Қазақ тілі мен ұлттық тәрбие

Косымбаева Торгын Орынбасаровна

Директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні оқытушысы

Қазақ тілі мен ұлттық тәрбие

Кіріспе:

Қазақ тілі – ұлттың мәдениеті мен болмысын сақтап, ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін басты құндылықтардың бірі. Ол тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар ұлттық тәрбие мен ұлттық сана-сезімді қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Қазақ тілі арқылы адам бойына ұлттық болмыс, тарих, дәстүр мен мәдениет сіңіріледі. Тіл – ұлттың рухани негізі, ал ұлттық тәрбие сол негізді әрі қарай дамыту мен нығайтуға бағытталған процесс. Қазақ тілін меңгеру арқылы біз өзіміздің мәдени мұрамызды, тарихымызды, ділімізді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізе аламыз. Тілдің қоғамдық өмірдегі орны мен рөлі өте зор, әсіресе ол ұлттық тәрбие мен сананың қалыптасуына тікелей әсер етеді. Бүгінгі баяндамада қазақ тілінің ұлттық тәрбие жүйесіндегі маңызы мен рөлі туралы сөз қозғаймыз.

Негізгі бөлім:

1. Қазақ тілінің ұлттық тәрбиедегі орны:

Қазақ тілі – ұлттық сананың, мәдениет пен дәстүрдің айнасы. Қазақ халқының бүкіл тарихы, салт-дәстүрлері мен ұлттық құндылықтары тіл арқылы ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Тіл арқылы балаларға халқымыздың өткен тарихы, салт-дәстүрлері, моральдық-этикалық нормалары мен дүниетанымы жеткізіледі. Мысалы, қазақтың мақал-мәтелдері, жұмбақтары мен ертегілері жастарға өмірлік сабақтар беріп, дұрыс әрекет етуге, жақсы мен жаманды айыра білуге үйретеді. Әрбір мақал мен мәтелдің артында ұлттың ғасырлар бойы жинақталған даналығы жатыр. Тіл арқылы жас ұрпаққа батырлық, адалдық, еңбекқорлық, шыдамдылық сияқты қасиеттердің маңыздылығы түсіндіріледі. Мысалы, «Жақсы адамды көру – үлкен бақыт» деген мақал адамның бойындағы ізгі қасиеттерге құрмет білдіруді үйретеді.

Қазақ тілінің тәрбиелік мәні өте жоғары. Ата-бабаларымыздың даналық сөздері мен ақыл-кеңестері, өмірдің әр сатысында қандай да бір қиындыққа тап болған кезде жас ұрпаққа жол сілтеп, қолдау көрсетеді. Қазақ тілі ұлттық тәрбие жүйесінде жастардың мінез-құлқын қалыптастыруда басты құрал ретінде қызмет етеді. Жастар қазақ тілінде сөйлегенде, олар ұлттық санасы мен рухын тереңірек сезіне бастайды. Бұл тіл арқылы жас ұрпақтың бойында ұлттық құндылықтарға деген құрмет артады.

2. Қазақ тілі мен салт-дәстүр:

Қазақ тілінде ұлттың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары кеңінен көрініс табады. Мәселен, ұлтымыздың тәрбиесінде «қонақжайлық», «ата-анаға құрмет», «кішіні сыйлау», «үлкенді аялау» сынды қағидалар өте маңызды орын алады. Қазақ тілінің негізінде қалыптасқан осы сөздер мен тіркестер бүгінгі ұрпаққа да осы ұстанымдарды үйретеді. Мысалы, қазақтың «Қонақ төрінде, иесі үйінде» деген сөзі қонаққа деген құрметтің жоғары екендігін көрсетеді. Қазақтың бұл қасиеті бүгінгі күнде де өзекті болып отыр, себебі қонақжайлық тек қазақтың ғана емес, бүкіл әлемнің мәдениетіне сіңісіп кеткен қадірлі дәстүр.

Қазақ халқының тілінде терең мазмұн мен мағына бар, ол әрбір сөзбен дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды дәріптейді. Тілдің көмегімен ұрпаққа ұлттық тәрбиені, әдептілік пен мәдениетті ұстану туралы түсінік беріледі. Қазақтың батырлар жыры, аңыз-әңгімелері, ақындардың шығармалары арқылы ұлттық тәрбие мен адамгершілік қасиеттер туралы идеялар беріледі. Бұл шығармалар балалардың санасына ұлттық рухты, ерлік пен адамгершіліктің, адалдық пен әділеттіліктің құндылықтарын сіңіруге мүмкіндік береді.

