Қазақ ертегілерінің сырлы әлемі

Қазақ ертегілерінің сырлы әлемі

Қазақ халқы – рухани мұрасы бай, ертегіге тұнған халық. Сан ғасырлық тарихпен бірге жасасып, ұрпақтан ұрпаққа аманаттай жеткен қазақ ертегілері – халқымыздың дүниетанымының, арман-мүддесінің, өмірлік көзқарасының айнасы. Бұл – тек қиялдан туған оқиғалар ғана емес, терең философиялық ой мен ұлттық тәрбиенің қайнар көзі. Ертегі – халықтың жүрегінен шыққан, болмысымен біте қайнасқан, сөзбен салынған ғажайып сурет.

Қазақ ертегілерінің мазмұны мен түрі өте бай. Олар әртүрлі тақырыптарға құрылып, өзіндік ерекшеліктерімен дараланады. Жалпы алғанда, қазақ ертегілерін қиял-ғажайып ертегілер, хайуанаттар туралы ертегілер, тұрмыс-салт ертегілері және шыншыл ертегілер деп бірнеше түрге бөлуге болады.

Қиял-ғажайып ертегілер

Бұл ертегілер – қазақ ертегілерінің ішіндегі ең сырлысы, ең ғажайып әлемге жетелейтіні. Мұнда шынайы өмір мен шексіз қиял ұштасады. Ертегілердің бұл түрінде адам сенгісіз оқиғалар, сиқырлы күштер, алып батырлар мен дәулер, жалмауыз кемпір, жеті басты айдаһар, самұрық құс, тұлпар ат сияқты мифологиялық бейнелер жиі кездеседі. Мысалы, «Ер Төстік», «Керқұла атты Кендебай» сияқты ертегілерде батырлық пен ерлік, жақсылық пен зұлымдық арасындағы күрес көркем бейнеленеді.Қиял-ғажайып ертегілер – баланың арманына қанат бітіретін, батылдыққа, әділдікке, отансүйгіштікке тәрбиелейтін теңдессіз мұра.

Хайуанаттар туралы ертегілер

Бұл ертегілердің басты кейіпкерлері – аңдар, құстар мен жануарлар. Алайда олар адамша сөйлеп, адамша ойлайды. Мұндай ертегілерде айлакер түлкі, аңқау аю, ашкөз қасқыр, мейірімді арыстан сияқты кейіпкерлер арқылы адамдардың мінез-құлқы мен қасиеттері бейнеленеді. Мысалы, «Түлкі мен ешкі», «Қарға мен түлкі», «Аю, түлкі және қасқыр» сынды ертегілерде ақылдылық пен айла, аңғалдық пен аярлық, достық пен сатқындық сияқты қарама-қайшы ұғымдар сипатталады.Бұл ертегілер балаларды қоршаған ортаны тануға, мінез-құлықты саралауға, жақсы мен жаманды ажырата білуге үйретеді.

Тұрмыс-салт ертегілері

Бұл ертегілер шынайы өмірге жақын, қарапайым адамдардың тұрмыс-тіршілігі, қоғамдағы әділетсіздік, бай мен кедей, хан мен қара арасындағы қарым-қатынастарды әшкерелейді. Мұнда тапқыр, сөзге шешен, қарапайым кейіпкерлер жиі кездеседі. Мысалы, «Алдар көсе», «Жиренше шешен», «Тазша бала» туралы ертегілер – халық даналығының жарқын көрінісі. Бұл ертегілер күлкі мен сатира арқылы қоғамдағы кемшіліктерді сынап, адалдық пен әділдікті мадақтайды.Мұндай ертегілер халықтың әлеуметтік көзқарасын білдіреді, әділетсіздікке қарсы тұруға, шыншылдық пен тапқырлыққа үйретеді.

Шыншыл (реалистік) ертегілер

Шыншыл ертегілерде өмірдегі нақты оқиғалар, адамдар арасындағы қарым-қатынас, еңбек, адалдық, кедейшілік, байлық сияқты шынайы тақырыптар суреттеледі. Мұнда сиқыр мен қиял жоқтың қасы. Ертегі кейіпкерлері – қарапайым шаруалар, еңбек адамдары, кедейлер мен байлар. Бұл ертегілерде еңбекқорлық, төзімділік, әділеттілік секілді адами құндылықтар дәріптеледі. Мысалы, «Атамекен», «Еңбекпен ер көгерер» сияқты ертегілерде елге адал қызмет ету, жақсылықтың ерте ме, кеш пе, қайтып оралатыны жайында сыр шертіледі.

Қазақ ертегілері – халық рухының, ел арманын, ұрпақ тәрбиесінің алтын арқауы. Әрбір ертегі – ел тарихының үзігі, ұлттық болмыстың бояуы. Олар – өткеннің үні, бүгіннің тәрбие құралы, болашақтың бағыт берер шамшырағы. Сондықтан ертегілерді тек баланың санасын дамыту құралы ғана емес, халықтың өмір сүру философиясын танытатын құндылық деп бағалауымыз қажет.

Қазақ ертегілерінің сырлы әлемі – шексіз қиял мен терең мағынаға толы. Бұл әлемге бойлаған сайын адам баласы ізгілікке, даналыққа және туған жерге деген сүйіспеншілікке жол табады. Бүгінгі ұрпақ ертегі тыңдау арқылы тамырын таниды, ұлттық рухпен сусындайды. Сондықтан әрбір қазақ баласы ертегі тыңдап өссе – ол ұлттың болашағының жарқын боларына кепіл.