психологиялық сүйемелдеудің бағыттары
...............................................................................................................................6
4.
Мектеп
педагог-психологының
қызметінің
қысқаша
сипаттамасы.........................................................................................................7
5.
Білім беру мекемелеріндегі педагог-психолог жұмысының
бағыттары...........................................................................................................11
6.

Педагог-психологтың жұмыс құжаттамасы.........................................12

7.
Педагог-психологтың кәмелетке толмағандардың аутодеструктивті
мінез-құлқының алдын алу бойынша жұмысы..............................................13
8.
Психологиялық
зерттеу
әдістемелерінің
үлгі
тізбесі
.............................................................................................................................18
9.

Педагог-психолог құжаттарының нысандары......................................22

10.

Әдебиеттер тізімі.....................................................................................29

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Сіз өз кәсіби жолын бастаған педагог-психологқа қалай тиімді және
пәрменді көмек көрсету үшін жазылған әдістемелік органайзерді
қолыңызда ұстап отырсыз.
Педагог-психолог білім беру мекемесіне мұғалім үшін "жедел жәрдем
қызметі" немесе оқушыларға арналған "бала күтуші" ретінде емес, маман
ретінде келеді. Ол педагогикалық ұжымның тең құқылы мүшесі және одан
басқа ешкім кәсіби түрде педагогикалық процесті қамтамасыз ете алмайды,
атап айтқанда ол оқушылардың психикалық (зияткерлік, эмоциялық,
мотивациялық-қажеттіліктік, коммуникативтік және т.б.) дамуы мен
психологиялық денсаулығы үшін жауап береді.
Осы әдістемелік органайзерде педагог-психологтың балалардың
психикалық дамуын диагностикалау мен түзету, педагогтармен қарымқатынас жасау, педагог-психологтың жұмыс орны мен құжаттарын
рәсімдеумен байланысты жұмысының әр түрлі жақтары қарастырылған.

4

БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ
ҚЫЗМЕТІН НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
Нормативтік құқықтық құжаттама білім беру жүйесіндегі педагогпсихологтың кәсіби қызметінің стандарттары мен нормативтерін
анықтайтын құжаттарды қамтиды.
Заңнамалық-құқықтық актілер және нормативтік құжаттар:
Халықаралық:
 Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясы.
Мемлекеттік:
 ҚР «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Заңы
(28.10.2019 ж. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
 ҚР Конституциясы;
 ҚР білім беруді дамыту тұжырымдамасы;
 Білім берудің мемлекеттік бағдарламалары;
 Білім беру ұйымдарында психологиялық қызметтің жұмыс істеу
ережесі.
 2011 жылдың 20 желтоқсанынан №528;
 ПМПК үшін нормативтік-құқықтық құжаттар;
 Психологтың этикалық кодексі;
 ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2004 жылғы 30 қарашадағы
хаты // №3518-2-12316/07-5-1 Бұйрық ОЖ педагог-психологтарының
жұмыс уақыты туралы
Біліктілік сипаттамасы.
Аймақтық:
 2015 жылғы 9 ақпаннан № 42 Қостанай облысы білім беру
ұйымдарында психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидалары;
 Білім беру мекемесінде педагог-психологтың құжаттаманы
жүргізудің ұсынылатын формалары.
 Түрлі бұйрықтар, нұсқаулықтар.
Ұйымдар:
 Мекеме басшысы бекіткен мектеп психологиялық қызметі туралы
ереже;
 Педагог-психологтың лауазымдық міндеттері, бұйрықтар.

5

ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
СҮЙЕМЕЛДЕУДІҢ БАҒЫТТАРЫ
Білім берудің әртүрлі кезеңдерінде (сатыларында) оқу-тәрбие
процесін психологиялық сүйемелдеудің өзіндік ерекшеліктері бар.
Бастауыш мектепте сүйемелдеудің басым бағыттары: оқуға
дайындықты анықтау және мектепке бейімделуге жәрдемдесу, даму мен
мінез-құлқындағы ауытқулардың алдын алу, оқушылардың оқуға деген
эмоционалды оң көзқарасын қалыптастыру; дербестікті және өзін-өзі
ұйымдастыруды дамыту, қабілеттері мен бейімділігін дамытуға
жәрдемдесу; дарынды оқушыларды қолдау; ерекше білім беру қажеттілігі
бар балаларды психологиялық қолдау болып табылады.
Базалық мектепте— мектептің орта буынына көшу кезінде баланың
бейімделуін психологиялық қамтамасыз ету; оқушыларды тұлғалық,
құндылық-мағыналық, кәсіби өзін-өзі анықтау және өзін-өзі дамыту
міндеттерін шешуде қолдау көрсету; ұжымдарда қолайлы атмосфераны
қалыптастыруға жәрдемдесу; оқыту бейінін таңдауға, өмірлік дағдыларды
қалыптастыруға, ата-аналармен және құрдастарымен конструктивті қарымқатынасты құруға көмек көрсету; психофизикалық денсаулықты сақтауға
жәрдемдесу, отбасылық қолайсыздықтың алдын алу, аутодеструктивті
мінез-құлықтың алдын алу;; бейәлеуметтік мінез-құлықтың, зиянды
әдеттердің алдын алу, дарынды оқушыларды қолдау; ерекше білім беру
қажеттілігі бар балаларды психологиялық қолдау.
Жоғары сыныптарда- бейінді бағдарға және кәсіби өзін-өзі
анықтауға көмек көрсету; экзистенциалды мәселелерді шешуге қолдау
көрсету (өзін-өзі тану, өмірдің мәнін іздеу, жеке сәйкестікке қол жеткізу);
уақытша перспективаны дамыту, мақсатқа жету қабілеті; психоәлеуметтік
құзыреттілікті дамыту, аутодеструктивті мінез-құлықтың алдын алу;
девиантты мінез-құлықтың, оқушылардағы зиянды әдеттердің алдын алу;
дарынды оқушыларды қолдау; ерекше білім беру қажеттіліктері бар
балаларды психологиялық қолдау.

