ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕРІНІҢ МАҒЫНАСЫ

Алматы облысы Жамбыл ауданы Жамбыл ауылы

«Жамбыл атындағы орта мектеп» КММ

Тақырыбы: ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕРІНІҢ МАҒЫНАСЫ

(әдістемелік материал)

Көркем еңбек пәні мұғалімі: Аубакирова Гульзира Аскаркуловна

Қазақ халқының ұлттық мәдениетінің ажырамас бөлігі – ою-өрнек өнері. Ою-өрнектер тұрмыстық заттарды безендірумен қатар, халықтың рухани дүниетанымы мен эстетикалық талғамын көрсетеді. Бұл әдістемелік құрал көркем еңбек пәні мұғалімдеріне оқушыларға қазақ ұлттық ою-өрнектерінің тарихы мен мағынасын түсіндіруге көмекші материал ретінде ұсынылады.

1. Ою-өрнектің тарихы мен дамуы

Қазақ ою-өрнегі ғасырлар бойы қалыптасып, ұлттық мәдениет пен дәстүрдің ажырамас бөлігіне айналды. Ежелгі дәуірден бері ою-өрнек киіз үйді, тұрмыстық заттарды, киімді, қару-жарақты безендіру үшін қолданылып келді.

2. Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің түрлері мен мағынасы

1) Зооморфтық өрнектер – жануарлар әлемін бейнелейтін оюлар. Мысалы, «Қошқар мүйіз» өрнегі – молшылық пен берекенің символы.Қошқар мүйізі қазақ халқының ең кең тараған ою-өрнектерінің бірі болып табылады. Бұл оюдың негізгі мағынасы — «күш-қуат», «отбасының тірегі». Қошқар мүйізі ұрпақтан-ұрпаққа берілетін күш пен береке символы болып табылады. Бұл ою-өрнек көбінесе тұрмыстық заттарды безендіруде, атап айтқанда кілемдер мен киімдерде қолданылған

2) Өсімдік тектес өрнектер – табиғатты бейнелейтін элементтер. «Жапырақ», «Гүл», «Бәйшешек» өрнектері табиғаттың мәңгілік сұлулығын көрсетеді. Гүл оюлары — табиғаттың сұлулығы мен өмірдің жаңаруының символы. Бұл оюлар көбінесе көктем мен жаңарудың бейнесі ретінде қолданылады. Гүлдер оюы өмірдің әсемдігін, үйлесімділігін және махаббатты білдіреді.

3) Геометриялық өрнектер – үшбұрыш, төртбұрыш, ромб сияқты фигуралар арқылы бейнеленетін символдар. «Түйетабан», «Шұғыла» өрнектері – тұрақтылық пен үйлесімділікті білдіреді.

4) Космогониялық өрнектер – күн, ай, жұлдыз секілді аспан денелерін бейнелейді. «Шаңырақ» өрнегі – отбасы мен өміршеңдіктің белгісі. Шаңырақ — қазақ үйінің негізгі бөлігі. Ол отбасылық құндылықтарды, үйлесімділікті, отбасындағы бірлікті білдіреді. Шаңырақтың оюы — өмірдің діңгегін, әулеттің тірегі мен оны қорғайтын күшті білдіреді. Шаңырақтың ортасына тартылған оюлар өмірдің негізі мен жұртшылықтың тірегін көрсетеді.

3. Ою-өрнекті қолдану салалары

Ою-өрнектер киім-кешек, жиһаз, зергерлік бұйымдар, сәулет өнері, тұрмыстық заттар мен киіз үй жабдықтарында кеңінен қолданылады. Әр өрнектің өзіндік мағынасы бар және белгілі бір мақсатта қолданылады.

Қазақ ою-өрнектері тұрмыстық заттарды безендіруден бастап, киім-кешектер мен жиһаздарға дейін қолданылған. Оюлар көбінесе:

Киімдерде: шапандар, тымақтар, көйлектер мен кебістердің үстінде ою-өрнектер қолданылған.

Кілемдер мен көрпелерде: үйлердің ішін безендіру үшін қазақ қолөнершілері өздері ойып жасаған оюлармен кілемдер мен көрпелерді сәндеген.

Әшекейлер мен тұрмыстық заттарда: зергерлік бұйымдар, теріден жасалған заттар мен ағаштан ойылған бұйымдар да оюлармен безендірілген.

4. Оқушыларға арналған шығармашылық тапсырмалар

1-тапсырма: «Қошқар мүйіз» өрнегін сызып, оның композициялық ерекшеліктерін анықтау.

2-тапсырма: Қазақ ұлттық киімдерін безендіру үшін жаңа ою-өрнек үлгісін жасау.

3-тапсырма: Берілген өрнектердің мағынасын зерттеп, олардың қайда қолданылатынын сипаттау.

ды

Қорытынды

Қазақ ұлттық ою-өрнектері халықтың тарихы мен дүниетанымының айқын көрінісі болып табылады. Бұл әдістемелік құрал арқылы оқушылар ұлттық мәдениетті тереңірек түсініп, шығармашылық қабілеттерін дамыта алады.

Қазақ ұлттық ою-өрнектері — ұлттың мәдениетінің маңызды бөлшегі. Көркем еңбек пәнінде бұл оюларды талдай отырып, оқушылардың ұлттық мәдениетке деген құрметі артып, олардың шығармашылық қабілеттері дамиды. Қазақ ою-өрнектерінің әртүрлі түрлері мен мағыналары туралы түсінік бере отырып, мұғалімдер оқушыларды ұлттың рухани байлығымен таныстыруға мүмкіндік алады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Қоңыратбаев Ә. Қазақ халқының қолөнері. – Алматы: Мектеп, 1995.

2. Сәрсенбаев Р. Қазақ өнері. – Алматы: Өнер, 2002.

3. Жанғазиев М. Қазақ ұлттық ою-өрнектері: тарихы мен мәні. – Алматы: Қазығұрт, 2008.

4. Маханова Б. Қазақ халқының мәдениеті мен өнері. – Алматы: Қазақ университеті, 2007.

5. Әбілова Т. Қазақ ою-өрнектерінің дәстүрлері мен символикасы. – Астана: Елорда, 2013.

6. Айтбаев С. Қазақтың ұлттық өнері мен қолөнері. – Алматы: Жеті жарғы, 2010.

7. Нұрпейісова Г. Қазақтың декоративті өнері мен оның қазіргі таңдағы жаңғыруы. – Алматы: Ғылым, 2014.

8. Жұбанова М. Қазақ халқының дәстүрлі өнері. – Алматы: Ғылым, 2015.

9. Мырзағалиев М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері мен олардың өмірдегі орны. – Алматы: Рауан, 2016.

10. Құсайынов М. Қазақ ою-өрнектері: мағынасы мен түрлері. – Алматы: Арда, 2018.

11. Қазақ ою-өрнектері: зерттеулер мен талдаулар. Алматы, 2020.

12. Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнері. Нұр-Сұлтан, 2019.

13. Мәдени мұра: ұлттық ою-өрнектер. Шымкент, 2021.