3. Қазақ тіліндегі тәрбиелік құралдар:

Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдер, жырлар мен аңыздар – ұлттық тәрбиенің маңызды құралдары. Мақал-мәтелдер ұлттың рухани мұрасы болып табылады және қазақ халқының өмірлік тәжірибесін, даналығын, көзқарасын келешек ұрпаққа жеткізеді. Бұл құралдар балаларға дұрыс бағыт көрсетуге, өмірде кездесетін түрлі қиындықтар мен мәселелерге қалай қарау керектігін түсіндіруге ықпал етеді. Мақал-мәтелдер мен аңыз-әңгімелерде ұлттық рух, тәлім мен тәрбие тұжырымдалады.

Мысалы, «Өзіңді таны» деген мақал адамның өзін-өзі бағалау, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін түсіну, оны дамыту қажеттілігін көрсетеді. Ал «Ата-ананы ардақта» деген мақал ұрпақтың ата-анасына деген құрметі мен мейірімін арттыруды мақсат етеді. Бұл мақал-мәтелдер қазақ тілінің тәрбиелік мәнін көрсетіп қана қоймай, олардың өмірде дұрыс шешім қабылдауға, ұлттың құндылықтарын ұстануға үйретеді.

Қазақ тілінің тәрбиелік құралдары жас ұрпақтың сана-сезімін қалыптастырып, олардың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңдіреді. Сонымен қатар, жастарға өз тілін қадірлеу, оны дұрыс қолдану, сондай-ақ ұлттық мәдениетті сақтау мен дамыту қажеттілігін ұғындыруда маңызды роль атқарады.

4. Қазақ тілі және жастардың ұлттық сана-сезімі:

Қазіргі заманда ұлттық тәрбие мен қазақ тілін дамыту – өзекті мәселе. Қазақ тілін меңгеру тек тіл үйрену ғана емес, сонымен қатар ұлттық сана-сезімді қалыптастырудың бір жолы болып табылады. Егер жас ұрпақ қазақ тілін терең меңгерсе, олар өз ұлтының мәдениетіне, салт-дәстүрлеріне деген құрметін арттырады. Қазақ тілін білу арқылы жастар ұлттың тарихын тереңірек түсініп, өз халқымен мақтана алады. Ұлттық сана-сезімнің қалыптасуы, ең алдымен, тілге деген құрметтен басталады. Қазақ тілінде сөйлегенде, жастардың бойында ұлттық бірегейлік, азаматтық жауапкершілік және мәдени құндылықтарды сақтау сезімі оянады.

Қазақ тілінде сөйлеу ұрпақтың өз тамырын, ата-бабасының мұрасын, тарихын білумен тікелей байланысты. Тіл арқылы жастар өз халқымен тығыз байланысты сезініп, өз мәдениеті мен дәстүрлеріне құрметпен қарай бастайды. Бұл ұлттық бірегейлікті сақтап, мәдени құндылықтарды жоғалтпай, болашақ ұрпақтарға жеткізудің негізі болып табылады.

Қорытынды:

Қазақ тілі мен ұлттық тәрбие – ажырамас ұғымдар. Қазақ тілінде тәрбиеленген ұрпақ қашанда өз ұлтының бай мәдениетін, салт-дәстүрлерін құрметтеп, оны сақтауға тырысады. Тіл ұлттық тәрбие берудің басты құралы болып табылады, өйткені ол тек сөйлесу құралы ғана емес, ұлттың рухани әлемін қалыптастыратын маңызды фактор. Сондықтан да қазақ тілі мен ұлттық тәрбие мәселесіне қоғамда ерекше назар аударылып, оны дамытуға күш салу қажет. Бұл ұрпақтың бойында ұлттық мақтаныш сезімін қалыптастыруға және олардың болашақта өз ұлтының игілігі үшін еңбек етуіне ықпал етеді.

Қазақ тілінің әрі қарай дамуы мен ұлттық тәрбиенің маңызы өте зор, себебі бұл екі мәселе еліміздің рухани болашағы мен ұлттық бірегейлігін сақтау үшін маңызды қадам болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қабдолов, З. Тіл және әдебиет. Алматы: Қазақ университеті, 2000.

2. Ысқақов, Ә. Қазақ тілінің мәдениеті. Алматы: Ана тілі, 2005.

3. Әуезов, М. Әдебиет тарихы. Алматы: Жазушы, 1991.

4. Қалиев, С. Қазақ халқының ұлттық дәстүрлері. Алматы: Мектеп, 2007.

5. Мұхамедияр, А. Қазақ тілінің қоғамдағы рөлі. Алматы: Ғылым, 2012.