Материалдар / «Қазақ тарихындағы Жігерген ауылының алатын орны»

«Қазақ тарихындағы Жігерген ауылының алатын орны»

Материал туралы қысқаша түсінік

ОҚО, Қазығұрт ауданы, Жігерген ауылының тарихы, мәдени мұрасы, биологиялық жағдайы және осы ауылдан шыққан Медеубеков Қилыбай Үсенұлы жайлы жинақталған ғылыми жұмыс

Молдасапар Шыңғыс Мықтыбайұлы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

18 Желтоқсан 2017

785

2 рет жүктелген

Биология Баяндамалар, реферат Барлық сыныптар

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

«Қазақ тарихындағы менің ауылымның алатын орны»Павлодар облысы, Павлодар қаласы, Палодар мелекеттік педагогикалық институтыОрындаған: Молдасапар Шыңғыс Мықтыбайұлы

МазмұныІ. КіріспеІІ. Негізгі бөлім

Алыстан алаңдатқан «Шайқұман үңгірі»

Құпияға толы «Көктен атаның» көгілдір таза суы

Тұғыры биік, жер жанаты-Өгем

Ұлы Жібек жолының бір тармағы: Өгем - Жалпақсу сазы -

Бұқшелпек – Ғазалкент - Шаш жолынан алшақтау орналасқан Тесік Төбе қалашығы

Шындығы әлі айтылмаған, табиғат сұлулығы атанған - Жігірген.

Қазіргі Жігірген ауыл әкіишілігінен шыққан тау тұлғалы, ер азамат - Қилыбай Медеубеков.

