«Қазақ тілі сабақтарында тиімді тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың коммуникативті дағдыларын қалыптастыру»

Тақырыбы: «Қазақ тілі сабақтарында тиімді тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың коммуникативті дағдыларын қалыптастыру»

«Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек.

Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде

қолдануы керек»

Ахмет Байтұрсынов

Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептердің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің алдында тұрған негізгі мақсат – тіл үйрету, мемлекеттік тілді меңгерту, осы тілде дұрыс сөйлеу, сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру, грамматикалық ережелер мен сөйлем құрылысын меңгерту.

Қазақ тілін оқыту барысында тілдің қыр - сырын, табиғатын таныта отырып ертеңгі өмірден орын таба алатын, өзіне сенімді, парасатты ұрпақ тәрбиелеу үшін педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен пайдаланып, тәжірибені байыта түсуіміз қажет.

Мұғалім үшін ең басты назар аударатын  мәселе – сабақтың әдісі. Оқыту үрдісінде  сан  мыңдаған әдістер бар. Оқушыларға қазақ тілін меңгертуде жақсы нәтижеге жету үшін мұғалім сабақтың түріне қарай әр түрлі әдістерді тиімді қолдану керек.

Әдіс дегеніміз – мұғалімнің белгілі бір мақсатқа жетудегі іс - әрекеті, тәсілі.

Ал технология дегеніміз – көптеген әдістердің жиынтығы. Алға қойған мақсатқа жету үшін мұғалім қай әдісті қашан және қалай қолдану керектігін алдын ала жоспарлап отыруы керек. 

 Әдіс-тәсілдің негізін құрайтын қағидалар:

1. Оқушының сөйлеу бағытын анықтау.

2. Адамның жеке басының ерекшелігін ескеру.

3. Орта жағдайын ескеру.

4. Сөйлеу дағдысын жаңарту.

Әдіс-тәсілдердің түрлері: 

• • сұрақ-жауап  әдісі

  • оқушының логикалық қабілетін арттыру

  • баяндау (дәріс)

  • ойын элементтері

  • топтық, ұжымдық

  • деңгейлеп оқыту

  • ой қозғау

  • ой қорыту

  • іскерлік ойындар

  • танымдық ойындар арқылы оқушының белсенділігін арттыру

  • оқушының шығармашылық қабілетін арттыру т.б.

      Білімді тексеру және бағалау сабағындағы мақсат – оқушы білімінің деңгейі мен тиянақтылығын зерттеу. Бұл сабақты топтық, ұжымдық етіп интерактивті әдістермен жүргізген тиімдірек. Өйткені, білімді тексеруге командалық әдіспен өту (жалпы сынып бойынша) қолайлы болады. Сабақтың өн бойында өткенді қайталап, оқушылардың әрқайсысының қаншалықты сабақты меңгергендігін білу басты мақсат болып табылады.

Өзге тілді оқытуда бірден - бір тиімді әдіс-тәсілі – коммуникативтік әдіс деп ойлаймын. Коммуникативтік әдіс оқушылардың ауызекі сөйлеуін, қарым-қатынас жасауын, сұрақ - жауап жүргізуін, әңгімелесуін, сөйлеу қабілетін қалыптастырып, сөздік қорын молайтады, тілді дамытады. Бұл әдістің ішінде ерекше орын алатыны – диалог. Диалог оқушылардың сөйлесу әрекетін, сұрақты дұрыс қоя білуде, ақпарат алмасуда, жалпы тіл үйренуде таптырмас жұмыс түрі. Тақырыпты тереңірек игертуде қосымша «Т-кестесін» қолдануға болады. Бұл интербелсенді тәсіл – бір-біріне қарама-қарсы немесе салыстыруға болатын ақпарат пен пікірлерді келтіруге арналған жазу кестесі.

