Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында пәнаралық білім беруді дамыту

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында пәнаралық білім беруді дамыту

Джураева Алмагул Арабовна

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

№10 "Қайнар" мектеп-гимназиясы

Жетысай ауданы, Түркістан облысы

Қазіргі білім беру саласында пәнаралық оқыту барған сайын кең таралуда. Бұл жаңашыл әдіс әр түрлі пәндерді тереңірек түсінуге ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау, бейімделу сияқты сыни дағдыларын дамытады. Қазақ тілі мен әдебиетіне маманданған педагогтар үшін бұл пәндерді тарих, қоғамтану, өнер, тіпті жаратылыстану пәндерімен қатар өрбіту оқу тәжірибесін байытып, оны тереңірек, мазмұнды ете түседі.

Пәнаралық оқыту көпір қызметін атқарады, оқушыларды білімнің әртүрлі салалары арасындағы байланыстардың күрделі желісін ашуға шақырады. Тарихи оқиғаларды немесе ғылыми жаңалықтарды әдеби жәдігерлермен тоғыстыра отырып, оқушылар тақырыпты терең түсініп қана қоймай, мәдени ой-өрісін кеңейтеді, адамзат тәжірибесінің қыр-сырын тереңірек түсінуге ықпал етеді [1].

Сонымен қатар, бұл әдіс тілдік дағдыларды жетілдірудің катализаторы болып, оқушыларға әртүрлі тақырыптар бойынша пікірталасқа қатысуға және өз ойларын қазақ тілінде жеткізуге мүмкіндік береді. Әдебиет пен басқа пәндер арасындағы байланыстарды зерттей отырып, оқушылар мәдени шекаралар арқылы резонанс тудыратын ортақ тақырыптар мен мотивтерді ашу саяхатына кіріседі. Бұл олардың тілдік сауаттылығын арттырып қана қоймай, әдебиеттің қыр-сырын терең түсінуге тәрбиелейді, дәстүрлі академиялық шекарадан асып, пәнаралық ынтымақтастықтың сұлулығын ашады.

Әрі ақын, әрі философ атанған ардақты жыраулар қазақ қоғамына, әсіресе, 17-18 ғасырлардағы қазақ-жоңғар қақтығыстарының аласапыран дәуірінде зор ықпал етті. Бұл ақындық көрнекті тұлғалар тек өлең жазған жоқ; олар тарихты, мәдениетті және адамның төзімділігін біріктіретін лирикалық гобелендері арқылы ұжымдық сананы қалыптастырып, шежіреші, кеңесші және шабыттандырушы қызметін атқарды.

Бұл зерттеудің өзегі Бұқар жырау мен оның қатарластары сияқты қазақтың қиыншылықтары мен жеңістерінің мәнін өткір поэзиясымен жеткізген тұлғалар. Олардың шығармаларын зерделеу оқушыларға қылыштардың қақтығысын, көсемдердің дастандарын және соғысқа байланысты терең эмоционалды тәжірибелерді қиылысатын өлеңдерді талдауға мүмкіндік береді. Мұқият аудару және талдау арқылы оқушылар осы поэтикалық әңгімелердегі таңбалық қабаттарды ашып, қазақ психикасы мен тарихи пейзажына түсінік береді.

Сонымен қатар, басқа мәдениеттер мен дәуірлердегі жыраулар мен соғыс кезіндегі жырларды салыстырмалы түрде зерттеу жалпы адамзаттық тартыстардағы тәжірибенің панорамалық көрінісін береді. Әртүрлі әдеби дәстүрлердегі ерлік, құрбандық және үміт тақырыптарын қатар қою арқылы оқушылар қазақтың ауызша мұрасының ерекшелігін қастерлей отырып, жалпы адамзаттық ұмтылыстарды терең түсінеді.

Мәтінді түсіну мен белсенділікті тереңдету үшін оқушылар тарихи дәуірлерді әдеби өрнектермен байланыстыратын интерактивті уақыт кестелерін жасай бастайды. Бұл уақыт сызбалары көрнекті жыраулардың басты шайқастар мен келісімдермен бірге жүріп өткен жолын бейнелейтін динамикалық платформа қызметін атқарады. Хронологиядағы әрбір түйін қысқаша тарихи аннотациялар мен ой елегінен өткізуге арналған сұрақтармен қатар, қазақ тарихы мен мәдениетінің жарқын жаңғырығымен үндес, жай академиялық зерттеуден тыс көп қырлы ізденістерге ықпал ететін поэтикалық жарқыраған үзінділермен серпін береді.