ІІІ.ҚорытындыПайдаланған әдебиеттер

Алыстан алаңдатқан «Шайқұман» үңгірі.Менің ауылымның тарихи жәдігерлерінің бірі ол «Шайқұман» үңгірі.Бұл үңгірдің өзіндік ерекшелігі, тарихи маңызы мен айғақтары бар.«Шайқұман» үңгірінің географиялық тұрғыдан орналасқан жері –Ұлы Жібек Алатау - Өгем және Қаржан тауының аңызға толы «Қырыққызға» асатын жолда «Көктен ата» атырабының Шығыс бөлігінде «Шайқұман» үңгірі орналасқан.«Тесіктөбе» ауылының тұрғыны 1963 жылы Рақымбай қария және Үшкемпір және Мергенбай Ағабеков үшеуі «Шайқұман» үңгірінің ішіне өз еріктерімен кіріп көрген. Олар 8-9 метрдей жүрген соң, үңгірдің ішінен ошақтың орны, ескі құман, кесе сынықтары, аттаққырға ұқсас тастарды көрген. Бірақ, ішінде күшті тұрған жел торлы фанаршамды өшіріп қояды да, ары қарай баралмағанын айтады.1952-1959 жылдардағы ақылгөй қариялардың айтуы бойыша:Ертеде, жаугершілік аласапыран заманда «Шайқұман» үңгірі, сол кездегі жұртшылыққа «баспана» болған көрінеді. Елге жау шапқанда, қарттар мен бала-шаға, әйелдерді үңгір ішіне жайғастырып, ас-суымен қамтамасыз етіп, үңгірдің ауызын үлкен таспен бекітіп, ер-азаматтар соғысқа аттанады екен...Қазіргі кезде «Шайқұман» үңгірінің алдында үлкен тас кептеліп тұр, Бұл тас 1986 жылғы жер сілкінісінен кейін төбеден сырғып түскен секілді.Үңгірге кіретін ауызының биіктігі 3.5м ал ені 2 м шамасында болса, ішкі қуыстың биіктігі 2.8-3 метрге жуықтайды. Ал үңгірдің ішіне қарай 4-5 метрден кейін қара көлеңке басталады. Қуыстың арғы жағындағы төбесінен саңылау тесік байқалады. Бұл ауаның алмасуын реттейді.Баспана үңгірдің кіреберіс ауызынан терістік шығысында, 2метр биіктік тұсында қолмен қашалып жазылған сына үлгісіне ұқсас таңбаны: «Х1ІІ»осындай таңбаны байқайсыз.Өгем тауы, Мақпал, Барша көлі маңындағы, Азартеке шыңы» Бұқшелпек шатқалында Х.Алпысбев бастаған экспедиция (1967ж) барысында зерттелген 10-шақты үңгірлердің екі-үшеуінде сына таңбалары кездескен.Осыған орай, тарих қойнауының деректеріне көз жіберсек, біздің Жігірген ауыл әкімшілігіне қарасты жерлерде б.з.б ІІ-Ү ғасырларда,ҮІ-ҮІІ ғасырларда жікіл кейіннен оның тармақтарының бірі Сіргелі рулары мекендеген. Құпияға толы «Көктен атаның» көгілдір таза суы.Біздің Қазығұрт өңірінде «Көктен ата» деп аталатын ерекше бұлақ бар. Оның суы шипалы. Қаржан тауынның баурайыннан тасты жарып шыққан бұлақ суы өте мөлдір, әрі жұмсақ, оның емдік қасиеті жайында халық ауызында көп айтылады.Ертеректе Қожа Ахмет Иассауидің шәкірті имам Маруғузи біздің өлкемізге келген екен.Түркістан, Сайрам, Киелі Қазығұрттың түстік жағында, кезінде «кіші Жетісу» мен Тұрбат атырабы аталған өңірде имам Марқозы Ясауи ілімі негізін таратушы болған. Алатау баурайындағы Қырыққызға асатын жолда қазіргі «Көктен ата» бұлағының басында түнеп, емдік қасиетіне ризашылығын білдіріп: -Көкжөтелге, түрлі ауруларға ем болсын, -деп батасын беріпті деген аңыз осы уақытқа дейін жетті.Марғузи жайлы деректер (ел ауызынан) Көктен ата - бұл имам Марқозы - Көктонды. Оның ұлты парсы. Қ. А. Иассауиды пір тұтып, оның ілімін жалғастырушы ғұлама. Ол үстіне өне бойына көк түсті киім киіп ел ішінде Көктонды, кейіннен Көктен ата атанып кеткен. Ол ел ішін аралап, бірлікке, ынтымаққа, имандылыққа шақырған. Қазіргі таңда оның ұрпақтары бар:Марқозы – Көктонды - Есенаман қалпе баба – Сарыбай - Қылышбек МергенбайКөктен ата бұлағының ем суы ешқашан тартылған емес, ол шамамен бір шақырымдай жерден Жігірген өзеніне барып құяды, одан әрі Келеске қосылып жатыр. Бұлақ суының шипалығын қазіргі мамандар растайды.

