Қазақ тілінен ережелер жиыны Бастауыш сынып оқушыларына арналған

Қазақ тілінде 40 дыбыс, 42 әріп ,

2 таңба ь,ъ ,

15 дауысты, 25 дауыссыз дыбыс бар

Дауысты дыбыстар: (15)

А , ә , о , е , ы , э , я , и , ю , ө , ү , і , ұ , (у), ё .

Дауыссыз дыбыстар: (25)

Б , в , г , ғ , д , ж , з , й , к , қ , л , м , н , ң , п , р , с , т , ф , х , һ , ч , ш , щ , ц , (у) .

Дыбыс пен әріп

Дыбысты айтамыз,естиміз.

Дыбыс әріппен таңбаланып жазылады.

Әріпті көреміз,жазамыз.

Дауысты дыбыстар:

Дауыссыз дыбыстар:

Буын.Тасымал

Сөзде қанша дауысты дыбыс болса,сонша буын болады.

Жазу жолына сыймаған сөз буынға бөлініп тасымалданады.

Сөйлем

Сөйлем сөзден құралады.

Сөйлем аяқталған ойды білдіреді.

Сөйлемдегі сөздер өзара мағыналық байланыста болуы керек.

Сан есім

Заттың санын , ретін білдіретін сөздерді сан есім дейміз.

Сан есімдерге қанша? неше? нешінші? деген сұрақтар қойылады.

Етістік

Заттың іс – әрекетін, қимылын білдіретін сөздерді етістік дейміз.

Етістіктерге не істеді? не қылды? қайтті? деген сұрақтар қойылады.

Зат есім

Заттың атын білдіретін сөзді зат есім дейміз.

Зат есімдерге кім? кімдер? не? нелер? деген сұрақтар қойылады.

Сын есім

Заттың түрін, түсін ,сапасын білдіретін сөздерді сын есім дейміз.

Сын есімдерге қандай? қай? деген сұрақтар қойылады.

Түбір мен қосымша

Сөз құрамы түбір мен қосымша.

Сөздің одан әрі бөлінбейтін мағыналы бөлігін түбір дейміз.

Сөздің түбірге жалғанған бөлігін қосымша дейміз.

Туынды сөз

Түбір сөзге жұрнақ қосылу арқылы жасалған сөзді туынды сөз дейміз.

Қосымша

Қосымша жұрнақ , жалғау болып бөлінеді.

Сөз мағынасын өзгертетін қосымшаны жұрнақ дейміз.

Сөз бен сөзді байланыстыратын қосымшаны жалғау дейміз.

Мәтін.

Мәтін мағына жағынан өзара байланысты екі не одан көп сөйлемнен құралады.

Мәтіннің басы, негізгі бөлімі ,соңы болады.

Түбірдің өзгеруі

Қосымша жалғанғанда , кейбір түбір сөздердің жазылуы өзгереді.

Мыс: тарақ – тарағы

көлік - көлігі

Түбір сөздің соңғы буыны жуан болса, оған жалғанатын қосымшалар да жуан болады.

Түбір сөздің соңғы буыны жіңішке болса, оған жалғанатын қосымшалар да жіңішке болады.

Хабарлы ,сұраулы, лепті сөйлемдер

Бір нәрсе туралы хабарлау мақсатымен айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз.Хабарлы сөйлемнің соңына нүкте қойылады.

Жауап алу мақсатымен айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейміз. Сұраулы сөйлемнің соңына сұрақ белгісі қойылады.

Адамның көңіл –күйін , сезімін білдіретін сөйлемді лепті сөйлем дейміз.Олар көтеріңкі дауыспен айтылады.

Лепті сөйлемнен соң леп белгісі қойылады

Мәтіннің түрлері

Әңгімелеу: не істеді?

Пайымдау: неліктен?

Сипаттау: қандай?

Сөз таптары

Сөздер мағынасына қарай бірнеше сөз таптарына бөлінеді:зат есім,етістік,

сын есім,сан есім.