Қазақ мәдениетіндегі зергерлік өнер

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Кафедра: Дінтану және Мәдениеттану

Білім алушы: Ж. Арайлым

Аға-жетекші: К. Айжан

Заманауи қазақ зергерлік өнері

Тамырын тереңге жайған көрікті әрі көрнекті саланың бірі - зергерлік өнер. Осы саланың хас шебері болу киелі әрі қастерлі өнер болып есептелген. Ол үшін әуелі адам бойында тумысынан дарыған ерекше талант болуы қажет. Негізінен осы ықылым заманнан келе жатқан зергерлік өнерде қолынан бал тамған шеберлер түрлі құрал-саймандар өздері жасап, қолданып отырған. Әсіресе зергерлер қыз-келіншектердің бұйымдарын көп жасаған.

ХХ ғасырда қазақтардың зергерлік өнері кеңес дәуірінің саяси және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерімен байланысты қиындықтарға тап болды. Осы кезеңде тапсырыстар саны азайды, қымбат металдар мен тастарға қол жетімділік шектеулі болды, қолөнер технологияларының берілуі бұзылды, шеберлер әулеттері үзілді. Қайта өрлеу 1980 жылдары Алматы, Семей, Шымкент және Қазақстанның басқа қалаларындағы оқу орындары металды көркемдік өңдеуді қоса алғанда, сәндік-қолданбалы өнер саласында мамандар даярлай бастаған кезде басталды. Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институты (қазір Қазақ ұлттық өнер академиясы. Т. Жүргенова) зергер шеберлерін даярлау орталықтарының біріне айналды.

ХХІ ғасырдың басына қарай Қазақстанда өз шығармашылығында дәстүрлер мен жаңашыл тәсілдерді біріктірген көрнекті зергерлер тобы қалыптасты. Олардың ішінде "Еуразиялық этномодерннің"тұжырымдамалық стилін әзірлеген көптеген беделді марапаттардың лауреаты Ілияс Сүлейменов сияқты шеберлер ерекше көзге түседі. Сондай-ақ, осы кезеңде суретші-реставратор Қырым Алтынбеков, қазақ даласының скиф-сақ дәуірінің сирек кездесулерін қайта құрудың авторы, сондай-ақ Амангелді Мұқажанов, Серік Рысбеков, Сержан Баширов, Берік Әлібай және т.б. сияқты қолданбалы суретшілер танымал және танымал болды.

Қазіргі зергерлер пішіндермен, материалдармен және технологиялармен белсенді эксперименттер жүргізеді, әртүрлі металдармен, соның ішінде платина, алтын және күміспен жұмыс істейді, сәндік және асыл тастарды, сондай-ақ эмальдарды пайдаланады. Өз жұмысында олар архаикалық элементтер мен заманауи тенденцияларды біріктіріп, ерекше бейнелі құрылым жасайды.

Зергерлік бұйымдар қазақ сәндік-қолданбалы өнеріндегі ең табысты бағыттардың біріне айналды. Ол кәсіби көркемдік қызмет мәртебесіне ие болды, ал қазақ шеберлерінің бұйымдары республикалық және халықаралық көрмелерде сәтті ұсынылуда.

Қазақстанда дәстүрлерді жаңғыртуға бағытталған бағдарламалар да белсенді іске асырылуда. Өзінің қолданысын 2004 жылы бастаған және кейіннен 2010 жылға дейін ұзартқан Қазақстан Республикасының "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасы елдегі дәстүрлі де, қазіргі заманғы қолөнердің де даму перспективаларын айқындайды.

Астанада Қазақстан Республикасының Президенттік мәдениет орталығы құрылды, онда реставрация және зергерлік шеберхана бөлімін атақты суретші-зергер Берік Әлібай басқарады. Ол аға жүздің дулат тайпасынан шыққан зергерлердің ұрпағы және Н.В. Гоголь атындағы Алматы көркемсурет училищесінде және Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институтында оқуын аяқтаған.

Берік Әлібай бүгінде Қазақстанда ғана емес, одан тыс жерлерде де суретші-зергер ретінде танымал. Оның жұмысы зергерлік бұйымдарды, тұмарларды, қару-жарақтарды, белбеулерді, сондай-ақ металдан жасалған қондырғыларды жасауды қамтиды. Шебер платина мен Алтынды қоса алғанда, әртүрлі материалдармен жұмыс істейді, бірақ күмісті жақсы көреді. Берік Әлібай технологияға дәстүрлі көзқараспен ерекшеленеді.

Берік Әлібайдың шығармашылығы бай декормен, көлемді конструктивті формалармен және текстуралық-пластикалық эффектілерді кеңінен қолданумен сипатталады. Оның туындылары стилистикалық жағынан Ш.Ж. Тоқтабаева бедерлі бедерлі, жүкқұжат пен Астықты белсенді пайдаланатын, сондай-ақ қара түске боялған зергерлік бұйымдар ретінде сипаттаған Батыс Қазақстанның күміс әшекейлеріне ұқсайды. Берік Әлібай Орталық, Оңтүстік және Батыс Қазақстанның зергерлік стильдерін шебер меңгерген, әсіресе Батыс Қазақстан дәстүрлерін ұстануға ұмтылады, оның пікірінше, қазақтардың дала ұлылығы мен тарихи өткенге құрметпен байланысты көркемдік ойлауын жақсы көрсетеді.

Стильдегі мұндай селективтілік қазақ шеберлерінің қазіргі заманғы сәндік-қолданбалы өнерінің ерекшелігі болып табылады, олар тек кландық қалауларға ғана емес, сонымен қатар жалпыұлттық дәм қалыптастыра отырып, стилистикалық өзгергіштікке де бағдарланады. Берік Әлібайдың өнері Қазақстанда да, одан тыс жерлерде де танылған. Оның жұмысы Түркия, Малайзия, Катар, Франция, Армения, Ресей және басқаларын қоса алғанда, әртүрлі елдердегі жеке және мұражай коллекцияларында. Берік Әлібай Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, Қазақстан Республикасы Президенті сыйлығының иегері, сондай-ақ зергерлік шеберлік өнеріне деген адалдығын көрсететін түрлі конкурстар мен сертификаттардың лауреаты болып табылады.

Шебердің шығармашылығы айқын этникалық сипатты сақтайды және оның тарихи тамырлар мен ұлттық мәдениетке деген қызығушылығы дәстүр мен жаңашылдықтың үйлесімін білдіреді. Мәдени әртүрлілікке назар аудару және этникалық бірегейлікті сақтау оның шығармашылығының негізі болып табылады, ол әлемдік көркемдік процеске белсенді қатысады және әлемдік көркемдік мұраға үлес қосады.

https://www.kaznu.kz/ru