Тұғыры биік, жер жаннаты-ӨгемОңтүстік Қазақстан облысының таулы аймақтарындағы бұрынғы орман шаруашылығының жерлері бұл күнде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар санатына ауыстырылып, Сайрам - өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркі болып құралғанына да бірнеше жыл уақыт болды,-деді бүгінде осы Ұлттық табиғи парктің бас директоры қызметін атқарған Жеңісбек Тұрғанов.Саябақ аумағы Қаратау жоталарының Боралдай шоқыларынан басталып, Құлан, Шақпақ, Иірсу, Дәубаба, Өгем, Қаржантау сияқты табиғатымыздың әсем аймақтарымен ұласады. Мұнда өсімдіктердің 1635 түрі өседі. Олардың ішіндегі 62 түрі Қазақстан Республикасының «Қызыл кітабына» енген. Биік белдеулер мен жоталарда 200-ге жуық дәрілік өсімдіктердің түрі кездеседі. Саябақтағы жануарлар әлемі де өте бай. Сүтқоректілердің 10 түрі, құстардың 30 түрі бұл күнде сирек кездесетін және жойылып бара жатқан жануарлар ретінде «Қызыл кітапқа» енгізілген. Олардың қатарында арқар, тәңіртау аюы, мензбир суыры, түркістан сілеусіні, қар барысы, үнді жайрасы, тас сусары, ал құстардың ақ және қара ләйлек, бүркіт, сақалтай, дуадақ, көк құс, лашын, ителгі бар. Қаржантау жоталарында ғана мекендейді.Өгем-Тәңіртаудың ірі сілемдерінің бірі.Оның бөктерінде сарқырап өзен ағып жатыр. Екпіні сондай қатты. Кей тұстарда тіпті аттылы кісінің өзін аунатып, ағызып әкетердей буырқанады. Алайда, бұл сыртқы көрінісі ғана. Ал, шынтуайтына келгенде, ол сонау мұзарт шыңдардан бастау алып, мыңдаған бұлақтың суынан құралып, алуан-түрлі минералдар мен дәрілік шөптерді шайқап есіп, шымырлап ағып жатқан шипалы, дәру, емдік қасиеті мол өзен.Батыс Тянь-Шаньның терістігінде Өгем, Қаржантау, Қазығұрт, Боралдай тауларының аясындағы Сайрам - Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркі ұлан байтақ еліміздің табиғат жауһарының бірі де бірегейі.Жалпы аумағы-149053 гектарҮш филиалы бар:Өгем, Төлеби, ТүлкібасАл Өгем филиалы қасиетті Қазығұрт жерінен басталады.....«Қызыл кітапқа» көптеген түрі енген,сирек кездесетін қоңыр аю, қар барысы, тас сусары, мензибир суыры, арқар, үнді жайрасы және тағы да басқа алпысқа жуық аң түрлерін, тау бүркіті, ақ ләйлік, ителгі, лашын, көкқұс, үкі сияқты үш жүз түрлі құстың, алпыс екі түрі сирек 1635 түрі өсімдіктің тіршілік аясына кір жуытпай, оған адам қолымен қиянат жасалудан табиғат зіл заласынан қорғау сияқты жұмысты атқарудың оңай еместігі өзінен өзі түсінікті.Ұзын саны онға жетер-жетпес осындағы әр орманшы инспектордың ұлан-ғайыр парк аумағында өзіне бекітіліп берілген 4,5 мың гектарға жуық айналымын арада қона жатып аптасына бір-ақ рет қана атпен айналып шыға алады екен. Бұл жәйт парк қорығында ең жауапты жұмысты атқаратын адамның аздығын әрі оның осыншама аумақтағы табиғатты шыңдап қорғап, бақылауды толық қамтамасыз ете алмайтындығын көрсетеді. Адам санының шектеулігі де, бұған қоса олардың алатын жалақысының төмендігі де-қазіргі қаржылық күрмеуі қиын заманның проблемасы. Бірақ келер күнге үміт артып, ойсыз, бейғам отырған адамды Өгемнен өз басым көре алмадым. Бәлкім, Өгемдей жер жаннатын шексіз қадірлейтін қарапайым халықтың бұл да ізгі, адал қасиеті шығар...Өгем шатқалында түсетін жол қиын.Бір жағы-жар, бір жағы-құз. Осы шатқалдан төмен түссеңіз, бір топ адамға ұқсас көрінген ұзын-ұзын тастарға қарап таңғаласыз. Расында да, ғажап көрініс! Алыстан қарағанда, бүрме көйлегенің етегі желбіреп тауға қарай келе жатқан қайсар қыздарға ұқсайтын үлкен тас ескерткіштерді ұлы табиғат шебердің өзі ғасырлар бойы сомдап, қылта-қылтадағы жартастардан қашап жасаған сияқты. Бірінен - бірі ұзақ емес екі-үш қылтадан бойын созып, топ-топ болып көрінген «Қырық қыз» таңқаларлық құбылыс.Ел ауызында сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа аманат болып келе жатқан көне аңыз ол туралы былай деп сыр шертіледі: «Ерте, ерте, ерте де, бәлкім, Ер Төстіктің заманында болар, осы өңірде бір байдың қызы бойжетіп, бесікте жатқанында атастырылып қойған жігітіне ұзатылатын күн де келіп жетеді. Құдақұдағилар той жабдығын дайындап, мәре-сәре боп қуанып жатады. Сұлу қыз, сері жігіттер қосылып ән шырқап, балуандар белдесіп, шабандоздар көкпар тартып, ұлан-асыр жиынның көрігін қыздырады. Әне, күйеу жігіт те келіп қалды деген қуанышты хабар жетеді. Мұны естіген ауыл қыздары топ-топ болып, бөркіне таққан үкілері желбіреп, етегі жер сызған бүрме көйлектерін жел толқытып, болашақ жездесінің алдынан шықпай ма, керіліп....Кенет бір қиырдан шаң көтеріліп, жантүршігерлік айқас естіледі. «Жау...Жау шапты». Қалың ел аяқ астынан дүрлігіп, қолына қару ұстауға жарайтын ер-азаматтың барлығы атқа қонып жатады. Бірақ, тұтқиылдан тап берген жау олардың басын біріктірмей, тоз-тоз етіп, қанға бөктіріп, қынадай қырып салады...Әне, сол кезде күйеу жігітті күтіп аламыз деп топ-топ болып шыққан сұлу қыздар шың басына жылап, еңіреп тұрып: «О, Жаратқан ием, жеріміз отқа оранды, еліміз күлге айналды. Енді бізді жау қорлығынан құтқарып, тасқа айналдырып жібере гөр» -, деп зарлап, Құдайға жалбарынған екен......Сол кезде Құдай олардың тілегін қабыл етіп, қырық қызды түйелерімен бірге тас мүсін етіп, қаһарлы қоңтайшыны ит кеіпіндегі тасқа, жау әскерін қарқылдаған қарғарға айналдырып жіберен екен. Сондықтан, бұл әулиелі жерде ауа райы бұзылған шақтарда қара қарғалар «Қырық қыздың» басында айналшықтап ұшып жүреді екен.Ежелгі аңыз осылай деп егіледі. Осылай деп күңіренеді. Қалай болғанда да, «Қырық қыз» аңызында сонау бір зұлмат заманның өкініші, мұңы, қайғысы күзгі жауыннан кейінгі қақ суындай мөлтілдеп, тұнып жатқан секілді.