6

МЕКТЕП ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ
ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ
Педагог-психолотың негізгі міндетіне жатады:
1.
Психологиялық-педагогикалықдиагностика;
2.
Түзету-дамыту жұмысы;
3.
Психо-педагогикалық кеңес беру;
4.
Денсаулық сақтау қызметі;
5.
Басқару процестерін психологиялық қамтамасыз ету;
6.
Психологиялық алдын алу және ағарту;
7.
Әдістемелік жұмыс.
1.Психологиялық-педагогикалық диагностика
Іс-әрекеттің осы бағытының мақсаты – оқыту мен дамытудағы
проблемалардың пайда болу себептерін анықтау үшін оқушылардың жеке
тұлғалық ерекшеліктерін психологиялық-педагогикалық зерттеу; түзету
жұмысы барысында сүйенуге болатын тұлғаның күшті жақтарын, оның
резервтік
мүмкіндіктерін
анықтау;
кәсіби
және
танымдық
қызығушылықтарын ерте анықтау; танымдық іс-әрекеттің жеке стилін
анықтау және т. б.
Мектеп жұмысының жоспары психодиагностикалық іс-шараларды
өткізуге негіз болып табылады. Жаппай диагностика шектеулі сипатқа ие.
Педагог-психолог жұмысының негізі үш диагностикалық минимум
болып табылады.
Бірінші психодиагностикалық минумум мектепте оқудың бастапқы
кезеңінде екі кезеңде өткізіледі. Бірінші кезеңде диагностикалық
Зерттеудің мақсаты-бейімделу процесі асқынған балалар тобын бөлу.
Екінші кезеңде әлеуметтік қауіпті жағдайдағы балалар тобын,
психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу немесе жеке білім беру
бағытын анықтау үшін оқыту және дамыту ерекшеліктері бар жоғары
интеллектуалдық қабілеті бар оқушыларды бөлу үшін оқушылардың жеке
және жеке ерекшеліктерін зерттеу жүргізіледі.
Екінші психодиагностикалық минумум сондай – ақ, екі кезеңдетөртінші және бесінші сыныптарда өткізіледі. Төртінші сыныпта
диагностиканың негізгі мақсаты-алдын алу және дамыту жұмыстарын
ұйымдастыру, орта мектеп педагогтарына психологиялық-педагогикалық
ұсыныстар дайындау үшін оқушылардың оқыту үдерісі мен оқыту
деңгейінің мониторингі. Бесінші сыныпта диагностиканың мақсатыбастауыш буыннан орта буынға көшу кезінде оқушылар мен сынып
7

ұжымдарына қолайлы әлеуметтік-психологиялық жағдай жасауға ықпал
ету.
Үшінші психодиагностикалық минимум оқушылардың қабілеттері мен
бейімділігін анықтау мақсатында бейіндік дайындық кезеңінде өткізіледі.
Бұл минимумның нәтижелері келесі кәсіптік бағдар беру жұмыстарын
ұйымдастыру үшін негіз болады.
Басқа диагностикалық іс-шаралар негізгі міндеттерді орындауды
қамтамасыз ету мақсатында мекеменің жұмыс жоспарына сәйкес, сондайақ жекелеген оқушыларға психологиялық-педагогикалық сипаттама
дайындау қажет болған жағдайда жүзеге асырылуы мүмкін.
Сынып
ұжымдарының
әлеуметтік-психологиялық
ахуалын
диагностикалау, жекелеген проблемалар бойынша оқушылар мен атааналарға сауалнама жүргізу сияқты кейбір диагностикалық іс-шаралар
сынып жетекшілері мен әлеуметтік педагогтармен бірлесіп жүзеге
асырылуы мүмкін.
2.Түзету-дамыту жұмысы – бұл баланың неғұрлым тиімді дамуына,
оның қабілеттерін ашуға, түзетуге және түрлі салаларда іске асыруға
ықпал ететін негізгі білім беру процесіне қосымша қызмет.
Бұл жұмыс ерекше білім беру қажеттілігі бар баланы оқытуды
алмастырмайды, ол да түзету-дамыту сипатында болады, ал баланы білім
беру процесінде психологиялық-медициналық-педагогикалық сүйемелдеу
енгізілген.
3.Психолого-педагогикалық кеңес беру.
Психолого-педагогикалық кеңес беруге консультанттың клиентпен
балаларды оқыту және тәрбиелеу, бірдеңе үйрету және ересек адамдардың
педагогикалық біліктілігін арттыру, педагогикалық басшылық, балалар
мен ересек топтар мен ұжымдарды басқару мәселелерін талқылауын
жатқызуға болады. Психолого-педагогикалық кеңес беруге оқыту
бағдарламаларын, әдістері мен құралдарын жетілдіру мәселелері,
педагогикалық инновацияны психологиялық негіздеу және басқа да
бірқатар мәселелер жатады.
Кеңес беру қызметі – бұл білім алушыларға, олардың ата-аналарына
(заңды өкілдеріне), педагогикалық қызметкерлерге және білім беру
процесінің басқа да қатысушыларына психологиялық кеңес беру арқылы
дамыту, тәрбиелеу және оқыту мәселелерінде көмек көрсету.
Психолого-педагогикалықкеңес беру, өзін дұрыс түсінуге, өз ойлары
мен іс-әрекеттерін дұрыс бағалауға, өзінің күшті және әлсіз жақтарын
білуге және пайдалануға, дұрыс шешім қабылдауға және олар үшін
8

