ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫНЫҢ БАЛАМА НҰСҚАЛАРЫ

Сутбеков Нурлан Ракымович

Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Шелек ауылы

"Абай атындағы қазақ орта мектебі- мектеп жанындағы интернатымен" КММ Дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Қазақ халқының бай мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылатын ұлттық ойындар – тек көңіл көтеру құралы ғана емес, сонымен қатар жас ұрпақтың рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда, олардың физикалық дамуында және әлеуметтенуінде маңызды рөл атқарады. Ғасырлар бойы атадан балаға мұра болып келе жатқан бұл ойындар ұлттық болмыстың, салт- дәстүрлердің және әдет-ғұрыптардың терең тамырларын бойына сіңірген. Олар арқылы балалар мен жасөспірімдер ептілікке, шапшаңдыққа, төзімділікке, батылдыққа, ұжымдық рухқа және өзара сыйластыққа үйренеді.

Бүгінгі таңда, жаһандану процесінің қарқынды дамуы, ақпараттық технологиялардың кеңінен таралуы және өмір салтының өзгеруі жағдайында ұлттық ойындардың өзіндік құндылығын сақтап қалу және оларды жаңа буынның өміріне енгізу аса өзекті мәселе болып отыр. Дәстүрлі ойындардың көпшілігі белгілі бір жағдайларды, кеңістікті және қатысушылардың белгілі бір санын талап етеді. Бұл жағдайлар қазіргі заманғы мектептердің, спорт секцияларының немесе тіпті отбасылық демалыс орындарының күнделікті өмірінде әрдайым кездесе бермеуі мүмкін. Осыған байланысты, қазақ ұлттық ойындарының балама нұсқаларын әзірлеу және оларды қолдану арқылы олардың маңыздылығын арттыру қажеттілігі туындайды.

Ұсынылып отырған «Қазақ ұлттық ойындарының балама нұсқалары» атты әдістемелік құрал осы өзекті мәселені шешуге бағытталған.

Мақсаты

Бұл құралдың мақсаты – қазақ ұлттық ойындарының тәрбиелік, дамытушылық және мәдени әлеуетін сақтай отырып, оларды заманауи білім беру процесіне және бос уақытты ұйымдастырудың әртүрлі формаларына бейімдеу. Құралда ұсынылған балама нұсқалар дәстүрлі ойындардың негізгі идеялары мен мақсаттарын сақтайды, бірақ оларды орындау шарттары, қатысушылар саны, қолданылатын құралдар мен ережелері жағынан икемділік пен әртүрлілікті қамтамасыз етеді.

Өзектілігі

Бұл әдістемелік құралдың өзектілігі бірнеше аспектімен түсіндіріледі. Біріншіден, ол қазіргі заманғы білім берудің талаптарына сай келеді. Бүгінгі күні білім беру процесінде оқушылардың белсенділігін арттыру, олардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және практикалық дағдыларын қалыптастыру маңызды болып табылады. Ұлттық ойындардың балама нұсқалары осы мақсаттарға жетуге мүмкіндік береді, өйткені олар оқушыларды қозғалысқа, ойлауға және ынтымақтастыққа шақырады. Екіншіден, бұл құрал инклюзивті білім берудің қағидаларына сәйкес келеді. Дәстүрлі ойындардың кейбір түрлері физикалық мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін қолжетімсіз болуы мүмкін. Балама нұсқалар әртүрлі қажеттіліктері бар балалардың ойынға қатысуын қамтамасыз етеді. Үшіншіден, ұлттық ойындар – ұлттық мәдениеттің маңызды элементі. Олар арқылы жас ұрпақ өз халқының тарихымен, дәстүрлерімен және құндылықтарымен танысады. Балама нұсқалар ұлттық ойындардың кеңінен таралуына және олардың ұмытылып кетуінің алдын алуға ықпал етеді. Төртіншіден, қазіргі заманда балалардың көп уақытын экран алдында өткізуі, қозғалыс белсенділігінің төмендеуі байқалады. Ұлттық ойындардың балама нұсқалары балаларды қозғалысқа шақырып, олардың денсаулығын нығайтуға көмектеседі.