«Қара сөздер» – терең философиялық толғауларымен қазақ мәдениетінің, қоғамының, адамзат тәжірибесінің тереңдігін нұрландыратын шамшырақ [2]. Абай шығармалары адамгершілік пен әлеуметтік әділеттіліктен бастап, тынымсыз білімге ұмтылуға дейінгі тақырыптарды зерттей отырып, қоғамдық нормаларды көрсететін айна, әрі прогрессивті өзгерістерге үндеу қызметін атқарады. Бұл беттерде әлеуметтік өзгерістер, зиялы қауымның рөлі және мәдени және этикалық құндылықтардың әлеуметтік прогреске тұрақты әсері туралы әлеуметтанулық пікірталастарға тереңірек ену үшін құнарлы негіз болып табылатын ағартушылық дәндері егілді.

Сыныпта оқушылар Абайдың білімге деген құштарлығын және оның қазіргі Қазақстанмен резонанстылығын зерттейтін құрылымдық пікірталастарға қатыса отырып, интеллектуалды ізденіс саяхатына шыға алады. Бұл пікірталастар Абайдың тәлім-тәрбиелік мұраттарын қазіргі тәжірибе мен саясатқа қарсы қоюға, студенттерді білім берудегі қазіргі тенденцияларды зерделеуге және олардың Абайдың көрегендік мұраттарынан дәйектілігін немесе ауытқуын сыни тұрғыдан бағалауға шақыратын алаң болып табылады.

Сонымен қатар, Абай шығармашылығындағы этикалық күрделіліктерді, атап айтқанда, оның жеке жауапкершілікті түсіндіруі мен білімді элитаға қойған моральдық талаптары төңірегінде пікірталас өрбітуге болады. Этикалық мінез-құлық мәселелерін қарастыратын нақты үзінділерді қарастыра отырып, оқушылар саясат, сауда және әлеуметтік әл-ауқат сияқты салаларды қамтитын қазіргі этикалық мәселелерде Абай қағидаларының қолданылуы туралы диалогқа қатыса алады. Бұл интеллектуалдық одиссея арқылы оқушылар Абайдың өшпес даналығын түсініп қана қоймай, сонымен қатар қазіргі этикалық дилеммалардың күрделі гобелендерін анық және сенімді түрде шарлауға мүмкіндік беретін аналитикалық құралдарға ие болады [3].

Әртүрлі пән мұғалімдері арасында жүйелі түрде бірлескен жоспарлау пәнаралық оқытудың біртұтас тәсілін қалыптастырудың негізі болып табылады. Бұл динамикалық кездесулерде мұғалімдер оқу мақсаттары туралы келіседі, бағалауды синхрондайды және оқушылар үшін үздіксіз білім беру саяхатын жасайды.

Сонымен қатар, педагогтар өздерінің жетістіктері мен қиындықтарымен еркін бөлісе алатын қолдау көрсететін экожүйені құру өте маңызды болып табылады. Онлайн форумдар, тұрақты кездесулер және ортақ ресурстар репозиторийлері сияқты әріптестерді қолдау тетіктерін пайдалану педагог мамандар арасында белсенді ынтымақтастық мәдениетін және тұрақты өсуді ынталандырады. Бұл қолдаушы ортада педагогтар ұжымдық даналықты пайдалануға, оқыту тәжірибесін жақсартуға және білім берудегі жетістіктерге жету жолын белгілеуге мүмкіндік береді.

Қазіргі білім беруде пәнаралық оқыту басты рөл атқарады. Қазақ әдебиетінен бастап Абай философиясына дейін – осының бәрі білімді тоғыстырады. Жыраулар поэзиясы мен Абайдың «Қара сөздері» арқылы оқушылар тарихты, этиканы, әлеуметтік өзгерістерді зерттейді. Үнемі жоспарлау және қолдау көрсететін қауымдастықтар бұл әдісті қолдайды, тәрбиешілер мен оқушыларға мүмкіндік береді. Өткеннің даналығы мен болашақтың әлеуетіне сүйене отырып, білім берудегі озық сапарға аттанайық.

Әдебиеттер тізімі:

1. Мизанбеков С.К., Кульбаева А.Ж. Пәнаралық интеграция – оқушыларды көркем әдебиетті оқуға ынталандыру құралы. - Хабаршы, 2022.

2. Лихарева О.А., Плетнева Д.Ю. Междисциплинарное обучение в школе: теория и практика//Концепт. – 2021. -№5. - 42-55 бб.

3. Жарасбаев Н.А. Қазақ тілі мен әдебиетін оқыту барысында оқушылардың танымдық қызметін белсендіру-оқытудың маңызды факторы//Педагогика ғылымдары саласындағы академиялық зерттеулер. – 2021. - №1. - 1261-1269 бб.