жауапты болуға, оны барынша тиімді басқаруға және оны жақсы жасауға
мүмкіндік беретін істерді жасауға және іске асыруға көмектеседі.
4.Денсаулық сақтау қызметі
Осы бағыттың негізгі мақсаты-салауатты өмір салтын қалыптастыру,
оқу-тәрбие процесіне қатысушылардың денсаулығын сақтау мен нығайтуға
ықпал ету.
Осы бағытты іске асыру нысандары: оқу - тәрбие процесіндегі
оқушылардың психофизиологиялық және эмоциялық жағдайының
мониторингі; оқу сабақтары режимінің, оқыту әдістерінің, сабақ
құрылымының, сыртқы орта жағдайларының оқушылардың жас
ерекшеліктеріне сәйкестігін бақылау мақсатында сабақтарға қатысу;
сынып жетекшілерді, пән педагогтарын оқушылардың денсаулық
ерекшеліктері, жұмыс қабілеттілігі, жоғары жүйке қызметінің түрі туралы
хабардар ету болып табылады.
Педагог-психолог
мониторинг
деректері
негізінде
келесі
психологиялық-педагогикалық жұмысты ұйымдастыру үшін топтар бөледі.
Дамытушы іс-шаралар барысында педагог-психолог оқушыларды
қозғалу белсенділігін, эмоционалдық жағдайын бағалау және өзін-өзі
реттеу, стрессті басқару дағдыларына үйретеді. Денсаулық жағдайына
зиянды әсер ететін зиянды әдеттердің психологиялық алдын алуды жүзеге
асырады.
5.Басқару процестерін әлеуметтік-психологиялық қамтамасыз
ету
Осы бағыт шеңберінде педагог-психолог білім беру мекемесін дамыту
бағдарламаларын әзірлеуге қатысады, педагогтар ұжымындағы әлеуметтікпсихологиялық климатқа, әкімшілік – мұғалімдер, әкімшілік – оқушылар,
мұғалім – оқушылар жүйелеріндегі басқару коммуникациясының
өнімділігіне мониторингтік зерттеулер жүргізеді.
Педагог-психолог Сынып жетекшілерінің, пән мұғалімдерінің,
әлеуметтік педагогтердің және ұйымдастырушы педагогтардың тиімді
іскери және бос уақыт іскери өзара іс-қимыл формаларын іздестіруді және
апробациялауды жүзеге асырады. Ол педагогикалық ұжым мүшелерін
өзінің кәсіби міндеттері, жұмыс жоспары, сондай-ақ сынып педагогтары
мен пән мұғалімдерімен өзара іс-қимыл жүйесі туралы үнемі хабардар
етеді.
Білім беру мекемесіндегі Педагог-психолог басшыға (директорға)
бағынады, өз қызметін басшының (директордың) тәрбие жұмысы
жөніндегі орынбасарымен үйлестіреді.
9

6.Психопрофилактика және ағарту
Педагог-психологтың мектептік практикалық қызметінің маңызды
бағытының мақсаты-оқушылардың, педагогтардың, ата – аналардың
психологиялық-педагогикалық құзыреттілігін (психологиялық мәдениетін)
дамыту.
Педагог-психологтың психопрофилактикалық жұмысы білім беру
мекемелерінің жұмыс жоспарына сәйкес құрылады,директордың тәрбие
жұмысы жөніндегі орынбасарымен келісіледі. Педагогикалық кеңестер
мен әдістемелік бірлестіктерде, ата-аналар жиналыстарында, сынып
сағаттарында және т. б. интерактивті түрде жүзеге асырылады.
Педагогтарға арналған психопрофилактикалық және ағартушылық
жұмыстың мазмұны білім беру мекемесінің педагогтарын оқыту мен
тәрбиелеудің әртүрлі кезеңдерінде оқушыларды әлеуметтендіру бойынша
іс-шараларды өткізу технологияларына, мұғалімнің оқушылармен
интерактивті өзара іс-қимыл тәсілдерін, педагогикалық диагностикалық ісшараны ұйымдастыру мен өткізуді және т. б. оқыту болуы тиіс.
Оқушылармен іс – шаралар сынып сағаттарында, акцияларда және т.
б., ата-аналармен-аналар жиналыстарында және т. б. ұйымдастырылады.
Тақырыпты таңдаудың негізі: осы мектептің білім беру ортасындағы
жағдай; оқытудың жас және дағдарыстық кезеңдерінің психологиялық
мазмұны; білім беруді трансформациялаудың психологиялық аспектілері
және т.б. болып табылады.
7.Әдістемелік жұмыс
Әдістемелік жұмыстың мақсаты-оқу және тәрбие процесін
ұйымдастыру үшін психологиялық әдістемелік материалдарды жинақтау
және оларды мұғалімдер, сынып жетекшілері, әдістемелік бірлестік
жетекшілері, мектеп әкімшілігі пайдалану мүмкіндігін беру.
Әдістемелік жұмыс Білім беру мекемесінің алдына қойылған
міндеттерді іске асыру мәселелері бойынша мектеп директорының
орынбасарларымен ынтымақтастықты қамтиды, оның ішінде – мектептің
жұмыс жоспарын құруға қатысу, әлеуметтік педагогпен-тәрбиелік Ықпал
етудің психологиялық барабар бағдарламаларын әзірлеу – пәнпедагогтармен-пәндік
әдістемелік
бірлестіктердің
отырыстарын
дайындауға қатысу.
Әкімшіліктің сұрауы бойынша педагог-психолог іс-шараларға
психологиялық
талдау
жасайды.
Жас
мамандармен
жұмыс
бағдарламаларына қатысады.
10

БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ
ЖҰМЫСЫНЫҢ БАҒЫТТАРЫ
–білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу;
–кәмелетке толмағандар арасында аутодеструктивті мінез-құлықтың
алдын алу;
–бейімделу кезеңінде оқушыларды психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеу (1, 5, 10 сынып)
–дарынды (талантты) оқушыларды психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеу;
–ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды психологиялықпедагогикалық сүйемелдеу;
–кәсіби бағдар беру жұмысын психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеу;
–ҰБТ психологиялық сүйемелдеу, бітіру емтихандары;
–ОЖСБ психологиялық сүйемелдеу (4,9 сыныптар);
–әртүрлі есеп түрлерінде тұратын оқушыларды психологиялықпедагогикалық сүйемелдеу (МІБ, МІБ, «тәуекел тобы», «ерекше назар
аудару тобы», қамқорлықтағы, қолайсыз және т. б.) – );
–педагогтармен психологиялық-педагогикалық жұмыс;
–ата-аналармен психологиялық-педагогикалық жұмыс.

11

ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАМАСЫ
Педагог-психологтың жұмыс құжаттамасын жүргізу Қазақстан
Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының 2007
жылғы 27 шілдедегі «Білім туралы» Заңына, Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 8 маусымдағы «Бала құқықтары туралы
конвенцияны ратификациялау туралы» қаулысына сәйкес, өңірлік
ережелер мен бұйрықтарға сәйкес мектеп психологиялық қызметінің
ережесі негізінде жүзеге асырылады.
Педагог-психологтың қызметті жоспарлау және ұйымдастыру
жөніндегі жұмыс құжаттамасының тізбесіне кіреді:

Біліктілігі сипаттамасы


Лауазымдық нұсқаулығы


Жұмыс кестесі, кеңес беру кестесі

Ата-аналар жиналыстарының жоспар-кестесі
салынады)

(ай

сайын


Мекеменің басшысымен келісілген маманның жылдық талдау
есебі

Мекеменің басшысы бекіткен маманның жылдық жоспары

Маманның бір айға, тоқсан, жарты жылдық циклограммасы
(таңдауға)

Жеке консультацияларды есепке алу журналы (кәмелетке
толмағандар, педагогтар, ата-аналар))

Жұмыстың топтық нысандарын есепке алу журналы

Жеке сабақтарды есепке алу журналы (әртүрлі есеп түрлерінде
тұратын жеке топтар бойынша).
Педагог-психологтың арнайы құжаттамасына жатады:
 Психологиялық сипаттамалары
 Психологиялық қорытындылар (сұраныс бойынша)
 Диагностикалық жұмыс қорытындысы бойынша аналитикалық
анықтамалар
 Бағыттар бойынша аналитикалық есептер (бейімделу, кәсіптік
бағдар, аутодеструктивті мінез-құлықтың алдын алу, дарынды балалармен
жұмыс, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс және т.
б.))
 Ата-аналарды хабарландыру (тәуекел тобы)
 Диагностикалық құралдар.
12

ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ
АУТОДЕСТРУКТИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫНЫҢ АЛДЫН АЛУ
БОЙЫНША ЖҰМЫСЫ
Жұмыс келесі бағыттарда жүзеге асырылады:
 білім
беру
мекемесінің
барлық
оқушыларымен
құндылықтарын насихаттау бойынша тәрбие жұмыстарына қатысу,