«Менің күн тәртібім» тақырыбына қатысты мұғалім мынадай екі пікірді салыстыра алады: күн тәртібі жоспарланған оқушы мен күн тәртібі құрылмаған оқушының артықшылықтары, кемшіліктері. Кестені интербелсенді тақтада орындау барысында топ оқушылары алдын-ала жазылып қойылған сөздерді тиесілі жолаққа орналастыруы керек. Осыдан келіп оқушылар салыстырмалы түрде жақсы мен жаманның айырмашылығына түйін жасайды.

Сабақ соңында «Иә, жоқ» сұрақ-жауап кезеңін жоспарлап, грамматикалық тақырып пен негізгі тақырып туралы бірнеше сұрақтар тізімін келтіруге болады. Интербелсенді тақтада дұрыс сауалдың тұсына «+» белгісін қойып, бұрыс сауалға «-» белгісін қойып отырады. «Жоқ» деп жауап берген жағдайда, себебін сөздік қорларына байланысты қысқаша түсінік беріп кетеді. Осылайша мұғалім өтілген тақырыптың қаншалықты меңгерілгендігі жөнінде анықтап әрі оқушылардың тақырып бойынша білімін қайта пысықтап алады.

Әр түрлі тақырыпта диалог құрғызуда күтілетін нәтижелер:

Оқуға қызығушылық артады

Сабақта белсенділік жоғарылайды

Сөздерді есте сақтау қабілеті дамиды

Дұрыс сөйлемдер құрауға дағдыланады

Сөйлеу тілі қалыптасады

Топпен, жұппен жұмыс жасауды үйренеді

Сөйлеу іскерлігінің коммуникативтік бағыттары: оқу, тыңдау, сөйлеу, жазу.

Сабақта тілдік қарым - қатынас жағдайын ұйымдастырмай тұрып, мемлекеттік тілде сөйлеуге үйрету мүмкін емес.

Педагогикалық технология бойынша оқушының тіл мәдениетін білім, білік, дағды арқылы дамыту қажет. Әр оқушының деңгейіне қарай бағдарлама жасау керек. Әрбір жеке жұмыс қабілетін ескере отырып сынып тапсырмаларын, үй жұмысын баланың ерекшелігіне қарай беру керек. Осы міндетті атқару үшін біз өз тәжірибемізде деңгейлеп оқыту технологиясын пайдаланамыз. Сыныптағы оқушылар өз деңгейіне сәйкес тапсырма таңдап алады. Бұл тапсырмалар оқушының білім деңгейін бағалауға, мүмкіншіліктерін байқауға, мұғалімнің әрі қарай қандай жұмыс атқару керектігін көрсетіп береді.

Жоғарғы сыныптарда белгілі бір мәтін бойынша жұмыс түрлеріне тоқталамын. Мәтін бойынша сай келмейтін ақпаратты табу, сәйкес ақпаратты табу, сұраққа мәтін бойынша дұрыс жауапты табу, қандай тірек сөздер бар, асты сызылған сөздердің мағынасын ашыңыз тәрізді тапсырмалар беремін. Сол сияқты суреттер сөйлетеміз сияқты да тапсырмалар болады. Бұл жоғары сынып оқушыларының қызығушылығын оятып, логикалық ойлануына, мәтінді түсінуге жетелейді. Қазіргі заманғы әдіс-тәсілдердің ішінде ең қолайлысы – компьютерлік технология. Сабақ барысында мен оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін, стратегияларын пайдаланамын. Яғни сын тұрғысынан ойлау стратегиялары: «Алты қалпақ», «Венн диаграммасы», «Фишбоун», т.б.

      Білімді тексеру және бағалау сабағындағы мақсат – оқушы білімінің деңгейі мен тиянақтылығын зерттеу. Бұл сабақты топтық, ұжымдық етіп интерактивті әдістермен жүргізген тиімдірек. Өйткені, білімді тексеруге командалық әдіспен өту (жалпы сынып бойынша) қолайлы болады. Сабақтың барысында өткенді қайталап, оқушылардың әрқайсысының қаншалықты сабақты меңгергендігін білу басты мақсат болып табылады.

Оқушыны қажеттілігіне қарай даралап аламыз, олардың оқуын қолдау үшін бірінші кезекте қандай стратегияларды пайдаланатынымызды және тапсырмаларды жоспарлап алу қажет.