Ұлы Жібек жолының бір тармағы: Өгем Жалпақсу сазы-Бұқшелпек Ғазалкент-Шаш жолынан алшақтау орналасқан Тесік төбе қалашығы.«Тесіктөбе»- Жаңабазар, Көкібел ауыл әкімшілігінен бөлініп шыққан, қазіргі «Жігірген» ауыл округінің жер атауы.Қазіргі, Тесіктөбе ауылының тарихи жайлы аңыз-әңгімелер, көнекөз қариялардың айтуы бойынша жылдар бойы жалғасып келеді...«Тесіктөбе қалашығының» жанынан қапсырма белдік, білезіктер, шашбау өрнектері, әр алуан құмыра сынықтары табылып жататынын еститінбіз.Өмірдің өзегі болған-Жігірген өзені жағасынан Бойлап жол салынғанда ұзындығы 10 шақырымнан астам жерде кезінде қалың елді-мекендер қоныстанғанына, «Жаңабазар-Өгем» тас жолының (1969-1974жж) жетекші инженері, қазіргі Қазығұрт ауыл биі Оңғарбай Райымбековтың көзі жетіп отыр.«Тесіктөбе» ауылы (қалашығы) қарсы бетінде, өз заманында қоныс ғимараттарының (ескі «Шақпақтөбе» ауылы 1000м х

770 ₸ - Сатып алу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!