өмір

 өзіне-өзі қол жұмсау қаупі бар оқушыларды анықтау, мазасыздық
деңгейі жоғары кәмелетке толмағандар тобы (қауіп-қатер тобы, ерекше
назар аудару тобы)),
 суицидтік қауіп-қатер тобындағы балалар мен олардың қоршаған
ортасын психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу,
 аталған мәселе бойынша әр түрлі құрылым мамандарымен өзара
іс-қимыл жасау.
Мектептегі суицид қаупі кезіндегі психологтың іс-қимыл
алгоритмі.
Бірінші деңгей - жалпы алдын алу
Мақсат - мектепте топтық бірлікті арттыру.
Іс-шара. Балалар қамқорлық, жайлылық, махаббат сезетіндіктен, білім
беру мекемесінде психикалық денсаулықтың жалпы бағдарламаларын,
салауатты ортаны құру. Сыныптан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыру.
Қосымша білім беруді жұмыспен қамтуды ұйымдастыру. Мектеп пен
отбасының, сондай-ақ мектеп пен бүкіл қоғамдастықтың өзара ісқимылының тиімді моделін әзірлеу.
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:
 Психикалық жағдайда, қарым-қатынаста, дамыту мен оқытуда
туындайтын проблемаларды уақытында алдын алу және тиімді шешу
мақсатында әрбір оқушының психологиялық-педагогикалық мәртебесінің
ерекшеліктерін зерттеу.
 Тәрбие-білім беру үдерісінде және өмірде қиын жағдайға тап болған
кезеңде әртүрлі жас топтарының оқушыларын психологиялықпедагогикалық қолдау жүйесін құру (кәмелетке толмағандар арасындағы
аутодеструктивті мінез-құлықтың алдын алу бойынша жұмыс
бағдарламасы мен жоспарын құру).
 Баланың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау және көмек
көрсету үшін түрлі мемлекеттік органдар мен қоғамдық бірлестіктерді
тарту.
13

 Мен оң бейнені қалыптастыру, жеке тұлғаның ғана емес, басқа да
адамдардың бірегейлігі мен қайталанбастығы.
 Қоғамда бар әлеуметтік мінез-құлық нормаларын дарыту, балалар
қайырымдылық қалыптастыру, қоғамда құндылық қарым-қатынасты
дамыту.
Екінші деңгей – бастапқы алдын алу.
Мақсат - өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу мақсатында балаларды,
жасөспірімдерді және олардың отбасыларын «қауіпті топ», «ерекше назар
аудару тобы» алып жүру.
Іс-шара.Мазасыздық
деңгейінің
диагностикасы;
оқушының
эмоциялық жағдайы; сыныпта, отбасында, педагогтармен жеке қарымқатынас жасау; қиын өмірлік жағдайға тап болған, зорлық-зомбылықты
және т. б. бастан кешірген балалардың қатерін анықтау.
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:
 Шұғыл көмекке және қорғауға мұқтаж балаларды анықтау •
 Қиын өмірлік жағдайға тап болған немесе дағдарыс жағдайына тап
болған баланың отбасымен жұмыс істеу.
 Шұғыл алғашқы көмек көрсету, баланың қауіпсіздігін қамтамасыз
ету, стресстік жағдайды жою.
1.
Мінез-құлқын шешу, әлеуметтік қолдауды іздеу, оны қабылдау
және көрсету, өзін-өзі бағалауды арттыру, өз тұлғасына барабар
қатынасты, Эмпатияны дамыту мәселелерін оқыту бойынша жеке және
топтық сабақтар.
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:
 Өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу мақсатында өзіне-өзі қол
жұмсаудың қауіп-қатер тобындағы балалар мен жасөспірімдерді алып
жүру: дағдарысты жағдайларды емдеу, жасөспірімдердің өзін оң
қабылдауға ықпал ететін және өмір сүрудің қиын жағдайларын тиімді
еңсеруге
мүмкіндік
беретін
бейімделу
копинг-стратегияларын
қалыптастыру.
 Қиын өмірлік жағдайға тап болған немесе дағдарыс жағдайына тап
болған баланың отбасымен жұмыс істеу.
2.Сынып сағаттар, дөңгелек үстелдер, стендтік ақпарат
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:

Әр түрлі ғылым тұрғысынан (физиология, психология,
педагогика) мәселенің теориялық аспектілерін зерттеу және педагогтармен
және ата-аналармен жұмыста ақпаратты пайдалану.
14


Қызметкерлердің,
ата-аналардың
суицидтік
мінез-құлық
белгілері, қауіп факторлары және осы жағдайда әрекет ету жолдары
туралы хабардар болуын арттыру.
Педагогтармен балалар мен жасөспірімдердің дезадаптивтік мінезқұлқының, оның ішінде суицидтік мінез-құлқының мәселелері бойынша
психо-ағарту жүргізіледі, балалар мен жасөспірімдер арасында суицидтің
алдын алу шаралары туралы ақпарат беріледі.
Ата-аналарды суицидалдық мінез-құлықтың себептері, факторлары,
динамикасы туралы ақпаратпен таныстыру, өз-өзіне қол жұмсау мінезқұлқының белгілері байқалса, не істеу керек, егер балада суицидалдық
мінез-құлқының белгілері байқалса, ұсыныстармен жабдықтау қажет.
Балалармен өз-өзіне қол жұмсау туралы ашық форматта әңгіме
жүргізуге болмайды! (педагог-психолог эмоциялық аяды, тұлғааралық
қарым-қатынасты, ұжымды және т. б. біріктіруді жақсарту үшін түзету
жұмыстарын жүргізу).
3.Өзіне-өзі қол жұмсау қаупі кезінде және өзіне-өзі қол жұмсаудан
кейінгі іс-қимыл рәсімдері болуы тиіс өзіне-өзі қол жұмсау жағдайында ісқимыл жоспарын әзірлеу
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:
 Тәрбие-білім беру үдерісінде әр түрлі жастағы оқушыларды
психологиялық-педагогикалық қолдаудың құрылған жүйесін қосу (өзіне –
өзі қол жұмсауға әрекет жасаған-қауіп тобындағы балалармен жұмыстың
жеке жоспары жасалады. Суицид аяқталған кезде немесе суицид әрекет
еткен кезде сыныбы бар жеке жұмыс жоспары да жасалады).
 Қауіп-қатер тобындағы оқушы анықталған кезде өз ұстанымдарын
және нақты іс-әрекеттер тізімін анықтау, оқушының қауіп-қатері кезінде
өзін-өзі өлтіруден кейін де өзін-өзі өлтіруді аяқтау.
Үшінші деңгей – қайталама алдын алу
Мақсат–өзін-өзіне қол жұмсауды болдырмау
Іс-шара
1. Өзін-өзі өлтіру тәуекелін бақылау
 Өзін-өзі өлтіру тәуекелін бағалау схема бойынша жүргізіледі:
 шеткі (оқушының өзін-өзі өлтіру құралы бар, нақты жоспар
жасалған)
 маңызды (жоспар бар, бірақ жүзеге асыру құралы жоқ)
 орташа (ниетін верализациялау, бірақ жоспар мен құралдар жоқ)
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:
15