Дарынды және талантты оқушылармен жұмыс істеу барысында олардың оқуын кеңейту үшін, бірінші кезекте қандай стратегияларды пайдаланатынымызды және тапсырмаларды жоспарлап аламыз.

Деңгеймен оқытудың ерекшелігі:

1.Таланттылар өздерінің қабілеті мен икемділігін одан әрі бекіте түседі, әлсіздер оқуға ниет білдіріп, сенімсіздіктен арылады.

2. Оқушылардың оқуға деген ынтасы артады.

3. Білім дәрежесі бірдей топтарды оқыту ісі жеңілдейді.

Сабақты жоспарлау барысында оқушы сауаттылығын жетілдіру барысында тапсырмаларға шолу жасаймыз және әр тапсырманың сауаттылықпен байланысын белгілейміз.

1.Таланттылар өздерінің қабілеті мен икемділігін одан әрі бекіте түседі, әлсіздер оқуға ниет білдіріп, сенімсіздіктен арылады.

2. Оқушылардың оқуға деген ынтасы артады.

3. Білім дәрежесі бірдей топтарды оқыту ісі жеңілдейді.

Сауаттылық:

• Түйінді сөздердің қолданылу ерекшелігіне қарай;

• Оқшау оқу дағдыларын пысықтау және дамытуға арналған стратегиялар;

• Жұмыстың мақсатын, ортасын, тілін, құрылымын нақтылайтын нұсқаулықтар;

• Сыныптық талқылаулар мен кері байланыс орнату кезінде оқушылардың ауызша жауаптарындағы дыбыстауды дамытушы стандарт;

• Оқушыларды оқуға дейін, оқу барысында және оқудан кейін бағыттау үшін қолдау көрсету.

Қазақ тілін оқытуда қолданатын, оқушылардың белсенділігін арттыруға мүмкіндік беретін әдістердің бірі – интерактивті әдістер . «Интерактив» сөзі бірлесіп әрекет ету деген мағынаны білдіреді. Мұндай сабақты ұйымдастыру мұғалім мен оқушыдан үлкен белсенділік пен шығармашылықты, жауапкершілікті қажет етеді.

Сабақты бастауға арналған идеяларды жүзеге асыру үшін берілетін тапсырмалардың мақсаты – сабақ тақырыбына байланысты оқушылардың қызығушылығын тудыру. Нақтылап айтар болсақ, «Артығын алып таста», «Бұл жауап болса, онда сұрақ қандай болады?», «Суреттер: Не болды?», «Пантомима», «20 сұрақ – иә не жоқ деген жауап» «Әуеді атаңыз – әуен тақырыппен қалай байланысқан?», «Айырмашылығы неде?», «Құпияға толы зат», «...қатысты 10 сөзді атаңыз» тапсырмалары оқушыларды жылдам ойлауға жетелейді.

Жаңа сабақты қорытуда, бекітуде талқылаудың орны ерекше.

Талқылаудың мақсаты - оқу бойынша қорытынды жүргізу, оқуды біріктіру, келесі деңгеймен байланыстыру және олардың қалай оқитынын белгілеу. Мысалы: «Сыныптан шығуға билет», «Жұмбақ сөздер», «Ыстық орындық», «Өз миыңды суретте», «Бір минут қана» әдістері оқушыларды тек қана жетістікке жетелейді.

Дидактика ілімі бойынша оқытудың интерактивті әдістеріне мыналар жатады:

Пікірсайыс әдісі;

Ми шабуылы;

Эвристикалық немесе «Сократ» әдісі;

«Дөңгелек үстел» әдісі;

Іскерлік рөлдік ойындар;

Драмалау.

