ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҒЫНДА МӘТІНДІК ТАПСЫРМАЛАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ

Тақырыбы: ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҒЫНДА МӘТІНДІК ТАПСЫРМАЛАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ

________________________________________________

Копжасарова Айгерим Танатаровна

Қазақ тілі және әдебиеті пән мұғалімі

«№144 мектеп-гимназия» КММ

Aлмaты, Aлмaлы ауданы

Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында мәтіндік тапсырмалар арқылы оқушылардың оқу сауаттылығын арттыру

Кіріспе

Бүгінгі білім беру жүйесінде оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру – негізгі басымдықтардың бірі. Оқу сауаттылығы дегеніміз – мәтіннің мазмұнын түсіну, оны талдау, қажетті ақпаратты іріктеп алу және оны өмірлік тәжірибеде қолдана білу қабілеті. Бұл дағды оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытып, олардың болашақтағы табысты әлеуметтенуіне ықпал етеді.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні оқушылардың оқу сауаттылығын жетілдіруде маңызды орын алады. Бұл пән барысында түрлі мәтіндермен жұмыс жасау арқылы оқушылар ақпаратты жүйелеу, өз ойларын анық әрі нақты жеткізу, мәтін мазмұнын талдау және интерпретациялау дағдыларын дамытады. Осы мақалада қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында мәтіндік тапсырмаларды тиімді пайдалану арқылы оқу сауаттылығын арттыру әдістері қарастырылады.

Мәтіндік тапсырмалардың оқу сауаттылығын дамытудағы маңызы

Оқушылардың оқу сауаттылығын жетілдіруде мәтіндік тапсырмалар ерекше рөл атқарады. Олар білім алушыларға:

• мәтіннің негізгі идеясын түсініп, анықтауға,

• ақпаратты саралап, салыстырып, қорытынды жасауға,

• мәтіннің логикалық құрылымын ажырата білуге,

• өз пікірін дәлелдер арқылы негіздеуге,

• мәтін мазмұнына сүйене отырып, шығармашылық тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді.

Осындай тапсырмалардың жүйелі қолданылуы оқушылардың мәтінмен жұмыс істеу дағдыларын дамытып қана қоймай, олардың аналитикалық және сыни ойлау қабілеттерін де қалыптастырады.

1. Мәтіннің мазмұнын түсінуге бағытталған тапсырмалар

Бұл тапсырмалар оқушылардың мәтіннің негізгі идеясын түсініп, ондағы басты және қосымша ақпаратты анықтауына көмектеседі.

• Сұрақ-жауап әдісі: мәтін бойынша ашық және жабық сұрақтар құрастыру.

• Кесте толтыру: негізгі ойды, қосымша ақпаратты және автор ұстанымын анықтау.

• Мәтінді құрылымдау: мәтіннің бөліктерін анықтау, тақырып қою.

2. Талдау және салыстыруға арналған тапсырмалар

Бұл тапсырмалар оқушылардың мәтін мазмұнын сыни тұрғыдан қарастырып, түрлі ақпараттық көздермен салыстырып бағалауына көмектеседі.

• Венн диаграммасы: екі немесе одан да көп мәтінді салыстыру.

• Кестелік талдау: мәтіннің ерекшеліктерін жүйелеу.

• Мәтінге қатысты пікір білдіру: автордың көзқарасымен келісу немесе келіспеу және оны дәлелдеу.

3. Шығармашылық тапсырмалар

Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған тапсырмалар оқу сауаттылығын ғана емес, логикалық ойлау, қиялдау, сөйлеу дағдыларын жетілдіреді.

• Мәтінді жалғастыру: оқушыларға мәтіннің басын немесе ортасын ұсынып, жалғасын жаздыру.

• Әңгіме құрастыру: берілген тақырып бойынша оқушылар өз мәтінін жазады.

• Рөлдік ойындар: мәтін кейіпкерлерінің орнына еніп, олардың атынан сөйлесу.

4. Интерпретация және рефлексияға бағытталған тапсырмалар

Бұл тапсырмалар оқушылардың мәтін мазмұнын өз тәжірибесімен байланыстырып, оны өз көзқарасымен бағалауына мүмкіндік береді.

• Эссе жазу: мәтіннің маңыздылығы туралы жеке пікір білдіру.

• Дебат ұйымдастыру: мәтіндегі негізгі идея бойынша пікірталас өткізу.

• Кейіпкерге хат жазу: мәтіндегі кейіпкерге сұрақ қою немесе кеңес беру.

Мәтіндік тапсырмаларды тиімді қолдану жолдары

Мәтіндік тапсырмалардың оқу сауаттылығын арттырудағы тиімділігін арттыру үшін мұғалімдер келесі әдістерді қолдана алады:

1. Оқушылардың деңгейін ескеру – тапсырмалар әртүрлі қиындық деңгейінде болуы қажет.

2. Оқу стратегияларын қолдану – болжам жасау, негізгі ойды анықтау, детальдарды салыстыру.

3. Көптүрлі мәтіндерді пайдалану – көркем, ғылыми, публицистикалық, ақпараттық мәтіндер.

4. Оқытуда саралау тәсілін қолдану – дарынды оқушыларға күрделі тапсырмалар беру, ал қосымша қолдауды қажет ететін оқушыларға жеңілдетілген тапсырмалар ұсыну.

5. Оқушылардың қызығушылығын арттыру – мәтіндерді олардың өмірімен байланыстыру, интерактивті әдістерді пайдалану.

Қорытынды

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында мәтіндік тапсырмаларды жүйелі түрде қолдану арқылы оқушылардың оқу сауаттылығын арттыруға болады. Оқушылар мәтінді түсініп қана қоймай, оны талдап, бағалап, өз өмірімен байланыстыру дағдыларын дамытады. Оқу сауаттылығы – заманауи білім берудің басты көрсеткіштерінің бірі болғандықтан, мұғалімдер мәтінмен жұмысты тиімді ұйымдастырып, оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруы тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Оқытушыларға арналған әдебиеттер:

1. Құлмағанбетова Б.Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. – Алматы: Білім, 2019.

2. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Ана тілі, 2018.

3. Әлімжанова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. – Астана: Фолиант, 2020.

4. Иманбаева М. Оқу сауаттылығы: Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жолдары. – Алматы: Арман-ПВ, 2021.

5. Оразбаева Ф. Тілдік қатынас: теориясы және әдістемесі. – Алматы: Санат, 2017.