Жаңашылдығы

Бұл әдістемелік құралдың жаңашылдығы оның қазақ ұлттық ойындарын заманауи жағдайларға бейімдеуге бағытталған жүйелі тәсілінде көрінеді. Бұған дейін де ұлттық ойындар туралы әдебиеттер мен құралдар жарық көргенімен, олардың басым көпшілігі дәстүрлі нұсқаларды сипаттаумен шектеледі. Ұсынылып отырған құралда әрбір ойынның бірнеше балама нұсқалары ұсынылады, олардың ішінде орындау шарттары өзгертілген, қатысушылар санына шектеу қойылмаған, қарапайым және қолжетімді құралдарды пайдалануға негізделген, сондай-ақ заманауи технологияларды қолдану мүмкіндіктері қарастырылған нұсқалар бар. Бұл құралда тек ойынның ережесі ғана емес, сонымен қатар оның тәрбиелік және дамытушылық әлеуеті, әрбір балама нұсқаның

мақсаты мен міндеттері, оны ұйымдастыру және өткізу бойынша әдістемелік ұсыныстар толыққанды беріледі. Бұл мұғалімдерге, тәрбиешілерге, спорт жаттықтырушыларына және ата-аналарға ұлттық ойындарды өздерінің педагогикалық және тәрбиелік қызметінде шығармашылықпен қолдануға мүмкіндік береді.

Ерекшелігі

«Қазақ ұлттық ойындарының балама нұсқалары» әдістемелік құралының ерекшелігі оның практикалық бағытталығында және қолдануға ыңғайлылығында. Құралда әрбір ойынның балама нұсқасы нақты мысалдармен, орындау қадамдарының толық сипаттамасымен, қажетті құралдардың тізімімен және әдістемелік нұсқаулармен толықтырылған. Сонымен қатар, әрбір ойынның балама нұсқасының оқушылардың қандай дағдылары мен қабілеттерін дамытуға бағытталғаны нақты көрсетілген. Бұл мұғалімдерге өздерінің оқу мақсаттарына және оқушыларының ерекшеліктеріне сәйкес келетін ойын нұсқасын таңдауға көмектеседі. Құралда ұсынылған балама нұсқалардың көпшілігін кез келген жабық немесе ашық кеңістікте, шектеулі құралдармен де өткізуге болады. Бұл оларды мектептерде, балабақшаларда, спорт секцияларында, сауықтыру лагерьлерінде және отбасылық демалыс орындарында кеңінен қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, құралда ұлттық ойындарды заманауи технологиялармен (мысалы, мобильді қосымшалар, интерактивті тақталар) үйлестірудің жолдары да қарастырылған. Бұл оқу процесін одан да қызықты және тартымды етеді.

Әдістемелік құралда қазақтың ең танымал және сүйікті ұлттық ойындарының балама нұсқалары ұсынылған. Мысалы, «Теңге ілу» ойынының командалық эстафета түрі, «Арқан тарту» ойынының кішігірім топтар арасындағы нұсқасы, «Қыз қуу» ойынының кеңістігі шектеулі алаңда өткізілетін түрі,

«Бәйге» ойынының жасанды кедергілер арқылы өткізілетін эстафеталық нұсқасы және тағы басқа көптеген ойындардың балама нұсқалары құралдан орын алған. Әрбір ойынның балама нұсқасы оқушылардың жылдамдығын, ептілігін, күшін, төзімділігін, стратегиялық ойлауын, ұжымдық әрекеттесуін және басқа да маңызды қасиеттерін дамытуға бағытталған.

Қорыта келе, «Қазақ ұлттық ойындарының балама нұсқалары» атты әдістемелік құрал бастауыш және орта буын мұғалімдері, тәрбиешілер, спорт жаттықтырушылары, мектептен тыс мекемелердің педагогтары, сондай-ақ ұлттық мәдениетке қызығушылық танытатын барша оқырман қауым үшін таптырмас көмекші құрал боларына сенімдіміз. Бұл құрал ұлттық ойындардың бай мұрасын сақтап қалуға, оларды жаңа заман талаптарына сай дамытуға және жас ұрпақтың жан-жақты дамуына өз үлесін қосады деп үміттенеміз. Ұсынылған балама нұсқаларды практикада қолдану арқылы біз балалардың ұлттық рухын оятып, олардың бойында патриоттық сезімді қалыптастыра аламыз. Бұл, өз кезегінде, егеменді Қазақстанның болашағы үшін маңызы зор.