Орыс сыныптарында қазақ тілін үйретуде іскерлік, рөлдік ойын түрлерін қолдану, диалог, монолог, сұхбат, сұрақ – жауап, көрініс қою, тақпақ оқу, ән айту, мәнерлеп оқу, жұмбақ , сөзжұмбақ шешу, пікір айту, пікірсайыс, тірек схемасын пайдаланып, жүйелі түрде әңгімелеу, Эвристикалық немесе «Сократ», «Дөңгелек үстел», «Ми шабуылы» т.б. әдіс-тәсілдерді сабақта пайдалану, оқушының басқа тілді үйрене алмаймын деген сенімсіздігін сейілтіп, тілді үйренуге ынтасын арттыратынын өз іс–тәжірибемнен күнделікті жұмыс барысында байқаймын.

Шығармашылықты дамытуда ерекше орын алатын жұмыстың бірі- әңгіме құрастыру. Бұл жұмыс түрі алдымен ауызша жүргізіледі,кейін оқушылар өз ойын, қиялын қағаз бетіне түсіруге жаттығады. Әңгіменің мазмұны күнделікті өмірдегі қоршаған құбылыстардан бастала отырып, оқушылардың қиялын, арманын суреттейтін тақырыптарға дейін қамти алады. Мұғалімнің негізгі мақсаты - оқушыға әңгіменің тақырыбын таңдауға бағыт беру, оқушы қиялын дамытуға мүмкіндік жасау.

Алайда мұғалім өзінің тек бағыт беруші екенін естен шығармауы тиіс. Шығармашылықпен іздене білген мұғалім болашақта өзіндік көзқарасы толық қалыптасқан, дүниетанымы кең, білім, білік, дағдысы жоғары,бәсекеге қабілетті жас жеткіншекті тәрбиелей алады.

      Топтық жұмыста күтілетін нәтиже: 
1.Инновациялық әдіс-тәсілдердің тиімділігін түсінеді; 
2. Инновациялық әдіс-тәсілдердің жұмысты жақсартуға ықпалы тиетінін біледі; 
3.Инновациялық әдіс-тәсілдердің нәтижеге бағытталғандығын түсінеді; 
4.Өз жұмыстарына рефлекция жасай алады; 
5.Топпен жұмыс жасай отырып ынтымақтастық ортасы құрылады, болашақта бірлесіп жұмыс жасауға ынталы болады 

Орыс сыныптарында қазақ тілін үйретуде іскерлік, рөлдік ойын түрлерін қолдану, диалог, монолог, сұхбат, сұрақ – жауап, көрініс қою, тақпақ оқу, ән айту, мәнерлеп оқу, жұмбақ , сөзжұмбақ шешу, пікір айту, пікірсайыс, тірек схемасын пайдаланып, жүйелі түрде әңгімелеу, т.б. әдіс-тәсілдерді сабақта пайдалану, оқушының басқа тілді үйрене алмаймын деген сенімсіздігін сейілтіп, тілді үйренуге ынтасын арттыратынын өз іс–тәжірибемнен күнделікті жұмыс барысында байқаймын.

Әдіс-тәсілдерді қолдану нәтижесі:

• Оқушы тұлғасының танымдық қабілеттерін дамытуға;

• Оқуға жағымды қызығушылық қалыптастыруға;

• Белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін ұстартуға;

• Тұлғаның қиындықтарға даяр болу және оны білу, қарым – қатынас, ойын, танымдық, өзін- өзі бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруға ықпал етеді.

Сабақта тиімді әдіс-тәсілдерді, жұмыс түрлерін қолдану мұғалімнің біліктілігі мен әдістемелік шеберлігіне байланысты. Әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады, бірақ мақсат біреу-ақ: қазақ тілі мен әдебиет пәнін оқыту арқылы әр оқушының рухани әлемін ашу, оның бойынан суретші, құрастырушы қасиетін тауып, шығармашылық әлеуетін арттыру болып табылады.

Дайындаған : Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі:Нурхманова Г.С.

Шығыс Қазақстан облысы

Өсемен қаласы,Өскемен қаласы әкімдігінің

« № 7 орта мектебі» КММ

Баяндама

Тақырыбы: «Қазақ тілі сабақтарында тиімді тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың коммуникативті дағдыларын қалыптастыру»

Баяндамашы:Нурхманова Г.С.

Өскемен қаласы , 2022 жыл