Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының

«Бейімбет Майлин ауданы білім бөлімінің Апанов негізгі орта мектебі»КММ

БАЯНДАМА

Тақырыбы: "Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің кәсіби дамуы – сапалы білімнің негізі"

Орындаған: [Бушаева Салтанат Александровна

2025 жыл

Тақырыбы: "Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің кәсіби дамуы – сапалы білімнің негізі"

Сәлеметсіздер ме құрметті әріптестер!

Тамыз конференциясы – жаңа оқу жылы қарсаңында өткен жылды саралап, келер жылға мақсат қоюға мүмкіндік беретін маңызды басқосу. Бүгінгі баяндамада қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің өзектілігі, заманауи білім беру талаптары, оқытудың тиімді әдістері және ұстаздардың кәсіби дамуы туралы сөз қозғамақпын. Қазіргі білім беру жүйесі қарқынды өзгерістер кезеңін бастан кешіруде. Жаңартылған білім беру мазмұны, цифрландыру, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне бейімделу – мұғалімнің кәсіби деңгейіне қойылатын талаптарды едәуір арттырып отыр. Әсіресе, қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің кәсіби дамуы – жас ұрпақтың ұлттық құндылықтарға негізделген сапалы білім алуына жол ашатын маңызды фактор.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні – ұлттың тілдік қазынасын, мәдени құндылықтарын және рухани тұтастығын ұрпақ санасына сіңіретін басты арна. Қазіргі жаһандану дәуірінде оқушы тек грамматикалық ережелерді немесе көркем мәтін мазмұнын жаттап қана қоймай, оны өз бетінше талдай алуы, дәйекті дәлелдер келтіріп, өз көзқарасын еркін және шығармашылықпен жеткізе білуі маңызды. Мұндай деңгейге жету үшін мұғалімнің үздіксіз кәсіби дамуы – басты міндет. Заман талабына сай жаңа әдістемелерді меңгеру, цифрлы сауаттылықты арттыру, жасанды интеллект мүмкіндіктерін тиімді әрі жауапты қолдану және кәсіби қауымдастықта тәжірибе алмасу – сапалы білімнің берік іргетасын қалыптастыратын негізгі бағыттар.

2025-2026 оқу жылына арналған әдістмелік нұсқаулықта көрсетілгендей, жасанды интеллект – мұғалімнің дидактикалық мүмкіндіктерін кеңейтіп, сабақтың мазмұнын тиімді ұйымдастыруға көмектесетін интеллектуалды құрал. Онымен жұмыс істеу үрдісін үш деңгейде қарастыруға болады. Бірінші деңгей – мұғалімге арналған жасанды интеллект. Мұнда сабақ жоспарын қысқа уақытта бейімдеуге мүмкіндік береді: бір тақырыпты оқушылардың дайындық деңгейіне қарай саралап, оқу мақсаттарына сәйкес дескрипторлармен қалыптастырушы бағалау сұрақтарын ұсына алады. Сонымен қатар бағалау және кері байланыс беру кезінде жасанды интеллектке жауап енгізіп, дәлелдің сапасы, интерпретацияның тереңдігі және тілдік нормаларды сақтау бойынша талдау мәтінін алуға болады, алайда соңғы шешімді мұғалім өзі қабылдайды. Сондай-ақ, жасанды интеллект оқу материалын оқушылардың жас ерекшелігіне қарай күрделі әдеби-теориялық ұғымды әртүрлі сынып деңгейіне жеңілдетіп түсіндіру, терминдерге қарапайым анықтама беру және нақты мысалдар келтіру арқылы білімді тиімді жеткізуге мүмкіндік тудырады. Осылайша, жасанды интеллект оқу үрдісінде мұғалімнің уақытын үнемдеп, оқушылардың оқу материалына деген қызығушылығын арттыратын, бірақ шешім қабылдау құқығын ұстаздың өзінде қалдыратын қуатты құрал бола алады.

Оқушыға арналған іс тәжірибеде жасанды интеллект жеке тіл жаттықтырғыш құрал рөлін атқара алады. Бұл жағдайда оқушы жасанды интеллектпен диалог жүргізіп, жаңа сөздерді сөйлем ішінде қолданып көреді, керек болса қателерді түзетіп, грамматикалық түсіндірме мен қосымша жаттығулар ұсынады. Мұндай тәсіл оқушының тілдік қорын жандандырып, қате жіберуден қорықпай тәжірибе жасауына мүмкіндік береді. Жазылым бағытында шығармашылық ойды оятуға арналған «ой қозғау» идеяларын ұсынады, алайда негізгі мәтінді оқушының өзі жазады. Сабақ соңында «Мен неге мәтінімді осылай құрдым?» деген рефлексияға арналған тапсырма беріледі, бұл оқушыны өз шешімін негіздеуге үйретеді.