 Педагог-психолог өзіне соңғы қадамнан өзіне-өзі қол жұмсауға
немесе өзіне-өзі қол жұмсауға, соңғы қадамнан өзіне-өзі қол жұмсауға
қорқатын оқушылармен қарым-қатынас жасауға бел буған кеңесші ретінде
сөйлеуге қабілетті адам рөліне ие бола алады.
 Психолог өзін-өзі өлтіруді болдырмау бойынша дағдарыс
штабының құрамына кіреді.
2. Тиісті психикалық денсаулық мекемесіне (психиатриялық
клиникаға) хабарлау, көмек сұрау. Ата-аналарға хабарлау.
3. Жұмысқа қосылған мектеп персоналымен жағдайды талдау, ол өз
сезімдерін, уайымын білдіре алатындай, стратегиялар мен жұмыс
жоспарына қатысты ұсыныстар енгізе алатындай.
Егер өзіне-өзі қол жұмсау оқушының өлімінің себебі деп ресми түрде
танылса, онда оқушылар ортасында қайтыс болу себебі туралы
хабарламада «жазатайым оқиға» немесе «өлімнің белгісіз себебі» емес,
«өзіне-өзі қол жұмсау» сөзі естілуі тиіс. Алайда, ешбір жағдайда өзін-өзі
өлтіруді жасау құралдарын айтпауға тиіс.
 Жақын достарды жинау және психикалық денсаулық саласындағы
маманмен жұмыс істеуге мүмкіндік беру.
 Достар мен оқушыларға жерлеу рәсіміне рұқсат етілуі керек. Бірақ
олар табыт алып кетпеуі керек.
 Қайтыс болған оқушының құрметіне еске алу кешін өткізу туралы
барлық өтініштерге «жоқ» деп айтуға дайын болыңыз. Бұл өзін-өзі өлтіру
індетінің мүмкіндігін арттыруы мүмкін.
Балалармен суицид туралы қиын өмірлік жағдайға тап болған
жолдастарына көмек көрсету тұрғысынан жүргізу қажет. Жасөспірімдер
қиын жағдайда көбінесе көмек сұрап, үлкендерге қарағанда достарына
кеңес береді. Сондықтан жасөспірімдер өзіне-өзі қол жұмсау-бұл күтім,
проблеманы шешуден, жазалаудан және масқаралаудан, қорлаудан және
үмітсізденуден, өкінуден және жоғалудан, бас тартудан және өзін-өзі
құрметтеуден айырылудан қашқақтығы туралы хабардар болуы тиіс... бір
сөзбен айтқанда оның құбылмалы көріністері және өмірдің көп
қырлылығы құрайды. Өзіне-өзі қол жұмсамақ болған досына көмек
көрсетпес бұрын өзіне-өзі қол жұмсау және өзіне-өзі қол жұмсау туралы
негізгі ақпаратты білу маңызды. Әсіресе, өзіне өзі қол жұмсау туралы
дезинформациядан хабардар болу маңызды, ол сенімді ақпараттан
әлдеқайда жылдам таралады. Балалар өз-өзіне қол жұмсау туралы сенімді
16

ақпарат алуы тиіс, оны қайғыға душар болған бір-біріне немесе
таныстарына тиімді көмек көрсету үшін білу қажет.
Төртінші деңгей – үшінші алдын алу
Мақсат- Салдарларды төмендету және одан әрі жағдайлардың
ықтималдығын азайту, суицидтерді Әлеуметтік және психологиялық
оңалту.
Іс-шара
1. Құлақтандыру, психологпен кеңесу мүмкіндігі, мектептегі
эмоционалды климатқа және оның өзгеруіне назар аудару.
Осы деңгейдегі педагог-психологтың міндеттері:
 Шұғыл алғашқы көмек көрсету, оқиға куәгерлерінің стресстік
жағдайын жою (балалар, жасөспірімдер, мектеп қызметкерлері).
2. Болашақта конфликт-стресстік күйзелістердің пайда болуының
алдын алуды қамтамасыз ететін терең психотерапиялық түзету.
Педагог-психологтың міндеттері осы кезеңде анықталуға және
пысықтауды талап етуге тиіс. Тар мамандарды шақыру
(мүмкіндігінше), бұл жұмыс – медициналық психологтардың,
психотерапевтердің деңгейі.