Сабақта жасанды интеллектті қолдану оқу үрдісін жаңартып, оқушы мен мұғалім арасындағы әрекеттестікті жаңа деңгейге көтерді. Мысалы, қазақ тілі сабағында «Пікір-эссе» тақырыбын өткенде мұғалім жасанды интеллектті тақырыпқа сай түрлі деңгейдегі тезистер мен аргумент үлгілерін пайдалана алады. Оқушылар дайын үлгілерді тек көмекші материал ретінде қарап, өз көзқарастарын қалыптастырады, ал жасанды интеллект олардың алғашқы нұсқаларын грамматикалық, логикалық және стильдік тұрғыдан түзетіп, түсініктемелер береді. Сабақ соңында әр оқушы өз эссесін ауызша қорғайды. Сондай-ақ әдебиет сабағында Абайдың бір қара сөзін талдауда жасанды интелллект үш түрлі тапсырма нұсқасын әзірлейді: бірінде мәтінді жай тілмен қайта жазу, екіншісінде тарихи тұрғыдан талдау жасау, үшіншісінде қазіргі өмірмен байланыстыру. Оқушылар топтарға бөлініп, тапсырмаларын орындайды, кейін бір-бірінің жұмыстарын салыстырады. Мұғалім жасанды интеллекттің көмегімен сабақ барысында жиналған жауаптарды деректер кестесіне түсіріп, ортақ талқылау үшін экранға шығарады. Мұғалім жобаның әр кезеңінде аралық нұсқаларды қарап, түзету енгізеді. Осындай сабақтарда негізгі мазмұнды оқушы өзі құрастырады, ал мұғалім үрдісті бағыттап, оқушылардың сыни ойлауын, тілдік сауатын және шығармашылық қабілетін дамытады.

Мұғалімнің сабақ барысында осындай цифрлық технологияларды қолдана білуі мен кәсіби өсуін жоспарлы және мақсатты түрде құруға мүмкіндік беретін дара жол - ол жеке даму траекториясы. Бұл траектория әр мұғалімнің өз тәжірибесі, пәндік ерекшелігі, оқыту стилі және даму қажеттіліктеріне қарай жасалады. Мысалы, қазақ тілі мұғалімі бір ай ішінде эссені бағалау рубрикасын құрастыруға арналған алғашқы қадам жасатуды мақсат етіп, осы бағытта қысқа онлайн курстан өтеді, тәжірибеде қолданады және нәтиже бойынша рефлексия жасайды. Бұл тәсіл үлкен кәсіби мақсатты ұсақ қадамдарға бөліп, нақты нәтижеге жетуге ұмтылады. Сонымен қатар мұғалімнің кәсіби дамуын жүзеге асыратын әдіс - тәлімгерлік.

Тәлімгер мен тәлім алушы арасындағы қарым-қатынас тәжірибе алмасуды ғана емес, кәсіби қолдау мен сенімді орта құруды қамтиды. Мысалы, тәжірибелі мұғалім жас әріптесіне «Lesson Study» циклін жоспарлауда бағыт береді: зерттеу сұрағын нақтылаудан бастап, деректерді талдауға дейін бірге жұмыс істейді. Тәлімгерлік барысында екі жақ та дамиды, себебі тәжірибелі ұстаз жаңа әдіс-тәсілдерді байқап, жас мұғалім заманауи құралдар мен технологиялар жайлы білгенімен бөліседі. Жеке даму траекториясы кәсіби өсуге жол ашады, ал бұл өз кезегінде сабақ сапасын арттырып, оқушының білім алу тәжірибесін байытады.

Сапалы білім беру жолында әлеуметтік өзара әрекеттестік алаңына айналған - ата-анамен және қауымдастықпен бірлесе жұмыстану. Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінде бұл бірлестік тек ақпарат алмасумен шектелмей, оқушының тілдік және мәдени дамуына тікелей ықпал ететін белсенді орта құруға бағытталады. Ата-ананың мектепішілік немесе мектепаралық шараларға қатысуы оқушы мотивациясын арттырып, оның оқу жетістігінің жаңа белестерден танылуына себеп болады. Мысалы, ата-аналармен бірлескен әдеби кештер, отбасылық байқаулар арқылы оқушылар үйде кітап оқуды жалғастырса, сыныпта пікірталасқа қатысып, өз ойын еркін жеткізу дағдысын дамытады. Сондай-ақ қауымдастық деңгейінде жергілікті кітапхана, мәдениет үйі, театр және шығармашылық орталықтармен байланыс орнату оқушыларға әдебиет пен тілдің өмірлік қолданысын кеңірек көруге мүмкіндік береді. Мәселен, жергілікті ақын-жазушылармен кездесу немесе халық ауыз әдебиетін жинау жобасы – оқушыға тек теория емес, рухани байланыс сыйлайды.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні – ұлттың рухани тамыры мен мәдени кодының негізгі сақтаушысы, ал оның сапалы оқытылуы мұғалімнің кәсіби дамуы мен педагогикалық шеберлігіне тікелей байланысты. Цифрлық технологиялар заманында жасанды интеллект құралдарын ата-ана және қауымдастықпен серіктестік орнату – барлығы бір-бірімен тығыз байланыста. Оқушыны тек білім алушы емес, сыни тұрғыдан ойлайтын, шығармашылықпен әрекет ететін, мәдениет пен тілді өмірлік дағды ретінде меңгерген тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталады. Бұл үрдісте мұғалімнің тәлімгерлік жол арқылы үздіксіз жетілуі, оқушыға арналған заманауи оқу тәжірибелері, ата-ана мен қауымдастықтың белсенді қатысуы – барлығы білім беру жүйесін тұтас әрі тұрақты етеді. Нәтижесінде қазақ тілі мен әдебиеті сабақтары тілдік норманы ғана емес, ұлттың рухани мұрасын да жаңа буынға терең әрі заманауи форматта жеткізетін шығармашылық алаңға айналады.