17

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІНІҢ ҮЛГІ
ТІЗБЕСІ
Бастауыш сынып
диагностикасы.

оқушыларының

психикалық

дамуының

1.
Керна-Иирасектің тесті
2.
«Кактус» жобалық әдісі
3.
«Жаңбыр астындағы адам» жобалық әдісі
4.
Гуденау бойынша адамның суреті
5.
Қозғаоыстың дамуы (ұсақ және ірі қозғалыстар)
6.
Оқу іс-әрекетіне алғышарттардың даму деңгейін
анықтау («Графикалық диктант» әдісі, авторы Д. Б.Эльконин)
7.
Көрнекі-бейнелі ойлаудың даму деңгейін анықтау( «Үлгі
және ереже» әдісі, авторы А. Л. Венгер)

8.

Көрнекі-схемалық ойлау деңгейін анықтау («Лабиринт»

әдісі)

9.
«Отбасы суреті» жобалық әдісі(Г. Т.Хоментаускас)
10.
«Менің қарым-қатынас шеңберім» жобалық әдісі
11.
«Түрті-түсті алаң» жобалық әдісі
12.
«Ағаш» әдісі
Жасөспірімдік және ересек мектеп жасындағы балалардың ойөрісін және логикалық ойлау ерекшеліктерін диагностикалау
1.
Балаларға арналған Векслер зияткерлік шкаласы / Ред. Ю.
3.Гильбуха
2.
Ақыл-ой дамуының мектеп тесті(АОДМТ)
3.Амтхауэр интеллект құрылымының тесті
4.Равеннің прогрессивті матрицалары (өсіп келе жатқандарға
қиындық тесті)
5.«Сандық қатынастар» әдістемесі
6.«Сандық қатардың заңдылықтары» әдістемесі
7.«Күрделі аналогия» әдістемесі
8.«Елеулі белгілерді бөлу» әдістемесі
9.«Зияткерлік лабильность» әдістемесі
10.
«Компас» әдістемесі
11.
«Абстрактілі ұғымдар» әдістемесі
12.
«Ақыл-ой қорытындысы» әдістемесі
13.
«Мәтінде рұқсаттамаларды толтыру» әдістемесі
14.
«Мағыналық жалпылау (мақал-мәтелдер) әдістемесі.
18

Жад диагностикасы
1.
«Жедел жад» әдістемесі
2.
«Сандар жады» әдістемесі
3.
«Бейнелерге жад» әдістемесі
4.
«Текстограмма» әдістемесі
5.
«Сөздерге жад» әдістемесі
Назар аудару диагностикасы
1.
«Түзету сынамасы» әдістемесі
2.
«Сандарды іздеу» әдістемесі (Шульте кестесі)
3.
«Кремелин бойынша шот» әдістемесі
Тұлғаның
қасиеттері
мен
психологиялық
диагностикалау
1.
Тест-сауалнама EPI (Айзенк қ.)
2.
«Өмір сүрмейтін жануарлар» тесті
3.

«Үй—ағаш—адам» (ҮАА) тесті

4.

Мінез-құлқы (К. Леонгард))

жай-күйін

5.
Патохарактерологиялық диагностикалық сауалнама (А. Е.
Личко)
6.
Жасөспірімдердің мінез-құлқын анықтауға арналған тесттер (С.
И. Подмазин)
7.
Жас өспірімдердегі акцентуацияларды анықтау бойынша
Шмишектің Тест-сауалнамасы
8.
С. Спилбергердің ситуативтік мазасыздық өзін-өзі бағалау
шкаласы (бейімделген Ю. Л. Ханиным)
9.
Дж. Тейлордың жеке мазасыздықтың өзін-өзі бағалау шкаласы.
10.
Психикалық жағдайларды өзін-өзі бағалау (Айзенку
қаласы бойынша)
11.
САН сауалнамасы
12.
Тест-сауалнама «Көңіл-күйді бағалау»
13.
Өзін-өзі бағалау және эмоционалды күйлер сауалнамасы (А.
Уэссман және Д. Рикс)
14.
Импульсивтілікті өлшеу әдістемесі (тест-сауалнама В. А.
Лосенкова)
15.
Фрустрация сынағы Розенцвейг.
16.
Тест тематической апперцепции(ТАТ)
17.
Люшердің түстерді таңдау тесті
19

18.
Т.Лирдің өзін-өзі бағалау сауалнамасы
19.
Темперамент құрылымын анықтау
Оқушы
ұжымдарындағы
тұлғааралық
диагностикасы, оқушылардың қарым-қатынастары

қарым-қатынас

1.

Социометриялық өлшеу әдістемесі

2.

Құндылықты-бағытталған бірлік тесті

3.

Сишордың топтық тұтастығының индексін анықтау әдістемесі

4.

«Тұлға Социатипі» әдістемесі

5.

«Менің сыныбым» сауалнамасы (Ю. 3. Гильбух)

6.
Гильбух)

«Менің сыныбым және менің ұстазым» сауалнамасы (Ю. 3.

7.
Сыныптың психологиялық климатын анықтау әдістемесі (А. Н.
Луттошкин)
8.
Мектеп сыныбының ұйымдастырылуын бағалау шкаласы (Л.
И. Уманский).
Кәсіби және әлеуметтік бағдар диагностикасы.
1.
«Сіз сүйесіз бе? Сізге ұнайды ма?» қызығушылық картасы
2.
«Болашақ кәсіптің қолайлы түрін анықтау» әдістемесі (Е. А.
Климова)
3.
«Қызығушылық картасы» әдістемесі
4.
Оқушылардың қызығушылығын анықтау сауалнамасы.
Кәсіби
ниетпен
байланысты
тұлғалық
мүмкіндіктерін
диагностикалау
1.
Тұлғаның
мінез-құлқының
экспресс-диагностикасының
әдістемесі
2.
Коммуникативтік және ұйымдастырушылық іскерлікті оқыту
әдістемесі.
Мінез-құлық себептерін анықтау
1.
Жету мотивациясын өлшеу
2.
Аффиляция мотивациясын өлшеу
3.
Әзіл-сықақ фразасы арқылы мотивациялық саланы зерттеу
4.
«Құнды бағдарлар» әдістемесі (М. Рокич)
5.
Тұлғаның бағытын анықтау
6.
Субъективті бақылау және психикалық тұрақтылық
деңгейін зерттеу әдісі (СБД)
20

Отбасымен жұмыс. Отбасындағы тұлғааралық қарым-қатынас
диагностикасы
1. Тәрбие қателіктерін диагностикалау әдістемесі (Э. Г. Эй-демиллер.
В. В. Юстицкий)
2. «Отбасының кинетикалық суреті» әдістемесі (Р. Берне, С. Кауфман)
3. «Аяқталмаған ұсыныстар» әдісі (Сакс пен Лея нұсқасы)
4. Рене Жиля тесті
5. Ата-ана қарым-қатынасының тест-сауалнамасы (А. Я. Варга, В. В.
Столин)
6. «Ата-ана қондырғылары мен реакцияларын өлшеу» сауалнамасы
(АҚРӨ)
7. «Біз қандай ата-анамыз?» әуесқойлық тесті
8. «Сіз өз балаңызға кімсіз: ата-анасысыз ба немесе досысыз ба?»
әуесқойлық тесті
9. «Отбасылық тәрбие стильдері» сауалнамасы
10.

«Отбасы Социограммасы» әдістемесі.

21

ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ ҚҰЖАТТАРЫНЫҢ НЫСАНДАРЫ
БЕКІТЕМІН
__________
(мекеменің атауы) Директоры
_________________________
Т.А.Ә.
«___» __________ 20___ жыл
20 ___/ 20 ____ оқу жылына
(мекеменің атауы)
педагог-психологтың жұмыс жоспары

жұмыстың мақсаты:
міндеттері:
жұмыстың бағыты:
№
р/н

Жұмыстың
атауы

Қызмет
объектісі

Өткізу
мерзімі

Аяқталу
нысаны

Жауапты (егер
мекемеде бірнеше
педагог-психолог
болса)

Психологиялық диагностика

Түзету және дамыту жұмыстары

Психологиялық алдын алу және ағарту

Психологиялық кеңес беру

Ұйымдастыру-әдістемелік жұмыс

Педагог-психолог

Т.А.Ә., қолы

* Жылдық жұмыс жоспарында жұмыс бағытына сәйкес
(аутодеструктивті мінез-құлықтың алдын алу; педагогтармен, атааналармен жұмыс; дарынды балалармен, ерекше білім беру қажеттілігі
бар балалармен, әртүрлі есеп түрлерінде тұрған балалармен жұмыс; ҰБТ,
ОЖСБ сүйемелдеу; кәсіби бағдар беру жұмысы және т.б.) барлық
жұмыстар міндетті түрде көрсетілуі тиіс.
22

Жұмыс журналдары
1. Білім беру процесіне қатысушылардың жеке консультацияларын
есепке алу журналы (ақпарат кодталады).
№
р/н

Күні

2.

Кеңес берушінің Мәселе Өткізілген жұмыс
Т.А.Ә.

Ұсыныстар Ескертпе

Топтық және жеке жұмыс нысандарын есепке алу журналы.

а) жеке сабақтарды есепке алу
№ р/н Күні
1

Т.А.Ә.
2

3

Сабақтың
(атауы) Нәтижелер,
тақырыбы, мақсаты
қорытынды
4
5

Ескертпе
7

б) топтық сабақтарды есепке алу
№ Күні

1

Топ, сынып Қатысу туралы Сабақтың (атауы) Нәтижелер, Ескертпе
белгі
тақырыбы, мақсаты қорытынды
2

3

4

5

*Барлық журналдар тігіледі, беттері нөмірленеді

23

6

7

Диагностика нәтижелері бойынша
аналитикалық анықтама
___________________________________
Әдістің атауы

Күні:
Зерттеу тақырыбы:
Зерттеу объектісі
Зерттеудің мақсаты:
Зерттеудің міндеттері:
Материал:
Әдістер:
Нұсқаулық:

Ұсыныстар және қорытындылар.
Адам саны
Жүргізілген зерттеуді талдау нәтижесінде мыналар анықталды:
Зертт